Yuvish vositalariga allergiya 

Yuvish vositalariga nisbatan allergik reaksiya yangi yuvilgan kiyimlar kiyilgandan so‘ng qichishadigan, qizarib toshma paydo bo‘lishiga sabab bo‘lishi mumkin. Yuvish vositalariga allergiya belgilari qo‘ltiq osti kabi tananing ayrim joylariga ta’sir qilishi yoki kiyim tegadigan barcha sohalarga tarqalishi mumkin.

Yuvish vositalariga nisbatan allergik reaksiya yangi yuvilgan kiyimlar kiyilgandan so‘ng qichishadigan, qizarib toshma paydo bo‘lishiga sabab bo‘lishi mumkin. Yuvish vositalari tarkibidagi moddalarga allergik reaksiya, hatto yillar davomida ishlatib kelgan bir brend bo‘lsa ham, to‘satdan rivojlanishi mumkin. Yuvish vositalariga allergiya belgilari qo‘ltiq osti kabi tananing ayrim joylariga ta’sir qilishi yoki kiyim tegadigan barcha sohalarga tarqalishi mumkin. Yuvish vositalariga bo‘lgan allergiya yoki sezuvchanlik ilk marotaba ta’sirga uchraganda ham, takroriy ta’sirlanishlardan keyin ham rivojlanishi mumkin. Xushbo‘y hid va bo‘yoq qo‘shilmagan yuvish vositalarini ishlatish orqali kir yuvish vositalaridan kelib chiqadigan toshmalarni oldini olish mumkin.

Yuvish vositalariga allergiya nima?

Yuvish vositalariga allergiya — ayrim odamlarda uchraydigan va buning oqibatida organizm (tana) reaksiyaga kirishadigan allergiya turidir.
Allergiyasi bor shaxs qaysi yuvish vositalariga allergiyasi borligini bilishi kerak. Allergiya keltirib chiqaradigan yuvish vositalari ishlatilaverilsa, yuvish vositalariga allergiya davom etadi.
Yuzaga kelgan allergiyaning og‘irligi va ta’siri odamdan odamga farq qilishi mumkin.
Yuvish vositalariga allergiya, albatta, muayyan bir brendga allergiyangiz bor degani emas.
Yuvish vositalariga bo‘lgan allergiyangiz, uning tarkibida bir yoki bir nechta modda bo‘lganda allergik reaksiya chaqirishi mumkin. Yuvilgan kiyimlarni kiyganingizda tanangiz kontakt dermatit (contact dermatitis) deb ataladigan noxush reaksiyani ko‘rsatishi mumkin.
O‘tkazilgan tadqiqotlar yuvish vositalari nafaqat teri muammolarini, balki o‘pkadagi hujayralarni ham qo‘zg‘atishi (tahriqlashi) mumkinligini, bu esa astma yoki boshqa allergik reaksiyalarga olib kelishi mumkinligini ko‘rsatadi.

Yuvish vositalariga allergiya belgilari nimalardan iborat?

Yuvish vositalariga nisbatan allergik reaksiyalar tanada ayrim alomatlarni keltirib chiqarishi mumkin. Kattalarda yuvish vositalariga allergiya belgilari quyidagicha bo‘lishi mumkin:

• Terida qizarish paydo bo‘ladi.
• Teri atrofida tirnashish kuzatiladi.
• Kuchli qichishish paydo bo‘ladi.
• Yuvish vositalari ta’sir qilgan tana qismida shish paydo bo‘ladi.
• Terida issiqlik ortishi (qizish) kuzatiladi.
• Yuvish vositalaridagi hidlar, konservantlar, bo‘yoqlar va boshqa kimyoviy moddalar bolalarda ham, kattalarda ham teri tirnashishiga sabab bo‘lishi mumkin.
• Yuvish vositalari ta’sir qilgan joyga tekkanda og‘riq seziladi.

Teri yuzasida pufakchalar paydo bo‘lishi ham mumkin. Bunday simptomlar yuvish vositalariga allergiya bilan bog‘liq belgilardan bo‘lishi ehtimol. Yuvish vositalariga doimiy maruziyat bo‘lsa, bu belgilar saqlanib turishi mumkin. Yuvish vositalariga ta’sirlanish to‘xtatilgandan keyin ham allergiya oqibatlari haftalab davom etishi mumkin.

Yuvish vositalariga allergiya belgilari allergenga duch kelgandan bir necha soat o‘tib ham, 10 kun ichida ham paydo bo‘lishi mumkin.

Yuvish vositalariga allergiya bilan bog‘liq ayrim testlar o‘tkazilishi mumkin. “Yuvish vositalariga allergiya qanday aniqlanadi?” degan savolga javoban yamoq testi (patch test) deb ataladigan allergiya testi ko‘rsatiladi.

Yamoq testi vaqtida turli allergenlar (allergik reaksiyaga sabab bo‘lishi mumkin bo‘lgan moddalar) saqlovchi bir qator yamoqlar bel sohasiga (orqa tomonga) lenta bilan yopishtiriladi.

Bu yamoqlar yopishtirilgan joyda qolishi va ho‘l bo‘lmasligi kerak. Yamoq testi 5 kun davomida orqa tomondan yechilmasligi lozim. Shu davrda dush qabul qilinmasligi va haddan tashqari terlab ketmaslikka e’tibor berilishi kerak.

Yamoq testidan 48 soat o‘tgach, lentalar olinadi. Mutaxassis shifokor teringizni baholab, manfiy natijalar chiqishini kutadi.

Kechikkan reaksiyalarni baholash uchun, yana 48 soat o‘tgach, allergik holat qayta baholanadi.

Agar yuvish vositalariga allergiya chaqiruvchi moddalardan biriga yoki bir nechtasiga allergiyangiz bo‘lsa, yuvish vositalariga allergiya belgilari davom etadi..

Yuvish vositalariga allergiya nima sababdan yuz beradi?

Tarkibida muayyan moddalar bo‘lgan yuvish vositalari allergik reaksiyalarga sabab bo‘lishi mumkin.

Yuvish vositalariga allergiyaga olib kelishi mumkin bo‘lgan kimyoviy tarkiblar: xushbo‘y hidlar, konservantlar va yuzaki faol moddalar (surfactants). Ba’zi odamlarda yuvish vositalarini rang berish uchun ishlatiladigan bo‘yoqlarga ham allergiya bo‘lishi mumkin.

Kattalarda yuvish vositalariga allergiya yuzaga kelishining sabablarini umumiy tarzda quyidagicha sanash mumkin:

• Kontakt dermatit va terining shikastlanishi:
  Kontakt dermatit (contact dermatitis) — sovunlar, o‘simliklar yoki metall kabi bevosita teginadigan narsa sabab bo‘ladigan teri holatidir. Oqartirgich (xlorli vosita) yoki boshqa kimyoviy moddalar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqa kuchli teri tirnashishiga olib kelishi mumkin. Bu holat kir yuvish vositalariga bo‘lgan allergiya bilan bir xil turdagi allergiya emas. Kuchli kimyoviy modda bilan aloqa tahriqlovchi kontakt dermatit (irritant contact dermatitis) deb ataladi. Maruz bo‘lgan tana qismidagi teri hujayralari shikastlanadi, biroq immun tizim bilan bog‘liq allergik reaksiyani keltirib chiqarmaydi.
• Hidlar (xushbo‘y moddalar):
  Kir yuvish vositalari yoqimli hid berishi uchun ularga hid beruvchi kimyoviy moddalar qo‘shiladi. Bu kimyoviy moddalar allergik reaksiyaga sabab bo‘lishi mumkin. Yuvish vositalarini yanada yoqimli hidli qilish uchun ko‘pincha qo‘shiladigan ikki tarkibiy qism mavjud; ular gidroperoksidlar (hydroperoxides) deb ataladi. Bu moddalar: sitrus asosli limonen (limonene) va turli gul hidlarini hosil qiluvchi linalool (linalool). Ushbu moddalar havodagi kislorod bilan aralashganda hidini tarqatadi. Yuvish vositalariga allergiyasi bo‘lgan odamlarda shu hid sababli turli alomatlar kuzatilishi mumkin.
• Konservantlar:
  Konservantlar ifloslanishdan himoya qilish uchun kir yuvish vositalariga qo‘shiladi. Ular yuvish vositalarining saqlanish muddatini uzaytiradi. Konservantlar yuvish vositalariga allergiyasi bor odamlarda ayrim belgilarning paydo bo‘lishiga sabab bo‘lishi mumkin.
• Parabenlar:
  Parabenlar ham konservant hisoblanadigan kimyoviy birikmadir. Bu kimyoviy moddalar endokrin tizimini buzuvchi moddalar (endocrine disruptors) bo‘lishi mumkin, degan fikr mavjud. Bunday kimyoviylar tanadagi gormonlarni taqlid qilishi yoki ular bilan o‘zaro ta’sirlashishi mumkin. Parabenlarga allergik reaksiya kamdan-kam uchraydi.
• Yuzaki faol moddalar:
  Yuzaki faol moddalar (surfactants) — kir yuvish vositalarida allergik reaksiyaga sabab bo‘lishi mumkin bo‘lgan tarkibiy qism. Ular dog‘larni parchalashga va yuvish jarayonida matodan suvga o‘tgan kirlarning yana kiyimga qayta yopishib qolishini oldini olishga yordam beradi. Ayrim yuzaki faol moddalar yog‘ asosli dog‘larni ketkazishda ishlatiladi. Ba’zilari esa mato yumshatgich sifatida qo‘llanadi. Yuzaki faol moddalar kir yuvish vositalarining samaradorligini oshiradi. Ular bilan aloqa terining tirnashishiga olib kelishi mumkin. Qattiq (kuchli) yuzaki faol moddalar sezgir teriga ega odamlarda ko‘proq tirnashish chaqirishi mumkin.

Yuvish vositalariga allergiya qanday o‘tadi?

Yuvish vositalari tarkibidagi moddalarga allergik reaksiya ko‘rsatsangiz, allergolog shifokor ko‘rigidan o‘tishingiz kerak.

Yuvish vositalariga bo‘lgan reaksiyalar qaysi modda sababli yuzaga kelayotganini aniqlash uchun allergiya testi o‘tkaziladi. Test natijasida qaysi kimyoviy modda allergik reaksiya chaqirayotgani aniqlanadi.

Yuvish vositalariga allergiya belgilari davolash uchun krem, loson va dori vositalari buyurilishi mumkin.

Aniqlangan allergen moddalardan uzoq turish orqali yuvish vositalariga allergiyaning oldi olinishi mumkin. Shuningdek, yuvish vositalariga allergiyasi bor odamlar ayrim jihatlarga e’tibor berishi lozim.

Shu tariqa yuvish vositalariga allergiyaning ta’sirini eng kam darajaga tushirish mumkin. Yuvish vositalariga allergiyani oldini olish uchun ayrim choralar ko‘riladi. Umumiy tavsiyalar quyidagilar:

• Allergiya yuzaga keltiradigan mahsulot tarkiblarini ishlatmaslik kerak. Gipoallergen deb taqdim etiladigan yoki sezgir teri uchun maxsus ishlab chiqarilgan mahsulotlardan foydalanish lozim. Bu mahsulotlar yuvish vositalariga allergiya xavfini kamaytirishi mumkin.
• Kiyimda yuvish vositalari qoldig‘i to‘planishini kamaytirish kerak; kukun yuvish vositalari o‘rniga suyuq yuvish vositalarini tanlash mumkin. Suyuq yuvish vositalari yuvishdan so‘ng kamroq qoldiq qoldirishi sababli allergiya chaqirish ehtimoli pastroq bo‘lishi mumkin.
• Yuvish vositalarini haddan tashqari ko‘p ishlatmaslik kerak; tavsiya etilgan miqdorda ishlatishga e’tibor bering. Shuningdek, ishlatilgan yuvish vositalaridan kelib chiqadigan allergiyani oldini olish uchun kiyimlarni yaxshilab chayish kerak. Ayniqsa qo‘l bilan yuvilganda yuvish vositalari bilan aloqa ko‘proq bo‘ladi. Imkon qadar yuvish vositalariga maruziyatni kamaytirish allergik ta’sirni pasaytirishi mumkin.
• Ishlatilayotgan mahsulot tarkibiga e’tibor berish kerak; yuvish vositalariga allergiya tashxisi qo‘yilgach, allergiya sababli reaksiya berayotgan mahsulot va kiyimlarni ishlatmaslik lozim. Kir yuvish vositalarini, shuningdek boshqa tozalash va gigiyena mahsulotlarini almashtirish ham kerak bo‘lishi mumkin.

Tez-tez so‘raladigan savollar

Yuvish vositalariga allergiyadan kelib chiqqan toshmalar qanday o‘tadi?

Yuvish vositalariga allergiya tufayli paydo bo‘ladigan belgilardan biri — terida kuzatiladigan toshmalardir. Ularni kamaytirish mumkin. Yuvish vositalari ta’sir qilgan joyni hidsiz sovun bilan sovuq suvda yuvish kerak. Teri yuzasini yaxshilab chayish muhim. Teri yuzasi yaxshilab quritilishi lozim. Retseptsiz sotiladigan krem yoki malhamlarni teriga surtmaslik kerak. Keng (bo‘sh) kiyimlar kiyish toshmalarni kamaytirishi mumkin. Shu kabi choralarni qo‘llash orqali yuvish vositalariga allergiyadan kelib chiqqan toshmalarni kamaytirish mumkin.

Yuvish vositalariga allergiyaga qarshi qo‘llanadigan tabiiy usullar nimalar?

Soda (karbonat) va sirka tabiiy tozalovchi moddalar hisoblanadi. Yuvish vositasi o‘rniga soda va sirkadan foydalanish yuvish vositalariga allergiyaga qarshi qo‘llash mumkin bo‘lgan usullardan biridir. Soda va sirka ham allergiya keltirib chiqarmaydi, ham kiyimlarning tabiiy ravishda yaltirashiga va yumshashiga yordam berishi mumkin.

Yana bir tabiiy usul — o‘zingiz yuvish vositasini tayyorlash. Kir sodasi va boraks yordamida yuvish vositasi tayyorlashingiz mumkin. Tayyorlangan bu yuvish vositasida hid beruvchi moddalar ham, bo‘yoqlar ham bo‘lmaydi. Shu sababli u allergen tarkib hosil qilmaydi.