Amir Temur davlatining tashkil topishi haqida to’liq ma’lumot oling

Amir Temur davlatining tashkil topishi

Amir  Temur  O‘rta  Osiyoda  markazlashgan  davlat  tashkil  qilishda, ma’rifat ishlarini rivojlantirishda katta rol o‘ynadi.

      Temur    o‘z  tasarrufida     markazlashgan       davlatni    yuzaga   keltirish maqsadida Kesh shahridan Samarqandga ko‘chib o‘tib, uni Movarounnahrning poytaxtiga aylantiradi. Sohibqiron aniq, muloxazalari   bilan   xalqni zulmdan ozod qilish va uzoq yillik boshboshdoqlik hukmron bo‘lgan yerda markazlashgan  davlat  tuzish  mushkulligini  sezganligi  sababli  dastlab mamlakatni tashqi xavfdan saqlash maqsadida asosini barlos urug‘lari tashkil etgan yengilmas va jangovor milliy qo‘shin to‘zadi, ularga katta imtiyozlar beradi.

      Temur davlat boshqaruvida, ichki va tashqi siyosatda asosan o‘z qo‘shinlariga suyanganligi sababli harbiy islohotga, ya’ni qo‘shin boshliqlarini tanlash, lashkar qismlar, ularning joylashishi, askarlarning qurollanishi va harbiy intizom masalalariga keng e’tibor bergan. U qo‘shinlarini o‘nlik, yuzlik, minglik kabi askariy birikmalarga bo‘lgan. Uning uchun har bir askar jang qilish uslublarini yaxshi bilishi farz hisoblagan. Amir Temur lashkarlarga ham katta e’tibor berib, ular nizomni qat’iy bajarishi, jangda ayovsiz va dovyurak bo‘lishi, dushmanga yumshoq muomalali va adolatli bo‘lishi lozim deb hisoblardi.  Ibn  Arabshohning  yozishicha,  Temur  askarlari  ichida  taqvodor, saxovatli, xudojo‘y kishilar ko‘p bo‘lgan. Ular bechoralarga xayru ehson ko‘rsatish, boshgaog‘ir kunlar tushganda yordam qo‘lini cho‘zish, asirlarga yumshoq muomalada bo‘lish va ularni ozod etishga odatlanganlar. Amir Temur doim jangda jasorat ko‘rsatgan amirlar va askarlarga alohida e’tibor bilan qaradi.

Natijada Sohibqiron uyushqoqlik hukm surgan yuz minglik qo‘shinlari ichida intizomni  mustahkamlash  bilan  o‘z  davlatining  poydevori  bo‘lgan  qo‘shin tuzishga muvaffaq bo‘ldi.

Temur Movarounnahr taxtini egallagan vaqtdan boshlab, o‘z davlati chegaralarini  mumkin  qadar  kengaytirishga  kirishadi.  Shu  maqsadda  u Amudaryo va Sirdaryo oralig‘idagi yerlarni o‘z tasarrufiga oladi. Xorazmga besh marotaba yurish qilib, 1388 yilda unibutunlay bo‘ysundiradi, bu yerda hukmronlik qilayotgan sufiylar sulolasini tugatadi. Temur o‘zining  uch yillik   (1386-1388),  besh  yillik   (1392-1398),  yetti  yillik   (1399-1405) yurishlari davomida Ozarbayjonda jaloyirlar, Sabzavorda sarbadorlar davlatini, Hirotda kurdlar davlatini tugatib, Eron va Xurosonni o‘z tasarrufiga oladi. 1394-1395 yillarda OltinO‘rda xoni To‘xtamishga qarshi yurish qilib, uning ko‘p sonli qo‘shinini mag‘lubiyatga uchratadi va Oltin O‘rda hududini egallaydi.Temurning bu g‘alabasi Oltin O‘rdaga juda katta zarba berish bilan birga Temur qo‘shinlarining Volga daryosi bo‘ylarida bemalol yurishlariga ham keng yo‘l ochdi. Ta’kidlash joizki, Temurning bu g‘alabalari tarix sahnasida ulkan ahamiyat kasb etdi.

     AmirTemur 1398 yilda Hindistonga qilgan yurishida Dehli shahrini, 1400 yilda Suriyaga qilgan yurishida g‘alaba va Bayrut shaharlarini, 1401 yilda Damashq shahrini egallaydi. 1402 yilda usmoniylar imperiyasining sultoni Yildirim Boyazidga qarshi yurishida  uni  mag‘lubiyatga  uchratdi.  Bu  g‘alaba  bilan  Temur  Yevropaning usmoniylar asoratiga tushishini bir necha o‘nyillar orqaga surib yubordi.

      Temur 1404 yilda Kichik Osiyodan Samarqandga keladi va Xitoyga yurish uchun harbiy  taraddud  ko‘radi.  Shubhasiz,  Temur  bu  yurish  uchun  o‘zoq  yillar tayyorlanib,  jang  uchun  kerakli  bo‘lgan  ma’lumotlarni  yillar  davomida to‘plagan edi. 1404 yilda Temur 200 minglik qo‘shin bilan Xitoy safariga otlandi. Ammo Temurning qattiq betobligi tufayli uning qo‘shinlari 1405 yilning  yanvar  oyida  Xitoyga  yaqin  bo‘lgan  chegara  shahar  O‘tror  shahrida to‘xtaydilar va shu yerda 1405 yilning 18 fevralida buyuk sohibqiron Amir Temur vafot etadi. Vafotidan oldin o‘g‘illariga shunday vasiyat qiladi:

      “O‘g‘illarim!  Millatning  ulug‘  martabasini,  saodatini  saqlamoq  uchun  sizlarga qoldirayotgan vasiyat va tuzuklarni yaxshi o‘qing, aslo unutmang va tadbiq eting. Millatning dardiga darmon bo‘lmoq vazifangizdir. Zaiflarni ko‘ring, yo‘qsillarni boylar zulmiga tashlamang. Adolat va Ozodlik dasturingiz, rahbaringiz bo‘lsun. Faqat vasiyatimda sizga idora shaklini, uning ilkularini ko‘rsatdim. Bularga sodiq qolsangiz tosh boshingizga tushmas…”