Kitob to’g’risida maqollar

Генрих Гейне

KITOB haqida

KITOB haqida Kitob bir necha ming yillar avval paydo bo’lgan, bu davrda u turli xil ko’rinishda bo’lgan. Bobilliklar, ossuriyaliklar va boshqa qadimgi xalqlar kitobni loydan tayyorlashgan. Buning uchun ular yumshoq loydan tayyorlangan taxtachalarga uchli yog’och bilan maxsus belgilartushirishgan. So’ngra uni oftobda quritishgan yoki olovda

pishirishgan. Kitoblar, hatto kutubxonalar mana shunday maxsus loy taxtachalardan tashkil topgan. Shoh Ashshur- banipal (miloddan avvalgi 7-asr)ga qarashli shunday kutubxonani yuz yil muqaddam qadimgi Ossuriya davlatining poytaxti bolgan joydan qazib topishgan.

Xitoyda esa dastlab kitobni yupqa bambuk plastinkalarga yozishgan. Keyinchalik ular o‘z kitoblarini mo‘yqalam (cho‘tkacha) va tush bilan ipakka, milodiy 2-asrdan boshlab qog‘ozga yozishgan.

Qadimgi Misrda kitob matnlarini tosh taxtachalarga o‘yib yozishgan. Keyin papirusni ixtiro qilganlar. Presslangan qamish plastinkalarni bir necha o‘n metrgacha uzunlikdagi tasma shaklida yelimlashgan. Ularni o’rog’liq holda saqlaganlar. Misr papiruslaridan deyarli ikki ming yil davomida Yunoniston va Qadimgi Rimda yozish uchun yaxshi material sifatida foydalanishgan. Misrning Iskandariya shahridagi kutubxona qadimgi dunyodagi eng katta kutubxona hisoblangan.

Miloddan avvalgi 2-asrda Pergam podsholigidagi ustalar yozuv uchun hayvon terisidan

Bolalar uchun nashr etilgan kitoblar.

yangi material — pergament tayyorladilar. Usmon Qur’oni Toshkentda O‘zbekiston Yunoniston va Qadimgi Rimda papirus va permusulmonlari idorasi kutubxonasida saqlagament juda qimmatbaho material bo‘lganligi nadi.

uchun xomaki matn va xatlarni uchi o’tkir Qog‘ozning kashf etilishi kitob tarixida tayoqcha bilan ustiga mum surtilgan taxtachayangi davr ochdi. Ilk o‘rta asrlarda 0‘rta ga yozganlar. Osiyo va Xitoyda qog‘oz tayyorlash ancha

yida saqlanadi. Pergamentga bitilgan Kitoblar har xil hajmda bo’lib, qadimgi noyob kitob namunalaridan biri — ba’zilarining balandligi bir yarim metrdan

ham oshadi. Uni bir kishi ko’tara olmaydi ham. Shuningdek, mitti kitoblar ham bor: ayrimlari gugurt qutichasiday kelsa, boshqasi pochta markasi hajmidadir. Kitoblar qanday o’quvchilar ommasiga mo’ljallanganligi, maqsadi va mavzuiga qarab turlarga ajratiladi. Ommaviy, mutaxassislar uchun va bolalar kitobi bo’lishi mumkin. Shuningdek, ilmiy-ommabop, o‘quv, adabiy-badiiy va boshqa xil kitoblar- ga bo’linadi. 0‘quv kitoblari darslik, o‘quv qo’llanmasi, o‘quv-uslubiy qollanma kabi turlarga ajratiladi.

Qadimda risolalar qo’lyozma tarzida tayyorlangan. Qo’lyozmalarni xattotlar bejirim qilib oqqa ko‘chirishgan, naqqoshlar bezak ‘bilan bezashgan, muqovasozlar varaqlarni tikib va qolipga tortib kitob ho- liga keltirishgan. Zardushtiylik dinining muqaddas yozuvlari to’plami sifatida bizgacha yetib kelgan kitob — «Avesto» teriga yozilgan. Hozir fanda ma’lum bolgan «Avesto» milodning 6-asriga, ya’ni shoh

Kitob bosish sexi.

Xisrav I davriga oid. Unda 0‘rta Osiyo, Eron, Ozarbayjonga doir ma’lumotlar aks ettirilgan. Birinchi bosma kitoblar ksilografik (yunoncha «ksilo» — «daraxt» va «grafo» — «yozaman» so’zlaridan) kitoblar deb atalgan. Ularni quyidagicha tayyorla- ganlar: tekis yog‘och taxta ustiga matnning teskari (aks) tasvirini yozganlar. Usta o‘tkir pichoqda ehtiyotlik bilan yog’ochni o’yib yozgan. Natijada matnning qavariq tasviri hosil bo‘lgan. Unga bo‘yoq surkab, ustiga pergament (maxsus ishlov berilgan buzoq terisi) yoki qog‘oz bostirilgan va bo‘yoq yog‘ochdan varaqqa o‘tgan. Xuddi shu usulda gravyuralar ham tayyorlangan (gravyura to‘g‘risida siz «Grafika» maqolasidan o‘qib olishingiz mumkin).

Bunday kitoblarni tayyorlash juda qiyin bo‘lgan, chunki yog’och taxtalarga bir necha o‘n ming harfni o‘yib ishlashga to‘g‘ri kelgan. Shuning uchun kishilar uzoq yillar davomida alohida harflardan iborat bosma shaklni yaratishga intilganlar. Shunday kitob bosishga doir dastlabki tajribalar Xitoyda 1041 —48-yillarda amalga oshirilgan.

Yevropada bosma kitob ixtirochisi logann Gutenberg bo‘ldi. Uning hayoti to’g’risida ma’lumotlar juda oz. Biz ixtirochi Germaniyaning Mayns shahrida 1394- 99-yillar orasida tug’ilganligini, Strasburg shahrida usta bo’lib ishlaganligini bilamiz, xolos. Gutenberg o‘z ixtirosini yashirincha tayyorlagan.

Xo’sh, Gutenberg nimani ixtiro qildi?

Gutenberg yog‘ siqib chiqarish uchun mo‘ljallangan oddiy pressni bosmaxona dastgohiga aylantirdi va uni kitob bosishga moslashtirdi. Ammo asosiy narsa bunda emas, balki matndan xohlagan miqdorda nusxa ko‘chirishga imkon beruvchi bosma shaklni ixtiro etganligida. Bu ixtiro tezda butun dunyoga yoyildi. 15-asr oxiriga kelib Yevropaning o‘nlab shaharlarida kitoblar bosilib chiqdi. Bu birinchi kitoblarning ko’pi saqlanib qolmadi.

Kitob bosish jarayoni yildan yilga asta- sekin takomillashib bordi. Turkistonda birinchi bosma kitob 1868-yil Turkiston harbiy okrugi shtabi (Toshkent) da chiqarildi. 0‘zbek tilida nashr etilgan birinchi kitob Shohimardon Ibrohimovning «Kalendar» («Taqvim») kitobi (1871) bo‘ldi. 1874-yil Xiva shahrida Muhammad Rahimxon (Fe- ruz) tomonidan toshbosma (litografiya) qurildi va u yerda 1880-yillardayoq ancha kitoblar bosildi. 1883-yilda Toshkentda ham birinchi marta toshbosma usulida kitob chiqarildi. Shundan so‘ng O‘zbekistonning ko‘p shaharlarida birin-ketin bosmaxonalar tashkil etildi. Hozir O‘zbekistonda 1300 dan ziyod matbaa korxonasi faoliyat ko’rsatmoqda (2009).

Kitob to’g’risida maqollar

Сўнгги саҳифаларини ўқиётганингда унинг яхши китоб эканини ҳис қилсанг, демак яна бир янги дўст билан хайрлашишга тўғри келади.

Паул Свиней

Китобсиз уй – қалбсиз танага ўхшайди.

Цицерон

Яхши китоб ўқиб лаззатланмаган инсонни у хоҳ эркак ёки аёл бўлсин, соғлом дейиш хато.

Жейн Аустин

Саводли бўла туриб китоб ўқимаган кишининг саводсиздан фарқи йўқ.

Марк Твен

Яхши дўст, тоза виждон ва албатта, яхши китоблар – идеал ҳаёт учун бошқа нарса керак эмас!

Марк Твен

Мен доимо жаннат кутубхонага ўхшаган жой бўлса керак, деб ўйлайман.

Жорж Луис Борхес

Китоб ўқишга одатланмаган кишига ишонма.

Лемони Сникет

Маънан етук китобларни танлаб ўқи. Акс ҳолда, бир даста қоғоз ҳаётингни заҳарлаши мумкин.

Марк Твен

Китобдек ақлли ва содиқ дўст йўқ.

Эрнест Ҳемингуэй

Шоҳона, бироқ кутубхонасиз уйга ачинаман.

Жейн Остин

Китобга тўла уйнинг файзи шу қадарки, уларни варақламай туриб, сен ўзингни улардаги донолик шарбатини симираётгандек ҳис қиласан.

Марк Твен

Кўпчилик одамлар жонсиз деб билган китоб уларга қанчалик саводсиз эканликларини исботлаб бера олади.

Оскар Уайлд

Қашшоқ бўлсам ҳам китоб харид қиламан. Бундан ортиб қолган пулга эса егулик ёки кийим-кечак сотиб оламан.

Эразм Ротердамус

Китоб ўқиш учун икки асос бор: биринчиси – сен бундан роҳатланасан. Иккинчиси эса – сен бу билан мақтанишинг мумкин.

Бертрэнд Рассел

Кичкина бўлса ҳам, боғинг ва кутубхонанг бўлса – сен бошқа ҳеч нарсага муҳтож эмассан.

Цицерон

Агар сиз ўқишни хоҳлаган китоб ҳали ёзилмаган бўлса, демак уни ёзишни бошлашингиз керак.

Мориссон

Яхши китоб ўз сир-асрорини бир ўқишда фош қилмайди. Уни такрор ўқиганинг сайин тушуниб борасан.

Стефан Кинг

Менга мен ҳали ўқиб улгурмаган китобни берган инсон мен учун қадрли дўстдир.

Абраҳам Линкольн

Мен китобларимдаги афсунларга ишонмайман. Аммо китоб ўқишнинг ўзи сеҳрли ҳолат эканига шубҳа қилмайман.

Ж.К. Ровлинг

Агар уйингизда китоб учун жавон бўлмаса, сиз билан суҳбатлашиш бефойда ва мен буни рад этаман.

Терри Пратчет

Китобнинг бизга ўргатадиган энг улкан сабоғи – тўғрисўзликдир.

Томас Жефферсон

Кўп ўқигани боис дунё уники эди.

Бетти Смит

Бувимнинг айтишича, Худо китобни одамлар хато қилиб, афсус чекмасликлари учун туҳфа қилган экан.

Жон Баюр

Аслида ҳеч қайси мебель китобчалик мафтункор эмас.

Сидней Смит

Гапиришдан олдин ўйла. Ўйлашдан олдин китоб ўқи.

Френ Лебовитз

Эски пўстин кийсанг ҳам, янги китоб ўқишга одатлан.

Остин Фелпс

Яхши китобларни ўқиш – дунёнинг энг доно кишиларининг суҳбатида бўлиш демак.

Рене Дескартес

Яхши китоб – бу менинг ҳаётимдаги муҳим бир ҳодиса.

Стендал

Дон Кихот ўқигани учун ҳам чин инсонга айланди. У ўқиганларига тамомила ишонгани учун ақлдан озди.

Бернард Шоу

Қаердаки китоб ёқилса, кун келиб ўша ерда инсон ҳам ёқилади.

Генрих Гейне

Инглиз тилидан Шуҳрат Сатторов таржимаси