Gemoglobin (HGB) nima?

Turli xil sogʻliq muammolari sabab tibbiyot muassasalariga murojaat qilganimizda, odatda qon tahlillari topshirish buyuriladi. Ushbu qon tahlillari ichida deyarli har doim oʻtkaziladigan tekshiruvlardan biri — toʻliq qon tahlili (gemogramma) hisoblanadi.

Toʻliq qon tahlilida qonda mavjud boʻlgan qizil va oq qon hujayralarining soni, trombotsitlarning miqdori bilan birga, bir qator biokimyoviy hisob-kitoblar ham baholanadi. RDW, HCT, MCHC kabi qisqartmalar bilan ifodalanadigan ushbu parametrlardan biri HGB, yaʼni gemoglobin koʻrsatkichidir.

Gemoglobin (HGB) nima?

Qisqacha HGB deb ataladigan gemoglobin — qon suyuqligida qizil qon hujayralari (eritrotsitlar) ichida joylashgan oqsil tabiatli modda hisoblanadi. Uning tuzilmasida temir ioni bilan birga to‘rtta oqsil zanjiri mavjud. Temir ioni tufayli u bajaradigan asosiy vazifa — o‘pka orqali olingan kislorodni qon oqimi orqali boshqa to‘qimalarga yetkazib berish va xuddi shu tarzda to‘qimalarda hosil bo‘ladigan zararli karbonat angidridni (CO₂) o‘pkaga olib borib, tashqariga chiqarilishiga yordam berishdan iborat. Shu ma’noda gemoglobin organizm uchun hayotiy muhim va vozkechilmas modda deb aytish mumkin.

Gemoglobin organizmdagi temir miqdori va kislorod tashish qobiliyati bilan bevosita bog‘liq. Shu sababli, ayniqsa kamqonlik (anemiya) shikoyati bo‘lganida va kamqonlikni davolash samaradorligini baholashda eng birinchi ko‘riladigan koʻrsatkichlardan biri hisoblanadi. Xuddi shuningdek, jarrohlik amaliyoti oldidan organizmdagi qon miqdori, ya’ni qondagi gemoglobin darajasi asosida oksigen tashish qobiliyati baholanadi. Operatsiyadan keyin esa qonda qancha yo‘qotish bo‘lgani va bu yo‘qotishning organizmga mumkin bo‘lgan ta’siri HGB qiymati orqali muntazam kuzatib boriladi.

HGB darajasining keskin pasayishi organizmning kislorod tashish qobiliyatini, demak, umumiy sog‘lig‘ini jiddiy ravishda salbiy ta’sirlantiradi, shuning uchun bunday holat albatta davolanishi kerak. Zarur bo‘lganda gemoglobin darajasiga qarab bemorga qon quyish (qon transfuzioni) haqida qaror qabul qilinishi mumkin. Gemoglobin organizmdagi temir zahiralaridan biri bo‘lganligi uchun, temir tanqisligiga bog‘liq kamqonlikni (temir tanqisligi anemiyasi) baholashda juda muhim ahamiyatga ega.

Gemoglobin pastligi nimani anglatadi?

Gemoglobinning past yoki me’yordan yuqori bo‘lishi ayrim sog‘liq muammolarining belgisi bo‘lishi mumkin va uning darajasiga qarab davolash usuli tanlanadi. Gemoglobinning sog‘lom organizmdagi normal oraliqlari yosh va jinsga qarab, shuningdek, genetik xususiyat, gormonal holat va tana tuzilishiga qarab farq qiladi. Shu sababli, laboratoriyada to‘liq qon tahlili javobida ko‘rsatilgan “normal” oraliq har bir bemor uchun mutlaq haqiqatni ifoda etmaydi. Gemoglobin pastligi yoki yuqoriligini eng to‘g‘ri baholash esa mutaxassis shifokor fikriga bog‘liq.

Shunga qaramay, yosh va jinsga qarab gemoglobinning taxminiy normal qiymatlari quyidagicha qabul qilingan:

🩸 Gemoglobin me’yorlari (g/dL va g/L)

Yangi tug‘ilgan chaqaloqlar uchun: 13,5 – 24 g/dL (135 – 240 g/L)

Go‘daklar (0–3 yosh) uchun: 11 – 13 g/dL (110 – 130 g/L)

Bolalar (3–11 yosh) uchun: 12 – 14 g/dL (120 – 140 g/L)

Kattalar, erkaklar uchun: 13,5 – 17,5 g/dL (135 – 175 g/L)

Kattalar, ayollar uchun: 12,5 – 15,5 g/dL (125 – 155 g/L)

Gemoglobin darajasi ushbu ma’lumot uchun berilgan oraliqlardan past bo‘lsa, bu holat kamqonlik (anemiya) sifatida talqin qilinadi. Bunday vaziyatda anemiyaning aynan nimadan kelib chiqqani aniqlanishiga harakat qilinadi va sababga qarab davolash yondashuvi tanlanadi. Aksincha, ushbu oraliqdan yuqori aniqlangan gemoglobin darajasida organizmda qon ishlab chiqarilishining ko‘payganligi haqida so‘z yuritish mumkin. Bunday holda qo‘shimcha ko‘rsatkichlar baholanganidan so‘ng ba’zi gematologik kasalliklar aniqlanishi, yoki fiziologik ravishda aniqlangan qon ko‘pligi haqida xulosa qilinishi mumkin.

Kimlarda gemoglobin tekshiriladi?

Ayniqsa, jarrohlik amaliyotlari oldidan va undan so‘ng, zarur hollarda operatsiya vaqtida ham bemorning qon holati va kislorod tashish qobiliyatini baholash uchun HGB koʻrsatkichi tekshiriladi. Shuningdek, gemoglobin pastligiga xos boʻlishi mumkin bo‘lgan yurak urishining tezlashishi (chayqalish), tez charchash, rangi oqarib ketish kabi belgilar kuzatilgan odamlarda ham birinchi navbatda to‘liq qon tahlili o‘tkaziladi.

Bundan tashqari, hech qanday aniq shikoyat bermasdan kechayotgan yengil gemoglobin pastliklarini aniqlash uchun ham muntazam profilaktik ko‘riklarda to‘liq qon tahlili tavsiya etiladi. Turli qon kasalliklari tufayli nazoratda bo‘lgan, shuningdek kamqonlik sababli davolanish olayotgan bemorlarda davolash samaradorligini baholash maqsadida HGB muntazam ravishda kuzatib boriladi.

Gemoglobin pastlashining sabablari nimalar?

Gemoglobin darajasining pasayishi ko‘pincha anemiya (kamqonlik) sabablariga bog‘liq bo‘ladi. Bundan tashqari, gemoglobin tuzilmasi tug‘ma ravishda buzilgan ba’zi genetik anemiya turlari — masalan, O‘rta yer dengizi kamqonligi (talassemiya) yoki orak hujayrali kamqonlik (orak hujayreli anemiya) kabi gematologik kasalliklarda ham HGB pastligi kuzatiladi. Umuman olganda, gemoglobin pasayishiga olib keladigan holatlarni quyidagicha jamlash mumkin:

• Qon yo‘qotilishi:
  Organizm qisqa vaqt ichida yoki surunkali tarzda kam yoki ko‘p miqdorda qon yo‘qotganda HGB pastligi aniqlanishi mumkin. Bu holat jarrohlik amaliyotlaridan keyin, jarohatlar va travmalar natijasida, g‘ayritabiiy kuchli hayz qon ketishlarida yoki ichki, yashirin qon ketish o‘choqlari mavjud bo‘lganda kuzatiladi.
• Temir tanqisligi kamqonligi:
  Organizm tashqaridan yetarli miqdorda temir olmaganda, olingan temir moddalar almashinuvi (metabolizmi) jarayonida to‘liq o‘zlashtirilmaganda yoki surunkali qon yo‘qotishlar tufayli temir zaxiralari kamayganda temir tanqisligi kamqonligi rivojlanadi va bunda HGB pastligi kuzatiladi.
• B12 vitamini yoki folat (foliy kislotasi) yetishmovchiligiga bog‘liq kamqonliklar:
  Qon hujayralari ishlab chiqilishi uchun zarur bo‘lgan ayrim vitaminlar yetishmaganda gemoglobin sintezi kamayadi.
• Surunkali kasalliklarga bog‘liq kamqonliklar:
  Organizmda mavjud bo‘lgan turli tizimli (sistemik) kasalliklar tufayli temir almashinuvi buziladi va qon hujayralarining yetarli miqdorda ishlab chiqarilishida uzilishlar vujudga keladi.
• Aplastik anemiya kabi ayrim maxsus gematologik kasalliklar:
  Qon hujayralari suyak iligida yetarli darajada hosil bo‘lmasligi, noto‘g‘ri shakllanishi yoki organizm tomonidan tezda parchalanib, qondan chiqarib yuborilishi natijasida gemoglobin miqdori kamayadi.
• Gemolitik kamqonliklar (gemolitik anemiyalar):
  Turli infeksiyalar yoki tizimli kasalliklar tufayli qonda yoki to‘qimalarda qon hujayralarining parchalanishi (yemirilishi) tezlashsa, gemoglobin miqdori pasayadi.
• Gemoglobinning tuzilmaviy (strukturaviy) kasalliklari:
  O‘rta yer dengizi kamqonliklarida (talassemiya) bo‘lgani kabi, gemoglobinning genetik jihatdan noto‘g‘ri ishlab chiqarilishi natijasida ham to‘liq qon tahlilida aniqlanadigan gemoglobin miqdori kamaygan bo‘ladi.
• Ba’zi dori vositalari:
  Turli dori preparatlari suyak ko‘migida qizil qon hujayralari ishlab chiqarilishini bostirishi mumkin, bu esa gemoglobin darajasining pasayishiga olib keladi.
• Ona suti bilan ovqatlana olmaydigan bolalar:
  Ona suti, ayniqsa, temirga boy bo‘lganidan, hayotning ilk davrida bolani ona suti bilan boqish imkoni bo‘lmasa, unda kamqonlik, shunga mos ravishda HGB pastligi rivojlanishi mumkin.

Gemoglobin past bo‘lganda qanday belgilar ko‘rinadi?

Odatda, HGB darajasining yengil pasaygan holatlarida bemorda yaqqol shikoyatlar bo‘lmasligi mumkin. Ko‘pincha bunday pastliklar profilaktik yoki rutin qon tahlillari vaqtida aniqlanadi. Shunga qaramay, ayrim belgilar mavjud bo‘lishi gemoglobin pastligiga ishora qilishi mumkin. Ushbu belgilar quyidagicha sanaladi:

• Holsizlik, tez charchash
• Teri rangining oqarib ketishi
• Bezovtalik
• Yurak urishlarining tezlashishi
• Ishtahaning pasayishi
• Soch to‘kilishi
• Tirmoqlarda mo‘rtlashish, sinuvchanlik yoki shakl buzilishlari
• Ayniqsa bolalarda tez-tez va uzoq yig‘lash, qattiq yig‘lash xurujlari
• Bolalarda e’tiborning tarqoqligi va diqqatni jamlay olmaslik

Gemoglobin past bo‘lganda davolashda nimalar qilinadi?

Gemoglobin pastligiga sabab bo‘layotgan asosiy kasallik yoki holatni to‘g‘ri aniqlash — muvaffaqiyatli davolashning eng muhim sharti hisoblanadi. Sababga qarab davolash rejalashtirilgani uchun, HGB pastligi aniqlanganda albatta mutaxassis shifokor ko‘rigiga murojaat qilish lozim.

Agar sabab qon yo‘qotishi deb taxmin qilinsa yoki shunday aniqlansa, qon yo‘qotishning qayerdan kelib chiqqani, uning miqdori, xususiyati va ostida yotgan kasalliklarni aniqlashga qaratilgan qo‘shimcha tekshiruvlar o‘tkaziladi. Shundan so‘ng mos davolash rejasi tuziladi.

Agar holat anemiya sifatida baholansa, qaysi turdagi kamqonlik ustun ekanini aniqlash uchun qo‘shimcha tahlillar olinadi. Temir tanqisligi yoki vitamin yetishmovchiligiga bog‘liq kamqonliklarda yetishmayotgan modda (temir, B12 vitamini, folat va hokazo) bilan davolash boshlanadi; tuzilmaviy yoki genetik kasalliklarda esa ko‘proq dori vositalariga asoslangan, maxsus yondashuv qo‘llanadi.

Bularning barchasiga qo‘shimcha tarzda, HGB darajasi juda past — jiddiy chegaradan ham past (

Agar sizning ham qon tahlillaringizda gemoglobin pastligi aniqlangan bo‘lsa, bunga sabab bo‘layotgan muammoni aniqlash va to‘g‘ri davolash usulini tanlash uchun, mutaxassis shifokor ishlaydigan ishonchli tibbiyot muassasasiga murojaat qilganingiz maqsadga muvofiq bo‘ladi.