1 oylik chaqaloqning rivojlanishi

Inson hayotining eng muhim va nozik davrlaridan biri bu – hayotining ilk oylari, xususan, birinchi oydir. 1 oylik chaqaloqning rivojlanishi fiziologik, psixologik va hissiy o‘zgarishlar bilan boyitilgan murakkab jarayon bo‘lib, bu bosqichda chaqaloq tashqi muhitga moslashishni boshlaydi. Ushbu maqolada bir oylik chaqaloqlarda kuzatiladigan asosiy rivojlanish yo‘nalishlari, jumladan, jismoniy o‘sish, motorik faoliyat, sezgi a’zolari rivoji, emotsional va ijtimoiy javoblar hamda onalik munosabatlarining ahamiyati ilmiy asosda yoritiladi.

Jismoniy rivojlanish

1 oylik chaqaloqning jismoniy rivojlanishi hayotiy funksiyalarning asosiy barqarorlashuvi bilan tavsiflanadi. Tug‘ruqdan keyingi dastlabki kunlarda chaqaloq vazni odatda 5-10% kamayadi, ammo 10-14 kun ichida bu vazn qayta tiklanadi. 1 oyga kelib chaqaloq o‘rtacha 600-900 gramm vazn qo‘shadi va bo‘yining o‘sishi 2-4 santimetrga yetadi. Bosh atrofi ham sezilarli darajada o‘sadi, bu esa miya rivojining faolligini ko‘rsatadi.

Yangi tug‘ilgan chaqaloqning mushak va suyak tizimi hali yetarli darajada shakllanmagan bo‘lsa-da, 1 oylik bosqichga kelib mushaklar tonusi biroz barqarorlashadi. Biroq, chaqaloqlar hali ham reflektor harakatlarga tayanadi. Eng muhim reflekslar sirasiga emish, tutish, izlash va yurish reflekslari kiradi. Ushbu reflekslar markaziy nerv tizimi rivojlanayotganining bir ko‘rsatkichi sifatida qaraladi.

Harakat va motorik faoliyat

1 oylik chaqaloqning harakatlari asosan ixtiyorsiz va reflektor xarakterga ega. Biroq ushbu davrda bolada boshni qisqa vaqt davomida ko‘tarishga urinishlar kuzatiladi, ayniqsa qor bilan yotganda. Ushbu harakat bo‘yin mushaklarining faollashib borayotganligini bildiradi. Qo‘l va oyoq harakatlari ham tartibsiz va takroriy xarakterga ega bo‘lib, ular atrof-muhitdagi ogohlantirishlarga javoban yuzaga keladi. Masalan, chaqaloq tovush eshitganda yoki yorug‘lik manbasiga yuzini burishga harakat qiladi.

Sensor motor koordinatsiya hali shakllanmagan bo‘lsa-da, chaqaloqda yuzaki sensor javoblar namoyon bo‘lishi mumkin. Masalan, barmoq bilan yuzga yengil tegish yoki ovoz chiqarish chaqaloqda harakat orqali javobni keltirib chiqaradi. Bu esa nerv tizimining sezgi a’zolari bilan bog‘lanayotganini bildiradi.

Sezgi tizimining rivojlanishi

1 oylik chaqaloqlarda sezgi tizimining rivojlanishi juda faol kechadi. Tug‘ilganidan boshlab bolalar nafas olish, harorat sezish, og‘riq va teginish kabi asosiy sezgilarga ega bo‘ladilar. Ayniqsa, teginishga sezuvchanlik yuqori bo‘lib, onaning terisi bilan bevosita aloqa qilish chaqaloqning tinchlanishiga yordam beradi.

Ko‘rish qobiliyati bu davrda hali to‘liq shakllanmagan bo‘lsa-da, chaqaloq 20-30 sm masofadagi yoritilgan, kontrastli va harakatchan ob’ektlarni ilg‘ay oladi. U yuz ifodalariga qisqa vaqt diqqatini qaratishi mumkin, ayniqsa onaning yuzi chaqaloq uchun diqqat markazida bo‘ladi. Ko‘z harakati hali to‘liq muvofiqlashmagan, biroq bir oyga yaqin bu harakatlar muayyan tizimlilik kasb eta boshlaydi.

Eshitish organlari esa tug‘ilgan paytdan boshlab faol ishlaydi. Chaqaloq tovushlarni, ayniqsa inson ovozini taniy boshlaydi. Onaning ovoziga javoban bolaning harakati, nafas olish tezligi yoki yuz ifodalaridagi o‘zgarishlar seziladi. Bu esa eshitish orqali ijtimoiy aloqa uchun zamin yaratilayotganini ko‘rsatadi.

Emotsional va ijtimoiy rivojlanish

Emotsional rivojlanish chaqaloqning hayotida juda muhim ahamiyatga ega. Dastlabki haftalarda chaqaloqning javoblari faqat fiziologik bo‘lsa, bir oylik davrga kelib ayrim emotsional reaksiyalar paydo bo‘la boshlaydi. Masalan, chaqaloqda atrof-muhitdagi farqni sezish va unga nisbatan norozilik yoki qoniqish bilan javob qaytarish holatlari kuzatiladi. Yig‘lash bu bosqichda chaqaloqning asosiy kommunikatsion vositasi bo‘lib, ochlik, bezovtalanish, og‘riq yoki quchoqqa bo‘lgan ehtiyojni ifodalaydi.

Shuningdek, chaqaloq ona yoki asosiy parvarishlovchining yuzini tanib boshlaydi. Bu tanishlik chaqaloqni xotirjam qiladi va ba’zida qisqa vaqt davomida tabassum qilishga olib kelishi mumkin. Bunday ijtimoiy tabassum taxminan 4-6 haftalik yoshda namoyon bo‘la boshlaydi, bu esa emotsional va ijtimoiy rivojlanishning muhim bosqichidir.

Ovqatlanish va uyqu

1 oylik chaqaloq uchun ovqatlanish jarayoni nafaqat oziqlanish, balki emotsional aloqaning asosiy shaklidir. Ko‘pchilik chaqaloqlar har 2-3 soatda, ya’ni kuniga 8-12 marta emizishni talab qiladi. Ona suti bolaning organizmi uchun eng mos va to‘liq oziq hisoblanadi. Emizish davomida ona va chaqaloq o‘rtasidagi jismoniy va hissiy aloqa mustahkamlanadi, bu esa chaqaloqni xotirjam qiladi va uning uyqu sifatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.

Uyqu esa 1 oylik chaqaloq hayotining katta qismini egallaydi. O‘rtacha chaqaloq bir kunda 16-18 soat uxlaydi, biroq bu uyqu qisqa qismlarga bo‘lingan holda kechadi. Uyqu tartibi hali shakllanmagan bo‘lsa-da, kunduz va tun o‘rtasidagi farqni sezish bosqichma-bosqich paydo bo‘ladi.

Onalik va parvarishning psixologik ahamiyati

1 oylik davrda ona va chaqaloq o‘rtasidagi bog‘lanishning shakllanishi ijtimoiy-emotsional rivojlanishning asosi hisoblanadi. Onaning issiqlik, mehr, tinch ohangda gapirish va jismoniy yaqinlik orqali ko‘rsatgan e’tibori chaqaloqda xavfsizlik hissining shakllanishiga yordam beradi. Bu esa bolalikning keyingi bosqichlarida ruhiy barqarorlik va sog‘lom ijtimoiy aloqalar uchun poydevor bo‘ladi.

Parvarishlovchi shaxsning hissiy holati ham chaqaloqqa bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Onaning stress yoki depressiyadagi holati chaqaloqning yig‘lashiga, uyqusizlikka yoki emishdagi muammolarga sabab bo‘lishi mumkin. Shu bois, onaning emotsional holatini qo‘llab-quvvatlash, unga psixologik yordam ko‘rsatish ham chaqaloq rivojining ajralmas qismidir.

Xulosa

1 oylik chaqaloqning rivojlanishi tug‘ruqdan keyingi o‘ta muhim bosqich bo‘lib, bu davrda bolaning jismoniy, sensor, emotsional va ijtimoiy jihatlari asta-sekinlik bilan rivojlana boshlaydi. Tana og‘irligi va bo‘y o‘sishi, reflektor harakatlar, sezgi organlarining faollashuvi, ijtimoiy javoblarning shakllanishi va onalik munosabatining barpo bo‘lishi bu bosqichning ajralmas xususiyatlaridandir. Sog‘lom rivojlanish uchun ona suti, barqaror parvarish, xavfsiz muhit va mehrga asoslangan munosabatlar alohida ahamiyat kasb etadi. Bu bosqichda bolani to‘g‘ri kuzatish va ehtiyojlarini anglash, shuningdek, zarur hollarda pediatr yoki mutaxassislar bilan maslahatlashish chaqaloqning keyingi rivoji uchun mustahkam poydevor bo‘lib xizmat qiladi.