Kitob haqida didaktik o’yinlar

Bolalar uchun didaktik o’yinlar bolalarning yoshiga bog’liq bo’lgan turli toifalarga bo’linadi. Shunday qilib, maktabgacha yoshdagi o’quvchilar uchun didaktik o’yinlarning quyidagi turlari qo’llaniladi:

Maktabgacha tarbiyachilar uchun didaktik o’yinlar

Didaktikalar – mashg’ulot shaklida bo’lib o’tadigan o’yinlar. Ular qoidalar mavjudligi, baholash tizimi va o’yin faoliyatining tuzilishi bilan ajralib turadi.

Har bir ona bu kabi o’yinlarni o’z bolasi bilan o’ynashi mumkin. Yaxshiyamki, mavjud axborot miqdori o’yin jarayoniga tanish bo’lishiga yordam beradi. Yordam sifatida, do’konlarda sotib olinadigan yoki mustaqil ravishda tayyorlanadigan maktabgacha bolalar uchun turli didaktik o’yinlarga ega bo’lgan karta fayllari sifatida xizmat qilishi mumkin. Biz sizga bu kabi bir qancha o’yinlarni taklif etamiz.

“Misollar zanjiri”

Maktabgacha qizlarga qiziqish uyg’otadigan matematika bo’yicha didaktik o’yinlarning soniga “Namunalar zanjiri” kirishi mumkin. Onam bolaning oldida turishi va uni to’plashi kerak bo’ladi. Qulaylik uchun uydagi eng katta xonani tanlash yoki ko’chada o’ynash yaxshidir. Har bir pz, to’pni tashlab ketganda, oddiy arifmetik muammo, masalan, “2 + 3” deb nomlashingiz kerak. Bolaning orqasiga o’tsa, u javobni aytishi kerak.

Choppichlar bilan didaktik o’yinlar

Albatta, keksa yoshdagi bolalar uchun yanada murakkab didaktik o’yinlarni tanlash kerak. Ona-ona geometrik raqamlar nima haqida gapirishi kerak. O’yin uchun siz tayoq yoki oddiy o’yinlarni hisoblashingiz kerak bo’ladi. Boladan etti koptokdan foydalaning. Yoki besh tayoq orqali ikkita teng uchburchak va bir kvadrat hosil qiling. To’qqizta to’qqizta chop etish sonini oshirish ikki kvadratchalar va to’rtta bir xil uchburchakni yaratishni taklif qiladi. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun bunday didaktik o’yinlarning bunday o’zgarishlari ko’p. Tegishli materialni tanlash muhimdir.

“My Day” didaktik o’yini

Bundan tashqari, yuqori sinf o’quvchilari uchun “Mening kunim” didaktik o’yiniga yaqinlashadi. O’yinning maqsadi bolalarni tushuntirishga, shuningdek ularning nuqtai nazarini isbotlashga o’rgatishdir. Onam rejimning turli vaqtlarini tasvirlaydigan bir nechta kartalar to’plamiga muhtoj bo’ladi (masalan, uyqu, tushlik, yurish va h.k.). Rejimga mos ravishda ularni tartibga soling va bolaga nima uchun ular shu tarzda joylashtirilganligini tushuntirib bering. Vazifa ko’rinishida, unga ketma-ketlikni davom ettirish yoki xatoni to’g’rilashni so’rashingiz mumkin. Bolaning har bir harakatini tushuntirishi muhimdir.

“Quvnoq kub”

Bolalar musiqa sohasida bilim olish uchun siz ham o’yinlardan foydalanishingiz mumkin. Musiqiy va didaktik o’yin “Ko’ngilchan kub” yosh va katta yoshdagi bolalar uchun mo’ljallangan. Birinchidan, kichkina cholg’u cholg’u asboblarini tasvirlashi kerak. Bolaning kubni tashlab qo’yishi uning nomini aytishi kerak. Bundan tashqari, unga qanday o’ynashini ko’rsatishini so’rashingiz mumkin. Bundan tashqari, kublar hayvonlar tasvirlari bilan yopishtirilishi mumkin. Keling, mushukni ushlab qolsa, siz undan qanday qilib so’raganini so’rashingiz mumkin.

“Uch gul”

Maktabgacha tarbiyachilar uchun yana bir musiqiy va didaktik o’yin “Uchta gul” hisoblanadi. Kartondan uchta gulni kesib tashlang, uning markazida yuzni chizish: yig’lar, quvnoq yoki uxlab yotgan (boshqa variantlar mumkin). Ularning har biri uchun, onasi munosib musiqani qabul qilishi kerak, va keyinchalik u qaysi gulga mos keladiganini taxmin qila oladi.

“Tasavvur qiling”

Yosh maktabgacha yoshlar uchun juda foydali bo’lgan didaktik o’yinlardan biri “Bir tabibni toping”. Uning maqsadi bolalarga xavfli narsalarni ko’rsatishdir. Onam mos keladigan jumboqlarni va narsalarning tasvirlarini yig’adi. Jumboq tahmin qilinganidan so’ng, bolaning bu narsa nima uchun xavfli ekanligini tushuntirishni so’rash kerak.

Maktabgacha tarbiyachilar uchun didaktik o’quv dasturlari ular atrofidagi dunyoni tushunishni kengaytirishga yordam beradi. Ular bolani kuzatishga o’rgatishadi, keyin esa har bir mavzuning o’ziga xos xususiyatlarini ta’kidlashadi. Masalan, ularning hajmi, rangi yoki shakli. Bundan tashqari, maktabgacha yoshdagi bolalar uchun didaktik o’yin-mashg’ulotlarini o’rgatish, olingan bilimlarni amalda qo’llashda o’z hissasini qo’shadi. Va kelajakda bunday ko’nikmalar muvaffaqiyatli o’qitish uchun asos bo’lib xizmat qiladi.

1-mavzu. Didaktik o’yin turlari

Har bir xalqda asrlar davomida kattalarning bolalar uchun yaratgan o’yinlari va bolalarning o’zlari yaratgan ba’zi o’yinlari mavjud. Har qaysisi ham avloddan avlodga o’tib kelgan va xalq og’zaki ijodining o’ziga xos shakliga aylangan. Qoidali o’yinlar MTMda ta’lim-tarbiya vositasi sifatida keng qo’llaniladi. Qoidali o’yin ta’lim bilan bevosita bog’liqdir.

1. buyumlar, ularning nomi, rangi, shakli, hajmi, sifati va ishlatilishi to’g’risida bilimlar berish;
2. mehnatning har xil turi va uning kishilar hayotidagi roli to’g’risidagi bilimlar;

Bolalarning rang haqidagi tushunchalarini mustahkamlash va aniqlash uchun quyidagi o’yinlar o’tkaziladi: sharlarni rangiga qarab to’plash, “Dumaloqni dumalatish”, xalqachalarni ipga o’tkazish, “Shu rangdagi dumaloqni dumalatish”, “Kimda mana bu rangdagi xalqacha bor”, “Kim mana bu rangdagi haltachani topa oladi” va h.k.

Shakl, rang predmetlarning asosiy belgisidir. Shakl to’g’risi­da tushunchalarni “Xaltachada nima bor”, “Nima o’zgardi?”, “O’yinchoqlar do’koni”, “Qo’g’irchoqni kiyintiramiz”, “Bu nima?” va boshqa o’yinlar orqali aniqlash va mustahkamlash mumkin.
Qo’g’irchoq bolalarning eng sevimli o’yinchoqlaridan biri. Har bir bolalar bog’chasida didaktik jihozlangan o’yinchoq bo’lishi kerak. Qo’g’irchoq jihozlariga kiyim, ichki kiyim, poyabzal, idish-tovoq, mebel o’yinchoqlar kiradi.
Qo’g’irchoq bilan quyidagi o’yinlarni o’tkazish mumkin: “Qo’g’irchoqni kiyintiramiz”, “Qo’g’irchoqni sayrga otlantira miz”, “Qo’g’irchoqni mehmon qilamiz”, “Qo’g’irchoqlar bayra-mi”, “Qo’g’irchoqningtug’ilgan kuni”, “Qo’g’irchoqni uxlatamiz”.
O’yinlar topishmoqlar bilan qo’shib olib borilganda qiziqarli o’tadi. Masalan, “Qo’g’irchoqni uxlatamiz” o’yinida qo’g’irchoqqa karovat tayyorlayotganda tarbiyachi “Uzun,
yumshoq, yo’l-yo’l ” (matras), “Oq, toza, to’rt burchak. ”
(yostiq), “Paxtali issiq. ” yoki “junli issiq”(adyol) va boshqa topishmoqlarni aytishi mumkin. Qo’g’irchoqning karovati tayyor bo lgandan keyin qo’g’irchoqni yotqizib, “alia” aytadi.
Mebellarning nimaga ishlatilishi, o’yinchoqlarning nomini mustahkamlash uchun “Qo’g’irchoqqa xona yasatamiz”, “Qo’g’irchoqqa o’yinchoq sovg’a qilamiz” kabi o’yinlarni o’tkazish mumkin.
Tarbiyachi bolalarni narsalar, ularning nomlari, belgi sifatlari, nimaga ishlatilishi bilan tanishtiribgina qolmay, muayyan predmetlar orqali ularni oddiy turlarga ajratishni o’rgatib boradi; ayiq, qo’g’irchoq, quyon-o’yinchoqlar; kastryulka, tarelka, choynak-idish-tovoq.
O’yinlarni narsa va buyumlarning tasvirli rasmlari orqali ham o’tkazish mumkin. Bularga “Bu narsa o’zi to’g’risida nima deydi?” “Kim birinchi bo’lib aytib beradi?” (bolalar diqqatini rivojlantirishga qaratilgan qo’g’irchoq, narsa va ularning shakli, rangi to’g’risida), “Kim bo’ladi?”, “Qaysinisi bir xil qaysinisi har xil?” kabi o’yinlarni ko’rsatsa bo’ladi.
Bolalarning tabiat to’g’risidagi bilimlarini mustahkamlash uchun “Hidiga qarab top”, “Mazasiga qarab top”, “Ushlab ko’rib top”, “Kim nimani eshityapti” kabi o’yinlarni o’tkazish maqsadga muvofiqdir.
Kichik yoshdagi bolalar bilan so’zli o’yinlar o’tkazilmaydi.
Katta va tayyorlov guruhlarida didaktik o’yinlar o’zining mazmun va g’oyasi jihatidan ancha murakkabdir. Bu yoshdagi bolalar bilan buyum va rasmlar bilangina didaktik o’yinlar o’tkaza qolmay, so’zli didaktik o’yinlar ham o’tkaziladi. Buyumlar va rasmlar bilan o’tkaziladigan didaktik o’yinlarda bolalarning narsalar sifati, xususiyati, nimadan yasalgani, qayerda qilingani, nima uchun kerakligi va hokazolar to’g’risi­dagi bilimi aniqlanadi hamda mustahkamlanadi. Bunday o’yinlarga quyidagilarni misol qilib keltirish mumkin: “Nima nimadan yasalgan?”, “Guruh xonasiga sayohat”, “Ovoziga qarab top” va boshqalar.
Umumlashtirishga o’rgatish bo’yicha turlarga ajratishni o’rgatuvchi o’yinlar katta o’rin egallaydi. “Qaysi fabrikada nima ishlar bajariladi?” “Fabrikada nima ish qilinadi, dalada nima yetishtiriladi?”, “Kimga nima kerak?”, “Kim nima bilan ishlaydi?” “Qayerda o’sadi?” “Sayohat” (shahar bo’ylab, dalaga maktabga va hokazo), “Pochta” va boshqalar.
Bolalarda dastlabki matematik tasavvurlarni rivojlanti- ruvchi didaktik o’yinlar ham o’tkaziladi. Masalan, “Kim sanashni biladi?”, “Yuramiz, yuramiz-to’xtaymiz”, “Bizning kun”, “Yil fasllari” va boshqalar.
Bolalar nutqini rivojlantirish uchun quyidagi o’yinlarni o’tkazish mumkin: “So’z qo’sh”, “Orkestr”, “Mana bu tovushga so’z top”, “So’zlardan hikoya tuz” va h.k.
Yuqorida sanab o’tilganlar jamoa o’yinlaridir. Bular asosida yana bir qancha o’yinlar topish mumkin.
Didaktik o’yinlarga rahbarlik. Boshqa o’yinlar singari, didaktik o’yinlarga ham tarbiyachi rahbarlik qilishi lozim. Birinchi navbatda didaktik o’yinni va unga kerakli materialni tanlash kerak. Hamma guruhlar didaktik jihozlarga, bo’yi 40- 50 sm keladigan qo’g’irchoqqa ega bo’lishi lozim. Uning jihoziga quyidagilar kiradi:
ichki kiyim, ko’ylak, ishton, rezinka, uzun paypoq;
pahmoq, satin, shoyi ko’ylak, fartuk, so’lakcha;
qishlik palto, kuzlik palto;
bosh kiyimlar: shapkacha, panasma, qalqopcha, shlyapacha;
poyabzal: tufli sandal, yumshoq shippak;
yotadigan va oshxonada ishlatiladigan narsalar – ko’rpa- yostiq, matras, adyol, choyshab, ko’rpa jildi, yostiq jildi, sochiq, dasturxon, salfetka.
Bu hamma narsalar o’ziga mos rangda (qizil, pushti, to’q qizil va h.k.) har xil sifatli gazmoldan tikilgan va nomi har xil bo’lishi kerak.
Qo’g’irchoqdan tashqari har xil hayvonlar, qushlar, idish- tovoqlar, va transportni aks ettiruvchi o’yinchoqlar ham bo’lishi kerak.
MTMda tevarak-atrof bilan tanishtirish dasturiga muvofiq bir qancha rasmlar turkumi bo’lishi kerak:
kishilarning polizdagi, uy sharoitidagi mehnatini aks ettiruvchi, ularning mehnatini yengillatuvchi mashinalar rasmlari;
kishilarning turar joylarini aks etiruvchi rasmlar;
V) kishilarni suvda, quruqlikda, havoda olib yuruvchi vositalarning rasmlari;
G] uy jihozlari: idish-tovoq, mebel, madaniyat buyumlari, bezakli buyumlar, o’yinchoqlar;
dasturxon, choyshab, sochiq, yostiq jildi, qishki, yozgi, bahorgi, kuzgi ko’ylaklar, bosh kiyim, yil fasllariga qarab kiyiladigan oyoq kiyimlar;
iste’mol mollari: sabzavotlar, mevalar, uy mahsulotlari, shirinliklar;
J) uy va yovvoyi hayvonlar;
Z) daraxtlar, butalar, gullar va boshqa o’simliklar;
qushlar.
Bu rasmlar asta-sekin to’planib boriladi. Ular yirik (15- 20sm] va karton qog’ozlarga yopishtirilgan bo’lishi kerak.
Didaktik o’yinlarda tabiat materiallari va oddiy narsalar ham ishlatiladi.
Didaktik o’yinlarga maxsus o’rin ajratilishi va bolalar kun tartibidan ma’lum joy olishi kerak. Didaktik o’yinlarni mashg’ulot bilan bog’lab olib borishni yaxshilab o’ylab amalga oshirish lozim.
Bu o’yinlar mashg’ulot va o’yin soatlarida o’tkaziladi. Ularni butun guruh bolalari bilan ham o’tkazish mumkin.
O’yinning mazmuni va undan kelib chiqadigan natija oldindan yaxshilab, aniq o’ylab olinadi. O’yinning g’oyasi o’yin harakatlari, qoidasi va o’yinning borishi shunga bog’liqdir. Masalan, “Kim qanday qichqiradi?” o’yinida har xil vazifa qo’yilishi mumkin:
bolalarning hayvonlar tovushini bilish-bilmasliklarini aniqlab olish;
hayvonlar haqida tushuncha berish;
bolalar hayvonlarni tovushidan tanib oladimi-yo’qligini bilish.
Bu o’yindan bolalarga tovushlarni talaffuz qilishni mashq qildirish maqsadida ham foydalanish mumkin.
Didaktik o’yinlarda majburiy qoidalar juda ko’p uchraydi: navbat bilan harakat qilish, faqat so’raganda javob berish, o’rtog’iga quloq solish, o’ynaganda boshqalarga xalaqit bermaslik, qoidani bajarish, o’z aybiga iqror bo’lish va hokazo.
Didaktik o’yinlarda bolalarning o’ziga xos xususiyatlari hisobga olinadi. Bir xil bolalarga qiyin topishmoq aytilsa, boshqasiga yengilrog’i, osonrog’i aytiladi; yomon gapiradigan bolalar ko’proq gapirishga jalb qilinadi. Buning uchun o’yinni o’tkazishdan avval hamma bolalarni yaxshilab eslab, o’yinning imkoniyatlari, harakatlariga qarab topishmoq beriladi, ba’zi bir faolroq bolalarga boshqalarni qiziqishini bo’g’maydigan rol biriktiriladi.
Didaktik o’yinga rahbarlik qilishda o’yinning maqsad va mazmunini belgilash, o’yin g’oyasini o’ylab topish, o’yin qoidasi va asosiy harakatlarni tushuntirish, bolalar o’rtasidagi munosabatni yaxshilash, tarbiyaviy ta’sir orqali o’yinning borishga rahbarlik qilib borish va boshqalarni o’z ichiga oladi.
Didaktik o’yinni bolalarning bergan savollari, takliflari va tashabbuslariga qarab, o’yin jarayonida kutilmaganda kengaytirish, uning mazmunini boyitish mumkin. O’yinni belgilangan vaqtda boshlash va tugatish katta mahoratdir. Tarbiyachi o’yin vaqtini o’zining tushuntirishini kamaytirish hisobiga siqishtiradi.
O’yinni tarbiyachi bolalarda o’yinga qiziqish uyg’otgan holda tugatishi kerak, ya’ni bolalar shu o’yinni yana davom ettirishni xohlab qolsinlar. Tarbiyachi shunday deydi: “Kelgusi gal bundan ham yaxshiroq o’ynaymiz”, yoki “Yangi o’yin bundan ham qiziqroq bo’ladi”. Tarbiyachi o’yinning yangi variantlarini ishlab chiqadi.
Didaktik o’yinlar guruh xonasida, zalda, maydonchada, o’rmonda, dalada va boshqa joylarda o’tkazilishi mumkin. Bu o’yinning ta’sirchanligini, taassurotlarning har xilligini, bolalarning faolligini oshiradi. Shunday qilib, didaktik o’yin maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim berish vositasi bo’lib, uni muvaffaqiyatli amalga oshirishga yordam beradi.

Do’stlaringiz bilan baham:

Ma’lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2023
ma’muriyatiga murojaat qiling

Didaktik o’yinlarning turlari

O’yin mohiyati ko’p funktsiyali bo’lib, uning yordamida bola tarbiyalash va shaxsni rivojlantirishga uyg’unlik beradi. Shuning uchun ta’lim turi bilan o’zaro bog’liq bo’lgan didaktik o’yinlar , ularning turlari juda katta. Bolalar o’zlarining natijalariga erishadilar, bu ularga juda ko’p quvonch va baxt keltiradi. Bunday turdagi sinflar atrofida dunyoni his qilishni kengaytiradi, shuningdek ular diqqat, maqsadga muvofiqlik, qiziqish, nutqni rivojlantirish va boshqalarni o’rgatadi.

Hech qanday didaktik o’yinlar mavjud emasmi?

Bolalar uchun didaktik o’yinlar bolalarning yoshiga bog’liq bo’lgan turli toifalarga bo’linadi. Shunday qilib, maktabgacha yoshdagi o’quvchilar uchun didaktik o’yinlarning quyidagi turlari qo’llaniladi:

1. Ob’ektlar (o’yinchoqlar) bilan o’yinlar – turli ob’ektlar bilan qanday ishlash kerakligini va ular bilan tanishish kerakligini ko’rsatadi. Shunday qilib, bolalar rang, shakli o’rganadi.
2. Stol o’yinlari, “lotoreya”, “domino” rejasi – ular orqali nutqni, matematik qobiliyatlarni, e’tiborni va mantiqni rivojlantirish mumkin.
3. So’zlar bilan o’yinlar – siz narsalarni ta’riflashga, alomatlarni belgilashga imkon beradi. Bolalar tasvirlarni ta’riflaydilar, ular orasidagi farqlarni va o’xshashliklarni izlaydi.

DOWda qanday didaktik o’yinlar ishlatilishi mumkin?

DOWda bunday didaktik o’yinlardan foydalanish mumkin:

• Ob’ektlar, o’yinchoqlar bilan bog’liq “buyruqlar bilan o’yinlar”. Ular uchun biror narsa qilish talab qilinadi;
• O’yinda “sayohat” ertaklarga botirilish bilan bog’liq va asosiy maqsadi – ertaklardagi muhitni yaratish, taassurotlarni kuchaytirish, tasavvurni rivojlantirish;
• “Riddle-conversation” – mantiqiy fikrlashni, tahlil qilishni, tahlil qilishni, kirishni amalga oshirishni ta’minlaydi;
• “Assumption” – kelajak dunyosiga tushib qolishga yordam beradi. Masalan: “Men nima qilaman?”, “Kim bo’lardi?”, “Nima bo’lar edi?”.

Shu bilan birga, 6 yoshgacha bo’lgan bolalar aqliy rivojlanishi ehtimolligi yuqori ekanligi aniqlandi. Ular kattalar faoliyatini kuzatib boradi va uni o’yinga aylantiradi.

Kichik o’quvchilar buyurtmalarga rioya qilish qiyin bo’lgani uchun ular uchun didaktik o’yinlar o’ziga xos xususiyatlarga ega. Bu asrda har qanday o’yin chidamlilik, e’tibor va ixtirochilikni o’rgatishi kerak. Shuning uchun boshlang’ich maktabda didaktik o’yinlar savol yoki ishni bajarish yoki topshiriq berishdir. Masalan: “Kim tezroq?”.

Shunday qilib, maktab o’quvchilari uchun didaktik o’yinlar, albatta, har bir bolaning manfaatlarini va uning rivojlanish xususiyatlarini hisobga olishlari kerak. Shu sababli, muayyan o’yinni ta’lim jarayonida tanlashda o’qituvchi katta mas’uliyatga ega.