Adabiyot kitob

– Bugun adabiyotimizda qandaydir sokinlik holati kuzatilmoqda. Zamonamizga hamohang, badiiy yuksak, odamni hayratga soladigan roman, qissa, hikoya va hatto she’rlar ham kam yaratilayotgandek…

Adabiyotning ma’nosi

Adabiyot a so’zlar va tildan yozma va og’zaki foydalanishga asoslangan badiiy namoyon. Shuningdek, bu akademik mavzuning nomi va adabiy asarlarni o’rganadigan nazariyaning nomi. Adabiyot so’zi lotin tilidan olingan litteratūra.

Ushbu atama, masalan, mamlakat, til yoki vaqt kabi adabiy mahsulotlarning to’plamini ham anglatadi. Kengaytma bilan, shuningdek, ma’lum bir mavzu bilan bog’liq bo’lgan ishlar to’plamiga murojaat qilish uchun ham foydalaniladi.

Adabiyot tarixi

Ilgari adabiyot atamasi mavjud emas edi, XVII asrda biron bir yozma asar she’riyat yoki notiqlik nomi ostida ma’lum bo’lgan. Hatto, Ispaniyaning Oltin Asri davomida, she’rda, nasrda yoki dramatik asar sifatida yozilgan bo’lsada, turli xil asarlarni she’riyat deb atashgan.

18-asrdan boshlab “adabiyot” so’zi qo’llanila boshlandi, ammo XIX asrga qadar atama bugungi kunda ma’lum bo’lgan ma’noga ega bo’ldi.

Keyinchalik, 20-asrda rus formalizmi, ayniqsa Roman Yakobson adabiyot deb ta’riflangan narsalarni va uning xususiyatlarini sinchkovlik bilan o’rganib chiqdi. Shu tarzda, u xabarni etkazish uchun tilning she’riy funktsiyasini va yozuv estetikasini farqlashga muvaffaq bo’ldi.

Shuning uchun yozilganlarning hammasi ham adabiyot deb hisoblanmaydi, masalan, jurnalistik matnlar yoki ilmiy tadqiqotlar tilning she’riy funktsiyasini bajarmaydi, garchi ular xabar yoki ma’lumot bilan bo’lishsa ham.

Adabiyot inson madaniyatiga xos bo’lib, u rivojlangan har bir zamon va makonning o’ziga xos xususiyatlariga ega. Qadimgi davrlarda, yunon adabiyotida keyinchalik adabiy ishlab chiqarishni belgilaydigan ma’lumotnomalar yaratildi Iliada Y Odisseya, ikkalasi ham Gomerdan.

Eng muhim adabiyot asarlarini yaratish uchun eng taniqli mualliflar qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin:

• Uilyam Shekspir yoki Edgar Allan Po (ingliz adabiyoti).
• Migel de Servantes yoki Gabriel Gartsiya Markes (ispan tilidagi adabiyot).
• Iogann Volfgang fon Gyote yoki Frank Kafka (nemis adabiyoti).
• Viktor Gyugo yoki Albert Kamyu (frantsuz tilidagi adabiyot).
• Fyodor Dostoyevskiy yoki Lev Tolstoy (rus tilidagi adabiyot).

Shuningdek, she’riy funktsiyaga qarang.

Adabiyot san’at sifatida

Adabiyot – og’zaki yoki yozma tildan foydalanadigan badiiy ifoda turi. Shu ma’noda muallif g’oyani, hissiyotni, tajribani yoki voqeani (haqiqiy yoki xayoliy) g’ayrioddiy yoki an’anaviy tarzda ifodalash uchun so’zdan estetik foydalanadi.

Adabiy hikoyalardagi tavsiflarda hissiyotlarni, hissiyotlarni, hidlarni, ta’mni, joylarni, xarakterlarni va vaziyatlarni ma’lum bir tarzda ochish qobiliyati bor, bu tilning she’riy funktsiyasini ta’kidlaydi.

Xuddi shunday, adabiyot ham san’at sifatida estetik elementlardan foydalanish, o’qishdan zavqlanish, o’quvchining xayolotini uyg’otish va uni tasavvur qilib bo’lmaydigan joylar va zamonlarga o’tkazib yuborish bilan ajralib turadi.

Adabiyotning xususiyatlari

Adabiyotning asosiy xususiyatlari quyida keltirilgan:

• Bu qadimiy badiiy ifoda, topilgan eng qadimgi asarlar orasida Gilgamesh she’ri.
• Ular har bir muallifning ijodkorligi va o’ziga xosligidan kelib chiqib, tajriba yoki hissiyotlar asosida real voqealarni ochib berish, shuningdek, xayol va xayol bilan yuklangan xayoliy voqealarni yaratish uchun.
• U uchta janrdan iborat: lirik, epik yoki hikoya qiluvchi va dramatik.
• Adabiy asarlarda ishlatiladigan til tilning she’riy funktsiyasini bajaradi.
• Yozilganlarning hammasi ham adabiy kanonga ko’ra adabiyot sifatida qaralmaydi, bu farqlash uchun xizmat qiladi
• Hikoyalarning tavsiflari tilni ishlatishning noan’anaviy usullari bo’lgan adabiy shaxslar yoki ritorik figuralardan foydalanishdan foydalanadi. Masalan, metafora, taqlid, oksimoron va boshqalar.
• Adabiy oqimlar uslub, tanqid, mavzu yoki tarixiy davr kabi bir qator asarlar tomonidan taqsimlanadigan xususiyatlardan farqlanadi.
• Adabiyot adabiyot nazariyasidan uning nutqining qurilishini tahlil qilish uchun o’rganiladi.

• Adabiyotni belgilaydigan 7 ta xususiyat.
• Adabiyot namoyandalari.

Adabiy janrlar

Adabiyot, ularning mazmuniga qarab asarlar tasnifidan iborat bo’lgan adabiy janrlarga bo’linadi. Adabiy janrlarning an’anaviy tasnifi uchta asosiy turni belgilaydi, ular:

• Lirikatarkibiga elegiya, madhiya, od, ekolog, satira kiradi. Qisqa oyatlarda yozilganligi bilan ajralib turadi.
• Doston yoki rivoyat epos, ish qo’shiqlari, qissa va romanni o’z ichiga olgan boshqalar qatorida. Uning mazmuni uzoq misralarda yoki nasrda bayon etilgan.
• Dramatik bu pyesalar, fojia, komediya, fars.

Ba’zida notiqlik va didaktika kabi boshqa janrlar ham kiradi.

Adabiyot turlari

Quyida adabiyotning asosiy turlari keltirilgan.

Qadimgi adabiyot

Shu paytgacha mutaxassislar qadimgi adabiyotning boshlanish sanasini aniqlay olmadilar, ayniqsa buyuk og’zaki an’ana bo’lganligi sababli. Biroq, ma’lumki, birinchi adabiy asarlar Mesopotamiya imperiyalari, Xitoy va Hindistonda yozilgan.

Topilgan turli xil matnlarga asoslanib, eng qadimgi matn taxminan miloddan avvalgi 2000 yildan boshlab hisoblanadi Gligamesh she’ri, shumer qahramonining fe’l-atvori haqida hikoya qiladi.

Topilgan eng qadimgi kitoblardan yana biri bu O’liklarning kitobi, miloddan avvalgi 13-asrga oid, Qadimgi Misrdagi dafn matni.

Biroq, ushbu adabiyotning ko’plab eksponat kitoblari miloddan avvalgi 49 yilda Iskandariya kutubxonasining katta olovida yo’q bo’lib ketganligi aytiladi.

Shuningdek, qadimiy adabiyotga qarang.

O’rta asr adabiyoti

O’rta asr adabiyoti – bu 476 yilda Rim imperiyasining qulashi va 1492 yilda Kolumbning Amerikaga kelishi bilan sodir bo’lgan davrdir. O’sha davrda cherkov adabiyot va bilimlarni egallab oldi.

Rohiblar kitoblarga, matnlarning tarjimalariga, o’zlarini o’qitish va matnlarni yozish imkoniyatiga ega bo’lganlar. Shu sababli ham O’rta asr adabiyoti hukmron diniy fikrni fosh etish bilan ajralib turadi.

Biroq, koplada yozilgan mashhur mavzular ustun bo’lgan har xil turdagi kitoblar ham mavjud. O’rta asr adabiyoti Kastiliyada birinchi adabiy asarlar paydo bo’lgan payt edi.

Shuningdek, O’rta asr adabiyotiga qarang.

Klassik adabiyot yoki yunon adabiyoti

Yunon adabiyoti Vizantiya imperiyasi paydo bo’lguncha qadimgi yunon yoki lotin tillarida yozilgan asarlarni o’z ichiga oladi. Ular G’arb madaniyatining eng muhim adabiy asarlarining bir qismidir.

Aynan shu davrda adabiyot va tasviriy san’at tushunchalari paydo bo’ldi va yunon mifologiyasining e’tiqodlari fosh etildi.

Klassik adabiy asarlar epik yoki lirik she’rlar bilan ajralib turadi. Boshqa tomondan, ular keyingi adabiyotga katta ta’sir ko’rsatmoqda. Eng ko’zga ko’ringan mualliflarning ba’zilari muallif Gomer edi Iliada Y Odisseya va Hesiod, muallifi Ishlar va kunlar.

Klassik adabiyotdan so’ng adabiy janr tushunchalari tug’ilib, umumbashariy adabiyotning taniqli mualliflari paydo bo’ldi.

Shuningdek, yunon adabiyotiga qarang.

Uyg’onish davri adabiyoti

Uyg’onish davri adabiyoti 14-15 asrlar davomida rivojlanib, voqelikni idealizatsiya qilish va aks ettirish bilan bir qatorda tabiatni mukammallik va zavq timsoli sifatida namuna olish bilan ajralib turadi.

Ushbu adabiyotning eksponat asarlaridan biri Shahzoda Machiavelli.

Uyg’onish davri adabiyoti haqida ko’proq ma’lumot oling.

Barok adabiyoti

Barokko XVII asrda rivojlangan badiiy harakat bo’lib, taxminan 1820 yildan boshlab bu atama adabiyotda ishlatilgan.

Bu Uyg’onish davri asoslarining evolyutsiyasini ochib berish, madaniy va ilmiy tildan foydalanish bilan, ba’zida ular adabiy shaxslardan ortiqcha foydalanish bilan tavsiflanadi.

Shuningdek qarang: Barokko adabiyoti.

Romantizm adabiyoti

Romantizm davrida adabiyot 18-asrning oxirida Evropada, aniqrog’i Germaniyada, 19-asrning oxirigacha rivojlandi.

Adabiy asarlar “men” ning ustunligi, sanoatgacha bo’lgan mavzularni fosh etishi va o’ziga xoslikni doimiy izlash bilan ajralib turardi.

Shu vaqtdan boshlab Edgar Allan Po, Yoxann Volfgang fon Gyote va boshqalar kabi mualliflar ajralib turadi.

Shuningdek, Romantizm adabiyotiga qarang.

Zamonaviy adabiyot

The Zamonaviy adabiyot yoki zamonaviy adabiyot U 1789 yildagi frantsuz inqilobi kabi muhim tarixiy voqealardan, hatto hozirgi kungacha ham qilingan.

Ushbu davrda paydo bo’lgan ba’zi uslublar romantizm, realizm, modernizm va avangard adabiyotidir.

Ushbu adabiyot 19-asr davomida sodir bo’lgan murakkab ijtimoiy, siyosiy va madaniy o’zgarishlar tufayli doimo yangilanib turishi bilan ajralib turadi.

Asarlarning yakuniy natijasi avvalgi tendentsiyalar qanday buzilganligini va o’ziga xoslik orqali hozirgi haqiqat fosh etilishini aks ettiradi.

Umumjahon adabiyoti

O’zining mazmuni va haqiqiyligi bilan madaniy ma’lumotnomaga aylangan asarlar to’plami universal adabiyot deb ataladi. Shunga o’xshab, ushbu asarlarni hamma bilishi kerak deb hisoblashadi.

Masalan, Iliada Gomerdan, La Manchadan Don Kixote Migel de Servantes tomonidan, Romeo va Juliet Uilyam Shekspir tomonidan, Yuz yillik yolg’izlik Gabriel García Markes va boshqalar.

Boshqa adabiyot turlari

• Bolalar adabiyoti: bolalar uchun yozilgan adabiy asarlarga ishora qiladi. U tasvirlardan keng foydalanish bilan ajralib turadi va uchta adabiy janrni ham qamrab olishi mumkin. Bolalar adabiyotida sodda til va bolalar tushunishi mumkin bo’lgan sodda tavsiflardan foydalaniladi.
• Badiiy adabiyot: bular avtobiografiya kabi haqiqiy hikoyalar.
• Fantaziya adabiyotia: tasavvurga boy voqealarni, voqealar va odamlar tasvirlangan voqealarni, masalan, kitoblarni nazarda tutadi Garri Potter J. K. Rouling tomonidan.
• Badiiy adabiyot: voqealar yoki haqiqiy yoki xayoliy personajlarning hikoyalari va tavsiflarini aralashtiradigan narsadir. Masalan, g’ayritabiiy hodisalar haqidagi hisobotlar.

Shuningdek, “Adabiy oqimlar” ga qarang.

Adabiyot kitob

Абу Райҳон Беруний

Sab`ai Sayyor

Janrlar

Teglar

Eng ko’p o’qiladigan adabiyotlar

Ikki eshik orasi

Kichkina shahzoda

Sent-Ekzyuperi, Antuan de

Математика 6

Adabiyot fanidan majmua Ensiklopediya qo’llanma

Ufq

Отцы и дети

Роман написан в 60 те годы прошлого столетия, когда в русском обществе появился новый герой — разночинец-демократ, который стал критически относиться к либералам-дворянам, к их моралн, к их поликтическим и эстетическим принципам. Тургенев изобразилэтого героя во всей сложности и противоречивости его характера,выдвинув на первый план его ум и сильную волю, его экспериментаторствон скептическое отношение к устаревшим авторитетам.

Aмерика фожиаси

Теодор Драйзернинг эътиборингизга ҳавола этилаётган икки қисмдан иборат йирик «Америка фожиаси» романи ҳамиша бутун дунёни ўз ғоялари атрофида бирлаштиришга уринган гигант давлат – Америкада ўша вақтларда юз берган воқеликни кенг қамраб олганлиги, воқеаларнинг изчиллиги билан ҳамиша китобхонлар эътиборини ўзига жалб этиб келган.

Taras Bulba

O‘z davrida rus adabiyotining eng iste’dodli yozuvchilaridan sanalgan Nikolay Gogolning ijodiy tajribasi tuganmasdir. Gogolcha uslub, gogolcha til, gogolcha tasvir, gogolcha yumor, gogolcha realizm jahon yozuvchilari uchun o‘ziga xos mahorat maktabi. Ikki qismdan iborat ushbu kitobda muallifning qiziqarli qissalari jamlangan bolib, ularning har birida o‘sha davrdagi xalq hayoti, jamiyatning o‘ziga xos muammolari yengil yumoristik uslubda yoritilgan. Gogol asarlarining tub ma’nosini chuqur anglab, qahramonlari bilan yaqindan tanisharkansiz, odamzodning tug`ilish, yeyish, ichishdan iborat va nihoyat paymonasi tolganda olamdan o`tishi muqarrar bo`lgan bu o‘tkinchi dunyoda hirs-havas nimadan o‘zi, deya o`ylanib qolasiz. Turmushning majruh va hajviy darajada bema’niligi-yu yaramasligini ko‘rasiz, binobarin, asar qahramonlari taqdirida qatnashasiz, ular ustidan kulasiz va qayg`usidan azoblanasiz.

Ўн икки стул

«Ўн икки стул» — ушбу асар 1927—1928 йилларда яратилган бўлиб, ўткир юмористик романлар қаторида эътироф этилади. Асар ҳаётда содир бўлган воқеликларга асосланган. Роман қаҳрамонлари Остап Бендер ҳамда Ипполит Матвеевич Петухова хоним бойликларини излаб топиш мақсадида биргаликда саёҳатга отланадилар ва жуда кўп саргузаштларни бошдан кечирадилар. Улар маҳоратли уста Гамбс томонидан яратилган ажойиб санъат намуналари бўлмиш ўн икки стул жамланмасини бирма-бир қўлга киритишга интиладилар. Бу икки ҳамтовоқ ўз мақсадига эришиш учун энг қабиҳ жиноятларни амалга оширишдан тоймайди. Ўқувчи ушбу асар орқали жиноят жазосиз қолмаслиги ва бировнинг мулкига кўз олайтириш қандай фожиаларга олиб келиши мумкинлигини фаҳмлайди.

Хазиналар ороли

Таниқли инглиз ёзувчиси Роберт Луис Стивенсоннинг ушбу китобида -“Адмирал Бенбоу” ковокхонасидаги вояқеалар, Жим Хоккинс исмли болакайнинг хаёти, унинг сквайр Трелони ва доктор Ливси билан биргаликда сирли Хазниалар оролига саёхат килгани, у ердаги бойликларни кандай топганликлари, қароқчилар тўдаси билан мардонавор жанг қилганликлари ва бошка ғаройиб саргузаштлар хақида хикоя килинади.

O’zbekiston Milliy kutubxonasi

Elektron kitoblarning ochiq bazasi

• Tizim haqida
• Qayta aloqa
• Kitoblarni yuklash
• Foydalanish qoidalari
• RSS

Baham ko’ring

©O’zbekiston Milliy kutubxonasi. Elektron kitoblarning ochiq bazasi / 2018 yil

ADABIYOT — RUHIYAT TARBIYACHISI

Adabiyotimiz yukini katta iste’dodlar ko‘tarib turibdi. Ana shunday adiblarimizdan biri Nazar Eshonqulning “Yalpiz hidi” kitobini yaqinda yana qayta o‘qib chiqdim. Yozuvchi “Yalpiz hidi” hikoyasida Samandarning qishloqdan shaharga kelgan paytlari, tuyg‘ularining naqadar pokligi, hayotga zavq-shavqi, hayrati va armoni ilhom va mahorat bilan tasvirlangan. Uning “Urush odamlari”, “Momoqo‘shiq”, “Tun panjaralari” qissalarida ham samimiy, sof tuyg‘ular, iliq xotiralar aks etganki, kitobxonni aslo befarq qoldirmaydi.

Adib bilan suhbatimiz adabiyot, kitob, badiiy asarlar… eng muhimi, inson tarbiyasiga bag‘ishlandi.

– Nazar aka, mamlakatimizda kitoblar, ayniqsa, yaxshi asarlar, xususan, mumtoz adiblar asarlarining targ‘iboti qay darajada deb o‘ylaysiz. Bugungi kun kishisiga qanday asarlar yoqadi?

– Agar kitobxon deganda keng omma tushunilayotgan bo‘lsa, unda bu toifaga bugun ham, kechagi kunda ham oldi-qochdi, ermak, vaqt o‘tkazishga, maishiy g‘urbatlarga qurilgan yengil-elpi asarlar yoqqan. Bozor esa ommaviy xaridorlar ehtiyojiga moslashadi. Shunday ekan, “bugungi kun kishisi” deganda kim nazarda tutilyapti?! Agar didi bozor talablariga mos o‘quvchi bo‘lsa, unda unga targ‘ibotning keragi yo‘q. Bozor nuqtai nazaridan “nodir asarlar” sifatida talqin qilinayotgan ommaviy didga mos asarlar targ‘ibotga muhtoj emas. Ular shusiz ham o‘z xaridorini topayapti. “Bestseller” yoki “ko‘p sotiladigan”, “ommaviy o‘qiladigan” degan mezon adabiyotning emas, tijoratning o‘lchovi. Omma ehtiyoji bilan adabiyot ham, san’at ham belgilanmaydi. Olomon didi bugunning maishiy mayl va istaklarini qondiradi, aql va ruhning ehtiyojini emas. Oddiygina qiyos: mumtoz usulning jonli ijrosida falsh darrov seziladi, bu usulda yasama hofiz yaratib bo‘lmaydi. Shuning uchun mumtoz usul ommaviy emas. Lekin haqiqiy ovoz, haqiqiy iste’dod shu usulda namoyon bo‘ladi. Qolganini esa ota-bobolarimiz “yalla”chilik degan. Yallachilikda soxta “hofiz”lar tiqilib yotibdi. Omma ham o‘sha soxta ovozlarga shaydo bo‘ladi. Bunga qarshi kurashishning birdan-bir yo‘li – ruhni haqiqiy san’at asari bilan to‘yintirishni o‘rganish kerak. Tafakkur va ruh ehtiyojini faqat haqiqiy adabiy asarlar qondiradi. Adabiyot ham san’atning shu qonuniga bo‘ysunadi. Lekin tijorat adabiyotlari did va saviyaga daxl qilayotgan ekan, asl adabiyotga nisbatan ongli ravishda targ‘ibot kerak. Bu sohada esa oqsashlarimiz ko‘p. Eng yomoni, targ‘ibot minbari bo‘lgan matbuot xodimlari ichida ham olomon adabiyoti bilan haqiqiy adabiyotning farqiga bormaydiganlar anchagina. Ommaviy tarzda o‘qiladigan nashrlarga bir e’tibor bering. Ularda qaysi shoir yoki adiblar, qanday asarlar qay yo‘sinda, qanday til, qanday usul bilan tar­g‘ib qilinayapti? Kimlarga salkam daholik maqomlarini “tuhfa” qilishmayapti ular?! Adabiy didimizga daxl qilayotgan yana bir manzara bor. Hukumat miqyosida til bilishga bo‘lgan e’tibor tufayli bugun xorij tilini bilguvchilar ko‘paydi. Xorij tilidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri tarjima qiluvchilar paydo bo‘ldi. Bu juda quvonarli hol. Lekin bu tarjimonlar aksariyatining adabiy didi haminqadar. Ular o‘zlari o‘girayotgan tildagi noyob asarlar sifatida tarjima qilishayotgan shoir-yozuvchilarning aksariyati yuqorida aytganimiz, tijoriy adiblar. Saviyasi shu pog‘onadan ko‘tarilmagan tarjimonlarning “sa’y- harakati” bilan o‘girilgan “yuksak adabiy asarni” o‘qigan yoshlarimiz dunyo adabiyoti mezonini ana shu “noyob asarlar”ga qarab belgilamaydi deb kim kafolat beradi?

Bu holat esa asl adabiyot targ‘ibotini yanada xiralashtiradi, asl adabiyot, asl so‘z san’ati haqidagi tasavvurni, mezonni, me’yorni o‘zgartiradi. Asl adabiyot bilan tijorat adabiyotining, haqiqiy shoir bilan yallachi shoir­ning farqiga bormaydigan o‘quvchilar ana shu nashrlarni, ana shu tarjimalarni o‘qib, paydo bo‘layapti. Didsizlikning bu tarzda “omma­viylashishi” juda xatarli. Shuning uchun ham asl bilan “yasama”ning farqini tushuntirib turadigan ziyolilar targ‘iboti kerak.

– Adabiyot ezgulik va yovuzlik, Rahmon va shayton o‘rtasidagi kurash sahnasi bo‘lib kelgan. Lekin bugun, o‘quvchi taassuroti bilan aytganda, adabiyotda “yomonlar” va yaxshilar”ning qiyofasi ko‘rinmay qoldi. Shu jihatdan uning ham vazifasi xiralashdi. Shu paytgacha, adabiyot insonning ezgulik va yovuzlik tasavvurlarini tarbiyalash bilan shug‘ullanib kelardi. Zotan, adabiyot bu – adab, ya’ni odob fani edi. Lekin ayni kunda bu ilmni ikkinchi darajali deb o‘ylovchilar ham yo‘q emas. Siz bu masalada nima deysiz?

– Adabiyotdagi obrazlarning “yaxshilar” va “yomonlar”ga bo‘linishi, o‘quvchida faqat shu taassurotlar uyg‘otishi bugun ibtidoiy vazifa bo‘lib qoldi. Chunki bugun Rahmon va shayton o‘rtasidagi kurash odamzodning ichiga ko‘chdi. Adabiyot ham endi kurash sahnasini voqealarga emas, zamon kabi o‘ta murakkablashgan odamning ichiga ko‘chirdi: u o‘zi haqidagi tasavvurlari va qarashlari murakkablashgan, xiralashgan odamni tahlil qilishga, odamning o‘ziga uning o‘zi haqida “bilim” berishga majbur bo‘layapti. Jannatdan quvilgan odam bugungi kunda o‘zi bilan o‘zi besamar kurashishga, shu kurash orqali yo o‘zini tiklab yuksaklikka ko‘tarilishga yoki tanazzulga botishga mahkum etilgan. Mabodoki, muqaddas kitob­larda bitilgandek, nabotot, hayvonot, jami tabiat inson uchun yaratilgan ekan, demak, “tabiat”, “olam” degan tushuncha insonning o‘zidir. Undan o‘zga narsa emas. Biz tabiatning bir bo‘lagi, uning markazi, ongli qismimiz. Biz nimani tanlasak, ertangi dunyo bizga o‘sha tomondan yuz ochadi. Qachon inson tashqaridagi olam o‘ziniki va uning o‘zi ekanini anglab yetgandan so‘nggina o‘sha azaliy kurashda maqsad paydo bo‘lishi mumkin. Adabiyot odamzodga ana shu maqsadni anglatish uchun yaralgan. Birinchi ongli inson bilan bugungi insonning qalbida, ko‘nglida, niyatida deyarli o‘zgarish yo‘q. Faqat taraqqiyot, harakat, shakllar, qiyofalar, usullar o‘zgardi. Maqsad va mohiyat esa o‘sha holicha turibdi. Inson qalbi hali ham o‘sha ilk daf’a his etilgan va “zabt etish” boshlangan ezgulik va yovuzlikning kurash maydoni bo‘lib turibdi. Shuning uchun adabiyotning vazifasi ham zarracha bo‘lsa-da o‘zgargani yo‘q. Men haqiqiy adabiyotni o‘tkinchi mafkuralardan baland qo‘yaman. Uning bosh mafkurasi — inson qalbidagi o‘sha ezgulik va yovuzlik o‘rtasidagi kurashni, farqni ko‘rsatib berish, insonning ruhini bu kurashda matonatli qilishdir. Folkner buni soddaroq tushuntirgan: “Adabiyot insonni bardosh berishga o‘rgatishi kerak!” Shunday. Adabiyot insonni bardosh berishga, yengib o‘tishga o‘rgatishi kerak. Buning uchun uning tasarrufida ko‘plab usullar, shakllar, go‘zallik va joziba bor. Men shu paytgacha adabiyotdan bir narsani o‘rgandim: gumanizmdan xoli har qanday asar adabiyot emas, inson qalbini go‘zallikdan mahrum qiladigan, uning dag‘allashishiga xizmat qiladigan har qanday asar adabiyot emas. Adabiyot go‘zallik degani, go‘zallik bilan dunyoni qutqarish, unga da’vat qilish degani.

Kino haqidagi bir ko‘rsatuvni ko‘rikdan o‘tkazayotganimizda juda zamonoviy kiyingan, soch o‘stirishi, gapirish usuli, hatto chulchutligi ham zamonaviy, o‘zini zamonaviy kinoning zamonaviy dahosi hisoblaydigan bir rejissyor shunday dedi: ”Men kinoning tarbiya vositasi ekanligiga sira ham qo‘shilmayman. Kino odamni ekstaz holatga tushirishi kerak. Uning vazifasi shu!” Bugun adabiyotga shunday yorliq iluvchilar tiqilib yotibdi. O‘z fikrlarini isbotlash uchun dunyoning daho rejissyorlaridan, san’atkorlaridan iqtiboslar keltirishadi. O‘sha daho san’atkorlar tushungan “tarbiya vositasi emas” degan fikr tagida aslida tarbiyaga undov yotganini tushunishmaydi. Ular bu xil ulug‘lar fikrining, saviya­lariga yarasha, tashqi qatlamini olishadi. Bunaqa iddaolar o‘zining yo iste’dodsizligini, yo savodsizligini yoki asarining bir pulga qimmatligini yashirish, xaspo‘shlash uchun aytiladi. Istaymizmi, yo‘qmi, har qanday san’at asari bu — tarbiya vositasi. Faqat “tarbiya vositasi” ekanini o‘quvchining qo‘lidan ushlab, “seni bir tarbiyalab qo‘yay” deb pand-nasihat qilish, odob axloqdan ma’ruza o‘qish deb tushunish kulgili bo‘lardi. San’at, jumladan, adabiyot ham o‘quvchining ezgulik va yovuzlik, yaxshilik va yomonlik haqidagi qarashlarini, estetik didini, dunyoqarashini, iymon-e’tiqodini, olam va odamga munosabatini, go‘zallik haqidagi tushunchalarini, hissiyotini, tuyg‘ularini tarbiyalaydi. San’at tarbiyalamagan nafaqat odob-axloq, balki tuyg‘u va hissiyotlar ham qo‘pol va tiyiqsiz bo‘ladi. Bir zamonoviy “alloma” shunday deb vaj ko‘rsatgandi: “Mening momom g‘irt savodsiz bo‘lgan. Lekin ezgulik va yovuzlik haqidagi tushunchalari ham, odob-axloqi, tuyg‘u-hissiyotlari, odamparvarligi ham havas qilgulik edi”. O‘sha “savodsiz” bo‘lgan, lekin havas qilgulik tarzda “odamiy” bo‘lgan momoni tarbiya­lagan muhit adabiyot (og‘zaki yoki yozma) va san’at (marosim, urf, kundalik yumush ko‘rinishidagi), shu san’at va adabiyotdan o‘sib chiqqan asriy madaniyat asosida shakllanganiga e’tibor ham bermaydi. San’atning siz aytmoqchi, “odob fani” ekanini inkor qiladigan, uning o‘rnini bosadigan tushuncha hali paydo bo‘lgani yo‘q. Paydo bo‘lmaydi ham. Mash­hur musavvir Van Gogning ukasi Teoga yozgan xatlarida shunday gapi bor: “Ijod dunyosini aks ettiradigan bitta so‘z ayt. Agar u rostdanam ijod hosilasi bo‘lsa, bu so‘z ijodkorni, albatta, parvardigor tomon boshlab boradi”. Adabiyot azaldan inson qalbini, ruhini yovuzlashishdan, xunuklashishdan, tubanlashishdan, toshga (bugungi kun tili bilan aytganda, temirga) aylanishidan, boshqacha aytganda, xudosizlashishidan himoya qilgan va bundan ke­yin ham shu vazifasini bajarishda davom etaveradi. Ana shu narsalarga ko‘nglida, ruhida ehtiyoji borlar unga murojaat qilaveradi.

– Keyingi paytda yaxshi asar bilan yomon asarning farqiga bormaydigan kitobxonlar ko‘payib borayapti. Bular ta’bir joiz bo‘lsa, oldiga nimani qo‘ysangiz shuni tanovul qilib ketuvchi didsiz xo‘randalarga o‘xshaydi. Xususan, yaqinda bir noshir bilan suhbatlashdim. U kishi hozir badiiyatdan birmuncha yiroq, ko‘proq oldi-qochdi voqealar bilan to‘ldirilgan kitoblarga talab yuqori ekanini aytganda, ochig‘i, hayron qoldim. Bu ketishda asta-sekin adabiyotni teran his etuvchi, savodxon, ziyolilardan ajralib qolmaymizmi?

– Oldiga nimani qo‘ysa, farqiga bormay yeyaveradigan “xo‘randa” yo uzoq vaqt o‘rmonda yo sahroda yovvoyi tarzda kun kechirgan, yo uning ta’m, hid bilish instinktlari o‘lgan, ya’ni miyasi kasallangan. Ehtimol, u hozir o‘zining kasalligini bilmas, biroq baribir “isitma” kasallikni oshkor qiladi. G‘arb dunyosidagi ma’naviy o‘pirilishlar, oila, mehru oqibat tanazzuli ana shu kasallikning “isitmasi”dir. Olomonning istak va mayllarini “demokratiya” deb talqin qilganlarning o‘zi bugun boshi berk ko‘chaga kirib qoldi. Inson tabiatida baribir yovvoyi mayllar yashaydi. Bu mayllar insonni hayvoniy nafs va hirslar bilan bog‘lab turadi. Faqat iymon tarafida turgan adabiyot va san’atgina bu mayllarning inson ruhida hukm­ronlik qilishini cheklab, hovurini pasaytiradi. Shu sababli san’atsiz dunyo yovvoyilikka olib keladi. Gap chinakam san’at haqida borayapti. G‘arb ma’naviyatida an’analar, qadriyatlar o‘z mohiyatini yo‘qotishi bilan ularning o‘rnini insonning biologik mayllari egallab oldi — bu jiddiy kasallik edi. Bu xil kasallikning bir ko‘rinishi olomon madaniyati deb ataladi. Olomon madaniyati tez tarqaluvchi, tez va oson yuquvchi o‘ta xavfli “kasallik”. U hali tasavvurlari shakllanmaganlarni osongina o‘ziga maftun qilib oladi. U didni, saviyani o‘ldiradi, odamni ildizidan uzadi, sekin-asta manqurtga aylantirib qo‘yadi. Aslida uning orqasida turganlarning maqsadi ham shu: oldin alohida insonni, keyin butun millatni o‘z qiyofasidan, fazilat va suyanchlaridan, an’ana va qadriyatlaridan ayro qilishdir. Qiyofasidan, suyanchidan, suv ichib turgan sarchashmalaridan ayrilgan insonning ham, millatning ham quldan farqi qolmaydi. Shunday ekan, bu holatga faqat “ziyoli o‘quvchidan ajralib qolish”gina deb qarab bo‘lmaydi. Bu yerda asl adabiyot faqat “o‘z o‘quvchisi”ni yo‘qotmaydi, balki badiiyat shakllantirgan did, madaniyat, go‘zallik, zavq, teranlik, tafakkur, eng dahshati insoniyat erishgan ulug‘ madaniyat — gumanizm xavf ostida qoladi. Bu holat millatga, uning didiga, insonga va uning mohiyatiga xatar tug‘diradi. “Payg‘ambarlar kitobi” (“Kniga Ilaya”) filmini eslaysizmi? Kelajak haqidagi antiutopiya. Koinot miqyosidagi halokatdan so‘ng odamzodning bir qismi zo‘rg‘a jon saqlab qoladi. Bu paytda tamaddunlar erishgan barcha narsa odamzodning xotirasidan chiqib ketgan. Odamzod deyarli hayvon tusini olgan, bugungi insoniy fazilatlar qolmagan, yashash uchun kurashadigan, qornini to‘yg‘izishdan bosh­qasini bilmaydigan vahshiy to‘daga aylangan. Ana shu yovvoyi to‘dani faqat kitobgina madaniy yo‘lga boshlaydi, kitob bilan odamzodni tiklash boshlanadi. Ayanchli, lekin achchiq, saboq chiqaradigan xulosa. Kinodagiday odam qiyofasidagi to‘daga aylanmaslik uchun birgalikda, ongli va rejali tarzda kurashish kerak. Asl adabiyotning o‘z o‘quvchisini boy berishiga faqat adabiyotning fojiasi deb qarash noto‘g‘ri. Bu ijtimoiy, olamiy fojia. “Payg‘ambarlar kitobi” filmi odamzodni kitobning, kitobxonlikning, tabiiyki, adabiyotning, “adab fanining” boy berilishi, xatari nimalarga olib kelishidan ogohlantirayapti. Masalaga ana shunday qarash kerak.

– Bugun adabiyotimizda qandaydir sokinlik holati kuzatilmoqda. Zamonamizga hamohang, badiiy yuksak, odamni hayratga soladigan roman, qissa, hikoya va hatto she’rlar ham kam yaratilayotgandek…

– Sokinlik asli adabiyotga xos hodisa. U sokin rivojlanadi, sokin o‘zgaradi, sokin evriladi. Adabiyotimizdagi sokinlik ham shunga o‘xshaydi. Masalan, Ahmad A’zamning Gulxaniy va Svift an’analarini davom ettirib yozilgan “Ro‘yo” asari sokin qabul qilindi. Aslida bu asar turli talqinga, shov-shuvli muhokamaga loyiq asar edi. “Ro‘yo…” romanini XXI asr o‘zbek nasrining yangi romani sifatida bemalol baholash mumkin. Isajon Sulton, Ulug‘bek Hamdam romanlari, Nurulla Raufxon, Bahodir Abdurazzoq hikoyalari haqida ham shunday deyish mumkin. Shoirlarimiz ijodida ham sokin she’r­ga qaytish boshlandi. Bugun Faxriyor, H.Ahmedova, Z. Mirzaeva, Salim Ashur, Aziz Said, Gulnoz Mo‘minova kabi shoirlar eng yaxshi, shu davrning yutug‘i bo‘lgan she’rlarni yozishyapti. O‘tgan yili Shodiqul Hamroning yangi qissasini o‘qigandim, lekin hali e’lon qilinmadi, chog‘i. Bu asar ham o‘ziga xos adabiy hodisa bo‘ladi. E’lon qilinmagan asarlar ko‘p. Muhimi, sokinlik ijodkorlarning ruhiga o‘tirishayapti. Ular asarlarini shon-shuhrat, shov-shuv uchun yozishmayapti. Badiiyat va Ko‘ngil uchun yozishayapti. Bu o‘ziga ishonchni, adabiyot ko‘ngilga qaytayotganini bildiradi. Bu asarlarda inson qalbi himoya qilinayotganining o‘zi adabiyot kim tarafda turganini ko‘rsatib turibdi. Umuman olganda, adabiyot o‘z vazifasini “ado etayapti” yoki “ado etmayapti”, boringki, “qisman ado etayapti” degan javobim baribir bugungi adabiy jarayonning to‘laqonli manzarasi bo‘lolmaydi. Chunki tirikchilik va o‘z tashvishlarimiz bilan o‘ralashib qolganimiz tufayli biz adabiy jarayonning barcha qirralaridan to‘laqonli xabardor emasmiz. Savolingizga javob berish uchun esa adabiy jarayonning “badiiyat” deyishga arziydigan barcha asarlaridan, hatto kichkina she’rlardan ham xabardor bo‘lishimiz talab etiladi. Bunga esa bizda eng avvalo hafsala ham, qolaversa, xohish, keyin vaqt ham yo‘q. Biz bo‘ynimizdan bog‘lab olib, izidan yetaklagancha chopayotgan Vaqt izidan hansirab yugurib borayapmiz. Atrofga alanglashga yoki anglashga o‘zimizda kuch ham, xohish ham topolayotganimiz yo‘q. Vaqtida adabiyotning oldi qatorlarida turgan, ke­yin yigirma yilcha umuman boshqa bir ish bilan mashg‘ul bo‘lgan bir adib bir-ikki yil oldin shunday degandi: “Yaqinda keyingi yillarda e’lon qilingan asarlarni hafsala bilan o‘qib chiqib, adabiyot yigirma yil oldin to‘xtab qolmaganini sezdim”. Adabiyot to‘xtab qolmaganini his qilish va xolis baho berish o‘sha adibga o‘xshab hafsala bilan o‘qishimiz, bunga o‘zimizda kuch va hafsala topa olishimiz kerak bo‘ladi. Adabiyotimizda hayratga tushadigan asarlar, kam bo‘lsa ham, yozilayapti, lekin hayratlanadigan o‘quvchi kamayib borayapti.

– Bugungi axborot asriga, xususan, Internetga munosabatingiz qanday?

Munosabatim ijobiy. Internet ham inson kashf qilgan bir mo‘’jiza. Faqat undan kim qaysi maqsadda foydalanayapti, masala shunda. Agar g‘arazli niyatda foydalansangiz, u yovuz, boshqarib bo‘lmas kuchga aylanadi. Yaxshi niyatda foydalansangiz, qulay, oson zamonaviy vosita. Bozordan pichoq sotib olayotganlarning hammasini qotillik qiladi, deb o‘ylash qanchalik kulgili bo‘lsa, o‘zimizdagi aybni ham internetga taqash ham shunchalik kulgili.

– «Maymun yetaklagan odam» hikoyangiz adabiyotimizda katta shov-shuv, voqea bo‘lgandi. Undan keyin yozilgan ko‘plab qissa va hikoyalaringiz ham kitobxonlar mehrini qozondi. “Sharq yulduzi” jurnalida “Go‘ro‘g‘li” nomli romaningiz chop etildi. Lekin bu asarga kam munosabat bildirildi. Sababini nima deb o‘ylaysiz?

— Bu holatni adabiyotshunoslardan so‘rash kerak. “Go‘ro‘g‘li” romani so‘zboshida yozganimdek, o‘tgan asrning 90-yillari boshida, naq yigirma besh-yigirma olti yil oldin yozilgan. Men uni bir necha marta qayta ishlashga urindim. Lekin qanday tug‘ilgan bo‘lsa shu holatda qoldi, o‘zgartirolmadim. E’lon qilishdan oldin besh-o‘nta o‘zim hurmat qiladigan adiblar, adabiyotshunoslar o‘qidi. Ularning undovi bilan nashr qilishga rozi bo‘ldim. Jurnalda romanning taxminan uchdan bir qismi e’lon qilindi. Kitob holida e’lon qilishga o‘zimda hali hafsala sezganim yo‘q. Jurnal variant tugal xulosa qilishga xalaqit beradi. O‘zini hurmat qiladigan tanqidchimi, adibmi, asarni to‘la holda o‘qimay fikr bildirmaydi. Fikr bildirgan taqdirda ham u birlamchi tasavvur bo‘ladi, xolos. Sababi shu bo‘lsa kerak…

— Yo‘ldosh Solijonov “Go‘ro‘g‘li” romanini Kafkaga taqlid qilib yozilgan desa, Umarali Normatov bu fikrga qo‘shilmadi…

— Umarali Normatov men yuqorida aytgan, romanni to‘la holda o‘qigan besh-o‘nta kishining bittasi edi. Yo‘ldosh Solijonov domla esa jurnal variantidan kelib chiqib, fikr aytgan bo‘lsa kerak. Men u kishiga qo‘lyozma taqdim qilganim yo‘q. Men domlaning adabiy faolligi uchun juda hurmat qilaman. To‘g‘risi, yigirma besh yil avvalgi Nazar Eshonqul ulug‘ Kafkaga qanday taqlid qilgani mening uchun ham qiziq tuyuladi.

— O‘zingiz bu roman haqida qanday fikrdasiz?! O‘zingizning ko‘nglingiz to‘lganmi? Bu roman orqali nima demoqchisiz o‘zi? Nega Go‘ro‘g‘li? Vaholanki, doston haqida hech qanday gap yo‘q asarda.

— Sizning bu savolingizga javob topganimda yigirma besh yil avval e’lon qilgan bo‘lardim. Haligacha roman haqida tugal xulosam yo‘q. Men uni o‘sha paytdagi taassurotlarim va qarashlarim bilan yozdim. Keyin o‘zgartirishga qurbim yetmadi. Bor gap shu. To‘g‘ri, asarda “Go‘ro‘g‘li” dostoni haqida gap yo‘q. Lekin dostondagi mohiyat bor: Go‘ro‘g‘li go‘rda tug‘iladi, N. esa o‘zining tirikligini, mavjudligini, o‘zining “men”i borligini isbot qilib berolmagan lahadga o‘xshash jamiyatda yashaydi. Men ikkita holatni tahlil qilishga urindim: birinchisi, ismi marhumlar ro‘yxatiga tushib qolgan odam o‘zining tirik ekanligini isbot qilib berolmagani, ikkinchisi jamiyatning qahramonga munosabati. Bu munosabat boshliq yordamchisining qahramonga “Ism barcha harflar kabi bir harf, shu chalkashlikka xafa bo‘lasizmi?” degan gapi. N. esa “men harf emasman, so‘zman” deydi. U taqdirga tan bermaydi. Barcha fojia ana shu ikki to‘qnashuvdan tug‘iladi. Harfda ma’no yo‘q. So‘zda esa ma’no, ya’ni “men” bor. Go‘ro‘g‘lining qudrati uning go‘rda tug‘ilganida, N.ning fojiasi go‘rga aylangan jamiyatda yashab turib, o‘zining tirikligini isbotlamoqchi bo‘lganida. Go‘ro‘g‘li turli o‘lkalarga safar qilib, ulug‘ qahramonliklar ko‘rsatadi, N. esa butun roman davomida turli muassasalarga bosh urib, o‘zining bor-yo‘g‘i tirik ekanligini isbotlab berolmaydi, jamiyat qonun va tartiblari bunga yo‘l bermaydi. Oxir-oqibat unga marhumlar kabi yashashdan boshqa imkoniyat qolmaydi. U lahadga qaytishga majbur bo‘ladi. N.ning qahramonligi shu. Bular shunchaki roman uchun to‘qilgan, o‘ylab topilgan kechinmalar emas. O‘tgan asrning 80-yillarida har bir ziyoli xuddi shunday kechinmalarni his etardi. Kechagi kunning tahlili biz shunday yashaganimizni ko‘rsatadi… Lekin baribir roman haqida adabiyotshunoslar gapirgani ma’qul.

— Keyinga yillarda matbuotda kam ko‘rinayapsiz. Sababi nima?

— Sababi ko‘p. Xalq tilida bunday vaziyat “O‘zimdan ortmayapman” deyiladi. Men ham o‘zimdan, o‘z tashvishlarimdan ortmayapman…

— Sizning muallifligingizda yaratilgan “Opa-singillar” teleseriali tomoshabinlar e’tirofiga sazovor bo‘ldi. Tabiiyki, asar fabulasida, uning asosiy ichki mazmun-mohiyatida professional yozuvchining dastxati, mehnati sezilib turibdi. Xo‘sh, o‘zingizning mazkur serialdan ko‘nglingiz to‘ldimi? Umuman, stsenariylar yozuvchilikka xalaqit bermaydimi? Uslub, did siyqalashib qolmaydimi?

— Yozuvchi sifatida ko‘nglim to‘lgani yo‘q. Stsenariynavislik esa yozuvchilikka ko‘pam xalaqit beravermaydi. Albatta, stsenariynavis adabiyot bilan stsenariynavislikning orasidagi chegarani, me’yorni bilishi va hamisha ushlab turishi kerak. Aslida bu serialdagi syujetni Asqad Muxtor domlaning an’anasiga mos tarzda “Opa-singillar” nomli romanga aylantirmoqchi edim. Bir uchrashuvimizda Milliy universitet talabalari “Siz nega syujetli asar, masalan, muhabbat haqida yozmaysiz?! Zamonaviy muhabbat haqida asar yozish qo‘lingizdan kelmasa kerak?!” qabilida savol berishgandi. Zamonaviy mavzudagi muhabbat “syujeti” haqida ko‘p o‘yladim. Turli voqealar yaratdim. Shu niyatda uch opa-singil taqdiri aks etgan bir emas, uch muhabbat syujeti paydo bo‘ldi. Lekin voqeaga asoslangan asar yozish qo‘limdan kelmadi. Qoralamalardan ko‘nglim to‘lmadi. Jumlalar meni qoniqtirmadi. O‘sha paytda menga radio va kinodan turli takliflar tushgandi. Men topgan syujetdan adabiy asar chiqmagach, tirikchilik uchun takliflarni qabul qilishga to‘g‘ri keldi. Oqibatda romanga aylanishi kerak bo‘lgan yo‘nalishlar turli tele-radio-kino mahsulotga aylanib ketdi. “Opa-singillar”dagi Nafisa bilan bog‘liq yo‘nalish tuguni, yechimi, hatto o‘g‘il tug‘ishi bilan bog‘liq yakuni bilan 760 qismli “Har dardning davosi bor” nomli radioserailga Parigul obrazi bo‘lib singib ketdi. Ikkinchi qiz Nasiba bilan bog‘liq yo‘nalish esa “Sevgi farishtasi” nomli serialda Maftuna nomi bilan bo‘y ko‘rsatdi. Shahnoza bilan bog‘liq yo‘nalish Nargiza obrazida “Bilaguzuk” nomli filmning stsenariysi edi. Uch taqdir, ular bilan bog‘liq serialda Murod, Sarvar, Sardor, Javlon, Ikrom sifatida tanilgan obrazlar asli o‘sha yozolmagan romanning boshqa nomlardagi qahramonlari edi. Roman baribir yozilmadi. Ularni romanga aylantirishga kuchim yetmadi. Shunda teleserialga aylantirish istagi tug‘ildi. Juda katta hajmdagi stsenariy paydo bo‘ldi. Bu ko‘lamning ichida kerakli, keraksiz sahnalar, xullas, romanga aylanmagan sahnalar ko‘p edi. Shunda men o‘zimga televidenie talablarini biladigan hammuallif izladim. Zamira Begimqulovani taklif qildim. Boshqa bir rejissyor, chamamda, bu ishni eplolmasdi. Opa epladi. Birinchi marta 140 qismdan iborat serial olindi. Shu sababli “Opa-singillar” adabiy asar sifatida meni qoniqtirgani yo‘q.

– Ayni paytda O‘zbekiston teleradiokompaniyasi «Madaniyat va ma`rifat» telekanalida faoliyat ko‘rsatib kelmoqdasiz. Bu kanal yoshlarni milliy va umuminsoniy qadriyatlar ruhida tarbiyalash, shuningdek, ularning ma’rifati va madaniyatini yuksaltirish borasida ko‘ngildagidek xizmat qilmoqda. Sir bo‘lmasa, yana qanday yangi loyihalar ustida ish olib borayapsiz?

— Hukumatimiz bu telekanalni tashkil qilishidan bosh maqsad ham ma’rifat beruvchilar va ma’rifatga intiluvchilar minbari va auditoriyasini paydo qilish edi. Ana shu vazifani to‘liq bajarishga intilayapmiz. Jamoamiz televizorda yo qiyofasi yo nomi ko‘rinishi uchun dasturlar tayyorlashmaydi, balki ma’rifat, fikr, munosabat uyg‘otish uchun televizorga chiqishadi. Loyihalar ko‘p, lekin yaxshisi, ekranga chiqqach, ziyolilarning o‘zlari baho berishsin.

– Mazmunli suhbatingiz uchun sizga rahmat.

Adiba Umirova

gurunglashdi .