Geteroxromiya nima? Geteroxromiya nimadan kelib chiqadi?

Ko‘z rangi genetik omillar va melanin pigmenti taqsimotiga bog‘liq xususiyatdir. Ba’zi odamlarda ko‘zlar o‘rtasida yoki bitta ko‘zning o‘zida turli ranglar ko‘rinishi mumkin — bu holat geteroxromiya (heterochromia) deb ataladi. Ko‘pincha tug‘ma bo‘lsa-da, ayrim kasalliklar, jarohatlar yoki dori qabul qilish tufayli keyin ham paydo bo‘lishi mumkin. Geteroxromiya odatda estetik holat sifatida qaralsa-da, ba’zi holatlarda yashirin sog‘liq muammolari bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.

Geteroxromiya nima?

Geteroxromiya — ko‘zdagi melanin pigmenti taqsimotidagi farqlar tufayli yuzaga keladigan holat. U ko‘zlar o‘rtasida yoki bitta ko‘zning o‘zida turli rang ohanglari ko‘rinishi bilan xarakterlanadi. Asosan uch ko‘rinishda uchraydi:

• To‘liq (komplet) Geteroxromiya — ikki ko‘z butunlay turli rangda (masalan, biri moviy, ikkinchisi jigarrang).
• Sektorial (qisman) Geteroxromiya — iris (iris; rangdor parda)ning bir qismida boshqa rang bo‘ladi.
• Markaziy Geteroxromiya — qorachiqqa yaqin joyda ichdan tashqariga qarab turli rangli halqalar ko‘rinadi; odatda zararsiz.

Geteroxromiya ko‘pincha ko‘rish qobiliyatiga ta’sir qilmaydi, biroq ayrim holatlarda genetik kasalliklar yoki ko‘z jarohatlarining belgisi bo‘lishi mumkin.

Geteroxromiya nimadan kelib chiqadi?

Geteroxromiya rivojlanishida turli omillar rol o‘ynaydi: genetik moyillik, jarohatlar, kasalliklar yoki dori vositalari.

Genetik omillar
Ko‘pincha tug‘ma bo‘ladi va hech qanday sog‘liq muammosiga hamroh bo‘lmasligi mumkin. Masalan, Vaardenburg sindromi (Waardenburg syndrome) ko‘z rangidagi farqlanishga sabab bo‘lishi mumkin.

Ko‘z jarohatlari va travmalar
Ko‘z sohasiga zarba, jarrohlik aralashuvlar yoki yallig‘lanishlar iris pigmenti o‘zgarishiga olib kelishi mumkin. Kimyoviy moddalarga ta’sir ham sabab bo‘ladi.

Ko‘z kasalliklari

• Fuchs heterokromik iridosiklit (Fuchs heterochromic iridocyclitis) — yallig‘lanish bilan bog‘liq rang o‘zgarishlari.
• Horner sindromi (Horner syndrome) — nerv tizimi zararlanishi bilan bog‘liq bo‘lib, iris rangida farq keltirib chiqarishi mumkin.
• Neyrofibromatoz (neurofibromatosis) — teri va nerv tizimini zararlaydigan kasallik bo‘lib, pigmentatsiya o‘zgarishlariga sabab bo‘lishi mumkin.

Dori vositalari
Ayniqsa ayrim glaukoma dorilari — prostaglandin analoglari (prostaglandin analogs) — uzoq muddat qo‘llanganda ko‘z rangini o‘zgartirishi mumkin. Ko‘z ichiga yuboriladigan inʼyeksiyalar yoki ayrim kortikosteroidlar (corticosteroids) ham rang o‘zgarishlariga olib kelishi mumkin.

O‘smalar
Juda kam hollarda ko‘z ichidagi o‘smalar (masalan, melanoma ) Geteroxromiyaga sabab bo‘ladi. Bunday vaziyatlarda rangning to‘satdan o‘zgarishi kuzatiladi va shifokor ko‘rigidan o‘tish lozim.

Geteroxromiya bo‘yicha operatsiya qanday o‘tkaziladi?

Geteroxromiyani o‘zgartirish yoki “tekislash” istagidagi bemorlar uchun bir necha usul bor. Ammo ular asosan estetik maqsadga qaratilgan va tibbiy zarurat bo‘lmasa, tavsiya etilmaydi.

• Iris implantatsiyasi
  Ko‘z rangini o‘zgartirish uchun sun’iy iris joylashtiriladi. Biroq bu operatsiya jiddiy asoratlar (masalan, glaukoma, ko‘rish pasayishi va b.) xavfini oshiradi, shuning uchun ko‘pchilik oftalmologlar tavsiya etmaydi.
• Lazer yordamida ko‘z rangini o‘zgartirish
  Lazer irisdagi melanin pigmentini nishonga olib rangni o‘zgartirishi mumkin. Ba’zi hollarda ijobiy natija bersa-da, uzoq muddatli ta’siri haqida yetarli ilmiy ma’lumot yo‘q.
• Kontakt linzalar
  Jarrohlik yoki lazer kabi invaziv usullarsiz, maxsus rangli linzalar bilan Geteroxromiyani estetik jihatdan yashirish mumkin — bu eng xavfsiz va vaqtinchalik yechim hisoblanadi.

Har qanday jarrohlik aralashuvdan avval ko‘z shifokori bilan maslahatlashish zarur. Geteroxromiya ko‘pincha tibbiy muammo emas va ko‘p hollarda davoga hojat bo‘lmaydi.

Ko‘z rangidagi farqlanish ko‘pincha zararsiz. Sabablari genetika, travma, kasalliklar yoki dori vositalari bo‘lishi mumkin. Estetik tashvish tufayli ayrim bemorlar tuzatishni xohlashadi, biroq operatsiya va lazer (laser) usullari jiddiy xavf tug‘dirishi mumkin; eng xavfsiz yo‘l — rangli kontakt linzalardir. Agar ko‘z rangingizda to‘satdan o‘zgarish sezsangiz yoki yashirin kasallikdan shubhalansangiz, oftalmologga murojaat qiling.

Ko‘p so‘raladigan savollar

Geteroxromiya keyinroq paydo bo‘lishi mumkinmi?
Ha. Tug‘ma Geteroxromiya genetik omillarga bog‘liq. Biroq keyinchalik ham yuzaga kelishi mumkin: travmalar, ko‘z ichidagi yallig‘lanishlar (Fuchs heterokromik iridosiklit), ayrim dorilarni uzoq qo‘llash va nerv tizimiga shikast yetkazuvchi kasalliklar (Horner sindromi) bunga sabab bo‘lishi mumkin. Ko‘z rangingiz to‘satdan o‘zgarsa, jiddiy muammo yo‘qligini tekshirtirish uchun shifokorga boring.

Sochda geteroxromiya qanday bo‘ladi?
Soch tolalarining turli ranglarda bo‘lishi soch geteroxromiya deyiladi; genetik, gormonal o‘zgarishlar yoki ba’zi kasalliklar sabab bo‘ladi. Ko‘rinishlari:

• Qisman (parsiyel) — sochning muayyan qismi boshqa rangda (masalan, jigarrang soch orasida bir necha oq/sariq bo‘laklar).
• Segmental — bitta soch tolasi ildizdan uchiga qarab rang o‘zgartiradi.
• Genetik — tug‘ma bo‘lib, ayrim odamlarda tabiatan ikki xil rangdagi soch o‘sadi.
• Kasallik yoki vitamin tanqisligi bilan bog‘liq — vitiligo, albinizm, B12 yetishmovchiligi va ayrim gormonal buzilishlar rangga ta’sir qiladi.
  Odatda bu tibbiy muammo emas, estetik xususiyat sifatida qaraladi.