Graves kasalligi (toksik buqoq) nima?

Graves kasalligi – bu immunitet tizimi qalqonsimon bezga noto’g’ri hujum qilganda yuzaga keladigan autoimmun kasallik. Qalqonsimon bez – bo’yinning old qismida joylashgan va tanadagi turli gormonlar ishlab chiqarish uchun javobgardir. Graves kasalligi qalqonsimon bezni ortiqcha miqdorda gormonlar ishlab chiqarishiga olib keladi, bu holat «gipertiroidizm» deb ataladi. Gipertiroidizm metabolizmning kuchayishi, vazn yo’qotish, asabiylashish va titroq kabi belgilarga olib kelishi mumkin. Ushbu kasallik «toksik guatr» deb ham ataladi.

Graves kasalligining sabablari

Graves kasalligining aniq sababi to’liq ma’lum bo’lmasa-da, genetik va atrof-muhit omillarining kombinatsiyasi rol o’ynaydi deb taxmin qilinadi. Oilada Graves kasalligi yoki boshqa autoimmun kasalliklari bo’lgan odamlarda xavf yuqori. Bundan tashqari, stress, infeksiyalar va homiladorlik kabi ba’zi qo’zg’atuvchi omillar ham kasallikning rivojlanishida samarali bo’lishi mumkin.

Immun tizimi odatda tanani begona moddalardan himoya qilish uchun ishlaydi, Graves kasalligida bu tizim qalqonsimon bezga noto’g’ri hujum qiladi va TSH retseptorlari antikorlarini ishlab chiqaradi. Ushbu antikorlar qalqonsimon bezni doimiy ravishda rag’batlantiradi, bu esa qalqonsimon bezning ortiqcha miqdorini ishlab chiqarishga olib keladi. Bu tanadagi turli tizimlarga ta’sir qiluvchi alomatlarga olib keladi.

Belgilar va alomatlar

Graves kasalligi tananing turli qismlariga ta’sir qilishi mumkin bo’lgan keng ko’lamli belgilar va alomatlarga ega. Eng ko’p uchraydigan alomatlar:

• Vazn yo’qotish: Metabolizmning kuchayishi tufayli bemorlar ishtahasi oshishiga qaramay, vazn yo’qotishi mumkin.
• Yurak tez urishi: yurak urish tezligining oshishi va yurak ritmining buzilishi umumiy simptomlardir.
• Asabiylashish va bezovtalik: Gormonlar darajasining oshishi asabiylashish, tashvish va bezovtalik hissini keltirib chiqarishi mumkin.
• Qo’l qaltirashi: nozik vosita mahoratiga ta’sir qiluvchi qo’l qaltirashlari kuzatilishi mumkin.
• Harorat sezuvchanligi va terlash: Bemorlar issiqlikka sezgir bo’lib qolishi va ortiqcha terlashni boshdan kechirishi mumkin.
• Mushaklar zaifligi: mushaklar kuchsizligi, ayniqsa yuqori oyoqlarda rivojlanishi mumkin.
• Ko‘z belgilari: Graves kasalligining o‘ziga xos belgisi bo‘lgan “Graves oftalmopatiyasi” ko‘zning shishishi, ko‘z qovoqlarining tortilishi, ikki tomonlama ko‘rish va kamdan-kam hollarda ko‘rishning yo‘qolishiga olib kelishi mumkin. Bu holat ko’zning chiqishi (ekzoftalmiya) bilan birga bo’lishi mumkin.
• Teri o’zgarishlari: kamdan-kam hollarda terining qalinlashishi va qizarishi kabi alomatlar paydo bo’lishi mumkin. Bu holat «pretibial miksedema» deb ataladi va ayniqsa oyoqlarda uchraydi.

Tashxis va diagnostika

Graves kasalligi diagnostikasi odatda klinik belgilar, fizik tekshiruv va laboratoriya tekshiruvlari orqali amalga oshiriladi. Shifokorlar bemorning qalqonsimon gormoni darajasini (ayniqsa, T3 va T4 gormonlari) va TSH (qalqonsimon bezni ogohlantiruvchi gormon) darajasini o’lchaydilar. Graves kasalligida TSH darajasi ko’pincha past bo’ladi, chunki qalqonsimon bez tomonidan ishlab chiqarilgan yuqori gormon TSH ishlab chiqarishni bostiradi. Bundan tashqari, TSH retseptorlari antikorlarini tekshirish ham amalga oshirilishi mumkin va bu antikorlarning mavjudligi Graves kasalligi tashxisini qo’llab-quvvatlaydi.

Qalqonsimon bezning hajmi va faoliyatini baholash uchun qalqonsimon bezning ultratovush tekshiruvi va radioaktiv yodni qabul qilish testidan ham foydalanish mumkin. Ushbu tasvirlash usullari kasallikning darajasini va tarqalishini aniqlashga yordam beradi.

Davolash imkoniyatlari

Graves kasalligini davolash kasallikning og’irligiga, bemorning umumiy sog’lig’iga va ularning afzalliklariga qarab farq qilishi mumkin. Davolash variantlari quyidagilarni o’z ichiga oladi:

• Qalqonsimon bezga qarshi dorilar: metimazol va propiltiouratsil kabi dorilar qalqonsimon bezda gormonlar ishlab chiqarishni kamaytirish orqali simptomlarni nazorat qilishi mumkin. Ushbu dorilar ko’pincha uzoq muddatli foydalanishni talab qilishi mumkin.
• Radioaktiv yod bilan davolash: Radioaktiv yod qalqonsimon bezni qisqartirish va gormonlar ishlab chiqarishni doimiy ravishda kamaytirish uchun ishlatiladi. Ushbu davolash odatda bitta dozada qo’llaniladi va ko’pchilik bemorlarda radioaktiv yod bilan davolashdan so’ng doimiy gipotiroidizm (qalqonsimon gormonlar etarli darajada ishlab chiqarilmaydi) rivojlanadi. Bunday holda, umrbod tiroid gormonlarini almashtirish terapiyasi talab qilinadi.
• Jarrohlik aralashuvi: Ba’zi bemorlarda qalqonsimon bezning bir qismini yoki to’liq qismini jarrohlik yo’li bilan olib tashlash davolash usuli bo’lishi mumkin. Jarrohlik aralashuvidan keyin gipotiroidizm ham rivojlanishi mumkin va qalqonsimon gormonlarni almashtirish terapiyasi talab qilinishi mumkin.
• Semptomlarni boshqarish: Beta-blokerlar kabi dorilar yurak urish tezligini nazorat qilish va titroq kabi simptomlarni bartaraf etish uchun ishlatilishi mumkin.

Graves kasalligi uchun prognoz va hayot sifati

Graves kasalligini tegishli davolash bilan nazorat qilish mumkin va bemorlar normal hayot kechirishlari mumkin. Ammo, agar davolanmasa yoki etarli darajada davolanmasa, jiddiy asoratlar paydo bo’lishi mumkin. Davolanishdan keyin gipotiroidizm rivojlanishi odatiy holdir, bu holda bemorlar muntazam ravishda qalqonsimon gormonlar qo’shimchalarini olishlari kerak bo’lishi mumkin.

Graves oftalmopatiyasi kabi ko’z muammolari davolanishdan keyin ham davom etishi va maxsus davolanishni talab qilishi mumkin. Ko’z sog’lig’ini saqlash va kasallikni boshqarish uchun oftalmolog bilan yaqin hamkorlik qilish muhimdir.

Graves kasalligini davolashda stressni boshqarish, sog’lom turmush tarzi va muntazam shifokor ko’rigidan o’tish katta ahamiyatga ega. Bemorlarning davolanish jarayonida va undan keyin tibbiyot xodimlari bilan doimiy aloqada bo’lishi hayot sifatini saqlab qolishga yordam beradi.

Xulosa
Graves kasalligi immunitet tizimi qalqonsimon bezga hujum qilganda yuzaga keladigan murakkab autoimmun kasallikdir. Erta tashxis qo’yish va to’g’ri davolash bilan ushbu kasallikni boshqarish mumkin va bemorlar normal hayot kechirishlari mumkin. Shu bilan birga, kasallikning belgilari va yuzaga kelishi mumkin bo’lgan asoratlarni tushunish davolash paytida va undan keyin muvaffaqiyatli davolash uchun juda muhimdir. Shifokorlar bilan hamkorlik qilish va muntazam tekshiruvlarni e’tiborsiz qoldirmaslik Graves kasalligi bilan kurashishning eng samarali usullaridan biridir.