«Ispan sharmandaligi»: bu nimani anglatadi va bu ibora qanday paydo bo’lgan? haqida malumot

♥ MAVZUGA: «Komilfo»: bu nimani anglatadi va bu so’z qaerdan keladi?

Ispaniyaning uyati nima?

Zamonaviy lug’atlarda «ispan sharmandaligi» boshqalarning qilmishlari uchun qattiq uyat hissi sifatida tushuniladi. Chet elliklar bizni sharmanda qilganda yoki o’zimizni mutlaqo odobsiz tutganimizda uyalamiz. Lekin buning ispanlarga nima aloqasi bor?

Bu sharmandalik hissi, albatta, geografik jihatdan cheklangan emas. Bu nafaqat Ispaniyada, balki bizda, Amerikada va Osiyoda ham uchraydi … Va sharmandalikning Ispaniya bilan aloqasi aslida juda tushunarli. Bundan tashqari, ushbu iboraning paydo bo’lishi to’g’risida hatto ikkita nazariya mavjud.

♥ MAVZUGA: Bir barrelda necha litr bor?

«Ispan sharmandalik» iborasi qaerdan paydo bo’lgan?

Eng oddiy va ommabop nazariyada aytilishicha, ispaniyaliklar bu tuyg’ularni birinchi bo’lib so’zlar bilan belgilashgan. Boshqalarning xatti -harakatlaridan kelib chiqqan psixologik noqulaylik «boshqa birovning sharmandasi» yoki «boshqa birovning sharmandasi» deb nomlana boshladi. Bu iboraning ingliz tiliga so’zma -so’z tarjimasi sezilarli darajada uzaytirildi va ruscha tarjimada shunchaki «ispan sharmandaligi» haqida gapirishga qaror qilindi. Bizga boshqa sinonimlar ham keldi: «ikkinchi qo’l sharmandalik» va «empatik sharmandalik». Bu tuyg’u uchun atama bor va Germaniyada — Fremdschämen (notanish uchun sharmandalik).

Boshqa versiyaga ko’ra, bu kelib chiqishi bibliyadagi ohanglarga ega. Biz hammamiz Yahudoning vijdon azoblari haqidagi afsonani eslaymiz, bu uning terak daraxtiga osilganiga sabab bo’lgan. Hatto daraxt ham o’z joniga qasd qilgan sotqinning o’limidan uyaldi, deb ishoniladi. Ibroniy tilida aspen nomi «aspa» yoki «aspah» deb nomlanadi. Ehtimol, bu leksema «ispan sharmandasi» iborasiga asos bo’lgan.

♥ MAVZUGA: Mahorat bilan yashiringan pastki matnli 29 ta logotip

Nega biz Ispaniyaning sharmandaligini his qilyapmiz?

Psixologlarning ta’kidlashicha, biz nafaqat oilamiz va do’stlarimizga, balki jinsimiz, terimiz rangi yoki dinimiz jihatidan o’xshash odamlarga ham yoqimsiz hissiyotlarni his qilishimiz mumkin. Mediatsiya qilingan sharmandalik bo’yicha ko’plab tadqiqotlar mavjud emas. Biroq, psixologlar biz boshqalarning xatti-harakatlaridan uyalishimizga olib keladigan bir necha aniq sabablarni keltirib chiqardilar.

Rivojlangan sezgirlik

Boshqa bir kishi noqulay vaziyatga tushib qolsa, rivojlangan sezgirligimiz bizni o’tib ketayotgan odamdan xavotirga soladi. Biz ushbu holatni ongsiz ravishda o’zimizga loyihalashtiramiz, uning yoqimsizligini tushunamiz. Empatiya miyaning og’riq bilan bog’liq joylarini faollashtiradi. Natijada, boshqalarning sharmandaligi bizni jismoniy azob-uqubatlarga duchor qiladi va bizni tom ma’noda ko’zimizni yumishga va nima bo’layotganini ko’rmaslikka majbur qiladi.

Egosentrizm

Ba’zilar, xuddi o’sha bolalar, ba’zi ijtimoiy me’yorlarni buzayotganliklarini yaxshi anglamasliklari mumkin. Bizdan farqli o’laroq, ular bundan uyalishmaydi. Gap shundaki, biz dunyo haqidagi fikrlarimizni boshqa odamlarga qaraganda muhimroq deb bilamiz. O’z-o’zini o’ylash insonda tabiiy narsa, lekin ba’zida bu hayotni boshqa tomondan ko’rishimizga to’sqinlik qiladi.

Mas’uliyatni yanada kattaroq his qilish

Boshqalarning xatti -harakati uchun javobgarlikni o’z zimmasiga olishga odatlangan odamlarda «ispan sharmandalik» hissi paydo bo’ladi. Bolaning yomon xulq -atvorini o’z aybi deb bilgan ota -onalarda paydo bo’lishi mumkin. «Ispan sharmandaligi, biz boshqalarning harakatlariga xolis ta’sir qila olmasak ham sodir bo’lishi mumkin.

Rad etilishidan qo’rqish

Zamonaviy jamiyat odamlarni kollektivning bir qismi bo’lishga odatlangan. Evolyutsiya har doim yo’q bo’lib ketishga mahkum bo’lgan. Shuning uchun biz odamning xatti-harakatlari jamiyat tomonidan rad etilishi xavfi tug’diradigan vaziyatga biz qattiq munosabatda bo’lamiz. Ong osti biz bilan keyingi bo’lishimiz mumkin deb pichirladi.

Ispaniyalik sharmandalikning namoyon bo’lishini maktab o’quvchilarida o’qituvchi o’z hamkasblarini yoki xodimlarini tanbeh berganda, xo’jayin hamkasbini haqorat qilganida ko’rish mumkin. Bunday vaziyatlarda biz boshqa tomonga qarab, biron bir joyga borishni xohlaymiz. Darhaqiqat, xuddi shunday rad etish holati bizga ham ta’sir qilishi mumkin deb qo’rqamiz.

O’ziga past baho berish

Biz ongsiz ravishda tushunamizki, jamiyat har doim ham u yoki bu jihatdan talabga javob beradigan porloq shaxslar va mutaxassislarga muhtoj. Ammo keraksiz shaxslar evtanizatsiya qilinishi mumkin. O’zimizga ishonchimiz komil emas, biz o’sha yutqazganlarning rolini olishga harakat qilamiz, ular uchun uyalamiz.

O’z-o’zini inhibe qilish kuchi

Bizda bir qator to’siqlar mavjud, biz o’zimizni taqiqlaymiz. Biz bema’ni va ahmoq bo’lishni nomaqbul deb bilamiz. Binobarin, biz kimdirni bunday vaziyatda kuzatayotganimizda, uni qabul qilishdan bosh tortamiz. Psixologlarning fikriga ko’ra, bizning barcha kamchiliklarimiz bilan chinakam o’zini rad etishadi.

Xuddi shu ijtimoiy guruhga tegishli

Ispaniyaning sharmandaligi biz o’zimiz bilmagan holda o’zimizni noqulay vaziyatga tushib qolishimiz bilan bog’lab qo’yganimizda kuchli bo’ladi. Aslida, bu xatti-harakatlar o’ziga xos psixologik test sifatida xizmat qilishi mumkin. Biz o’zimizni tajovuzkor bilan bir xil ijtimoiy guruhning bir qismi deb bilamiz. Uning xulq-atvori qisman biznikidir, bu bizni uyaltiradi. Va bu uyushma bizga o’zimiz haqimizda ko’p narsalarni aytib berishi mumkin.