Tendinit Nima? Alomatlari, Turlari va Davolash Yo‘llari

Tendinit — bu tendonlarda (ya’ni mushaklarni suyaklarga bog‘lab turuvchi tolali tuzilmalar) paydo bo‘ladigan yallig‘lanishdir. Tendonlar tananing harakatlanishida asosiy rol o‘ynaydi, shuning uchun ularning zararlanishi harakatchanlikni jiddiy cheklaydi. Tendinit ko‘pincha haddan tashqari yuklama, takrorlanuvchi harakatlar yoki jarohatlar tufayli yuzaga keladi.

Tendinit o‘tkir (akut) va surunkali (kronik) shakllarda bo‘lishi mumkin. U sportchilar orasida keng tarqalgan bo‘lsa-da, oddiy aholida ham tez-tez uchraydi. Agar tendinit o‘z vaqtida davolanmasa yoki noto‘g‘ri davolansa, u tendon uzilishi kabi og‘ir asoratlarga olib kelishi mumkin. Bunday holatda jarrohlik amaliyoti zarur bo‘lishi ehtimoldan xoli emas va bemor uzoq muddat jismoniy faollikdan chetlanishga majbur bo‘ladi. Ayniqsa, surunkali tendinit kechiktirilsa, yallig‘lanish kuchayadi va sog‘ayish jarayoni ancha qiyinlashadi.

Tendinit nima?

Tendinit — bu “tendon yallig‘lanishi” bo‘lib, u odatda og‘riq, sezgirlik va harakat cheklanishi bilan kechadi. Sportchilar orasida keng tarqalgan kasalliklardan biri hisoblanadi. Ayniqsa yugurish, tennis, suzish kabi sport turlari bilan shug‘ullanuvchilarda ko‘proq uchraydi. Ammo bu kasallik faqat sportchilar bilan cheklanmaydi; kundalik faoliyatda bir xil harakatni ko‘p takrorlaydigan odamlarda ham paydo bo‘lishi mumkin.

Tendon yallig‘lanishi ikki asosiy ko‘rinishda bo‘ladi:

• O‘tkir tendinit – odatda to‘satdan olingan jarohat yoki qisqa muddatli haddan tashqari yuklama natijasida paydo bo‘ladi.
• Surunkali tendinit – uzoq davom etuvchi zo‘riqish, muntazam takrorlanuvchi harakatlar yoki davolanmagan o‘tkir tendinit natijasida shakllanadi.

Tendondagi og‘riq faqat jismoniy faoliyatni emas, balki psixologik holatni ham izdan chiqaradi. Surunkali og‘riqlar uyqu buzilishiga, stress va xavotirga olib keladi. Ayniqsa, professional sportchilarda bu holat faoliyat samaradorligini keskin kamaytiradi. O‘tkir tendinit esa ko‘proq to‘satdan harakatlar bilan qo‘zg‘aladi va tez seziladi.

Tendinit sabablari

Tendinit ko‘plab omillar ta’sirida rivojlanadi. Asosiy sabablar quyidagilar:

• Ish, sport yoki kundalik faoliyatda takrorlanuvchi harakatlar tendonga ortiqcha bosim tushirib, yallig‘lanishga olib keladi.
• Zo‘riqish (ayniqsa sportchilarda) – uzoq masofaga yuguruvchilar va og‘ir atletikachilarda keng tarqalgan.
• Noto‘g‘ri holatda ishlash yoki mashq bajarish texnikasi tendonga zarar yetkazadi.
• Yosh o‘tishi bilan tendon elastikligini yo‘qotadi, bu esa tendinit xavfini oshiradi.
• Romatoid artrit, qandli diabet, podagra kabi surunkali kasalliklar tendon yallig‘lanishini tezlashtiradi.
• Travma – yiqilish, urilish yoki to‘satdan zarba olish o‘tkir tendinitga sabab bo‘lishi mumkin.

Tendinit belgilari

Tendon yallig‘lanishining asosiy belgilariga quyidagilar kiradi:

• Harakat paytida yoki dam olayotganda paydo bo‘ladigan og‘riq (odatda kuchli va harakat bilan ortadi).
• Yallig‘lanish tufayli shish va biroz qizarish.
• Tashqi bosim yoki tegishda og‘riqning kuchayishi.
• Og‘riq tufayli bo‘g‘im harakatlari cheklanishi.
• Ba’zida tendon harakatlanayotganda “tirqillagan” yoki “g‘ijirlagan” tovush eshitilishi.

Tendinit turlari

Tendinit turli sohalardagi tendonlarda paydo bo‘lishi mumkin. Eng ko‘p uchraydigan turlari:

Tenischi tirsagi (lateral epikondilit) – tirsakning tashqi qismidagi tendonlarning yallig‘lanishi. Ko‘pincha tennis va raketka sportlari bilan shug‘ullanuvchilarda kuzatiladi. Belgilari: tirsakda og‘riq, qo‘l kuchsizlanishi va ushlash qobiliyatining pasayishi.

Golfchi tirsagi (medial epikondilit) – tirsak ichki qismidagi tendonlarning ortiqcha zo‘riqishdan zararlanishi. Golfchilar orasida keng tarqalgan bo‘lsa-da, faqat ularga xos emas. Qo‘l bilegini ko‘p bukadigan kasblarda (marangoz, santexnik, yozuvchilar) ham uchraydi. Dastlab engil noqulaylik, keyin kuchsizlik va harakat cheklanishi seziladi. Davolashda dam berish, sovuq kompress, cho‘zilish mashqlari muhim. Og‘ir hollarda fizioterapiya va dori-darmonlar qo‘llanadi.

Ashil tendiniti – boldir mushaklarini tovon suyagiga bog‘lovchi Ashil tendoni yallig‘lanishi. Ko‘pincha yuguruvchilar, sakrovchilar va noto‘g‘ri poyabzal kiyadiganlarda uchraydi. Belgilari: ertalab tovon atrofida qattiqlik, harakatda kuchayadigan og‘riq. O‘z vaqtida davolanmasa, mikro yirtilishlar chuqurlashib, og‘ir asoratlarga olib kelishi mumkin.

Rotator manshet tendiniti – yelka sohasi tendonlarining yallig‘lanishi. Asosan tennis va suzish kabi yuqori tana harakatlarini talab qiluvchi sportchilarda ko‘p uchraydi.

Tendinit davolash usullari

Tendinitni davolash kasallik darajasiga qarab belgilanadi. Eng asosiy choralar quyidagilar:

• Dam berish – tendonga yuklama beradigan faoliyatlarni vaqtincha to‘xtatish.
• Atel yoki maxsus bog‘lovchi moslamalar – tendon bosimini kamaytiradi.
• Sovuq kompress – kun davomida 20 daqiqadan qo‘llash shish va og‘riqni kamaytiradi.
• Dori vositalari – yallig‘lanishga qarshi preparatlar og‘riqni yengillashtiradi.
• Fizioterapiya – cho‘zish va kuchaytirish mashqlari tendon elastikligi va mustahkamligini oshiradi.
• Jarrohlik – surunkali va og‘ir hollarda tendon bosimini kamaytirish yoki shikastlangan to‘qimani tiklash uchun qo‘llanadi.

Ko‘p so‘raladigan savollar

Tendinit o‘zi o‘tib ketadimi?
Yo‘q. Vaqtinchalik yengillashish mumkin, ammo davolashsiz butunlay sog‘aymaydi.

Tendinit qaytadan paydo bo‘lishi mumkinmi?
Ha. Agar sababchi omillar bartaraf etilmasa, qaytalanishi ehtimoli yuqori.

Tendinitda fizioterapiya qancha davom etadi?
Bu kasallikning og‘irligiga bog‘liq. Odatda bir necha haftadan bir necha oygacha cho‘zilishi mumkin.

Surunkali tendinit to‘liq davolanadimi?
To‘g‘ri va o‘z vaqtida davolansa, sog‘ayish mumkin. Ammo e’tiborsiz qoldirilsa, doimiy muammo bo‘lib qolishi ehtimoli bor.