Tarixning sirlari – Muqaddas Kitobni kim yozgan

Yuqorida aytib o’tilgan mualliflar mexanik ravishda, faqatgina “yuqoridan”, somnambulistlar kabi fikrlarni o’ylamasdan qayd etganini aytishimiz mumkinmi? To’liq emas. To’rtinchi asrdan boshlab, Muqaddas Kitobni yozgan azizlar uning hamkasblari deb hisoblanishdi. Ya’ni. Shaxsiy element paydo bo’ldi. Ushbu e’tirof tufayli muqaddas matnlarning uslubiy heterojenliği uchun tushuntirishlar, semantik va haqiqiy farqlar paydo bo’ldi.

Muqaddas Kitob

Mazkur ilova o‘zbek tilidagi Muqaddas Kitobning, ya’ni Bibliyaning lotin yozuvidagi variantidir. Ilovaning kirill varianti, shuningdek iOS uchun lotin va kirill variantlari ham mavjud.

Ilovaning kirill varianti:
https://play.google.com/store/apps/details?id=org.ibt.uzbek.muqaddas.kitob.kirill.sab&hl=ru
Ilovaning ingliz tilidagi tafsiloti:
https://play.google.com/store/apps/details?id=org.ibt.uzbek.muqaddas.kitob.kirill.sab&hl=en
Muqaddas Kitobning boshqa elektron formatlari:
http://www.ibt.org.ru/muqaddas-kitob/lotin

Muqaddas Kitob aslida ibroniy, oramiy va yunon tillarida yozilgan va o‘zbek tiliga o‘sha tillardan tarjima qilingan. Mazkur tarjimaga har bir kitobga kirish, sarlavhalar, izohlar, lug‘at, rasmlar, jadvallar va xaritalar ilova qilingan. Muqaddas Kitobning tarjima jarayoni, uni chuqur o‘rganish uchun berilgan ushbu manbalar bilan, shuningdek, u haqda yana boshqa ma’lumotlar bilan tanishishni istasangiz, mazkur ilovaga kiritilgan So‘zboshi va Muqaddas Kitobga kirish qismlariga murojaat eting.

Quyidagi ma’lumot 2016 yilda nashr qilingan Muqaddas Kitobning So‘zboshidan olingan:

Mazkur Kitob ikki ming yildan oshiq davr mobaynida muqaddas deb e’tirof etilgan bitiklarning o‘zbek tiliga qilingan birinchi to‘liq tarjimasidir. Muqaddas Kitob Eski va Yangi Ahd bitiklaridan iborat. Bular tarkibida o‘zbek kitobxonlariga yaxshi tanish bo‘lgan Tavrot, Zabur, Injil, shuningdek Payg‘ambarlar bitiklari bor.

1992 yili Yangi Ahd kitoblari o‘zbek tilida Injil nomi ostida ilk bor to‘liq holda chop etilgan edi. Injil kitobining ilk tarjima matni chop etilgandan keyin ham jiddiy tahrir qilindi va mazkur nashrga kiritildi. Ushbu tarjima ustida mutaxassislar yigirma yildan ko‘proq mehnat qildilar. Nihoyat, Muqaddas Kitob to‘liq holda O‘zbekiston Respublikasining davlat tilida chop etildi.

Muqaddas Kitobda bayon qilingan aksariyat voqealar g‘arbiy Osiyoda bo‘lib o‘tgan bo‘lsa – da, undagi bebaho hikmatlar dunyo bo‘ylab yoyilib, ko‘plab xalqlar madaniyatini yanada boyitdi. Insoniyat tarixida Muqaddas Kitobdan ko‘ra ko‘p tarjima qilingan kitob yo‘q. Muqaddas Kitob jahon madaniyatining klassik merosi hisoblanadi.

Butun jahonda adabiyotning yuksak namunasi sifatida qadrlanadigan mazkur Kitob Xudoning insoniyat bilan bo‘lgan munosabati tarixi haqida so‘z yuritadi. Shu bois Kitob asrlar davomida odamlarga Yaratuvchi bilan hamda bir – birlari bilan yarashish yo‘lini ko‘rsatib kelmoqda.

Tarjimonlar guruhi mazkur Kitobga jiddiy ilmiy ish sifatida yondashganlar. Ular Kitob tarjimasi yuzasidan chuqur tadqiqotlar olib borib, o‘z oldilariga qo‘yilgan vazifalarni nihoyatda diqqat – e’tibor bilan bajarganlar. Buni nafaqat matnning o‘zidan, balki kitobxonning bilimini oshirish uchun kitobga ilova qilingan qo‘shimcha ma’lumotlardan ham ko‘rishingiz mumkin. Shu bilan birga, tarjima uslubiga ham katta e’tibor berilgan, matn zamonaviy kitobxonlarimizga tushunarli bo‘lishi uchun tabiiy va sodda tilda tarjima qilingan.

Muqaddas Kitobda bayon qilinishicha, Xudo har bir odamni O‘ziga chorlaydi, Xushxabarning mag‘zi ham asosan ana shundan iborat. Iso Masih yer yuziga kelib, xochdagi o‘limi va o‘likdan tirilishi orqali bizga Xudo bilan yarashish imkonini berdi. Xudoning mangu sevgisi Iso orqali osmondan zaminga tushib keldi. Iso Xudoning fe’l – atvorini insoniy madaniyat va til orqali bizga namoyon qildi. Shuning uchun biz Xudoning qanday fe’l – atvorga ega ekanini bila olamiz. Umid qilamizki, Muqaddas Kitobning mazkur tarjimasi ko‘plab kitobxonlarimizni Xushxabar orqali Xudo bilan yarashtiradi.

Muqaddas Kitob
© Muqaddas Kitobni tarjima qilish instituti, 2016, 2018, 2020
[email protected]

Tarixning sirlari – Muqaddas Kitobni kim yozgan?

Muqaddas Kitob turli xil yo’llar bilan chaqiriladi: Kitoblar, Hayot kitobi, Axborot kitobi, Abadiy Kitob. Ko’p yillar davomida insoniyatning ma’naviy rivojlanishiga ulkan hissa qo’shganligi shubhasizdir. Injil mavzularida badiiy matnlar va ilmiy risolalar, rasm va musiqiy asarlar yoziladi. Abadiy Kitobdan olingan tasvirlar haykallardagi belgilarga, freskalarga, pushtlarga yozilgan. Zamonaviy san’at – kinoteatr – uni chetlab o’tmadi. Bu inson qo’li tomonidan ilgari surilgan eng mashhur va o’qiydi kitobdir.

Biroq, odamlar uzoq vaqtdan buyon mutlaqo aniq javob berilmagan savolga javob berishdi: va Muqaddas Kitobni kim yozgan? Bu haqiqatan ham Xudoning hosilidirmi? U erda yozilganlar mutlaqo ishonchli bo’lishi mumkinmi?

Muammoning tarixiga

Quyidagi dalillarni bilamiz: Muqaddas Kitob deyarli ikki ming yil muqaddam yozilgan edi. Bundan aniq, bir ming olti yuz yildan ko’proq vaqt. Ammo Muqaddas Kitobni kim yozgan bo’lsa, u imonlilar nuqtai nazaridan to’g’ri emas. Nima uchun? Chunki, aytmoqchi bo’ladigan aniqroq bo’ladi – qayd etilgan. Axir, u turli davrlarda jamiyatning turli xil ijtimoiy qatlamlari vakillari va hatto turli millat vakillari tomonidan yaratilgan. Ular o’zlarining fikrlarini, hayotdagi kuzatuvlarini yozmaganlar, balki Xudo ularga aytgan narsalarini yozganlar. Muqaddas Kitobni yozganlar, o’zlarining fikrlarini o’zlarining ongiga qo’yib, parchment yoki qog’ozga qo’llari bilan olib boradigan Xudo tomonidan boshqarilganligiga ishonishadi. Shuning uchun, kitobni odamlar tomonidan yozilgan bo’lsa-da, u aniq Xudoning so’zini va hech kimni o’z ichiga olmaydi. Muqaddas Bitikning birida ushbu to’g’rida bevosita aytilgan: “Xudo tomonidan ilhomlangan”, ya’ni ” Eng ilohiy ilhom bilan ilhomlantirilgan.

Ammo kitobda juda ko’p kelishmovchiliklar, qarama-qarshiliklar, “qorong’u joylar” mavjud. Qur’on matnlarini tarjima qilishdagi noto’g’ri gaplar, Muqaddas Kitobni yozganlarning xatolari, bizning ahmoqligimizdan biror narsa bilan izohlanadi. Bundan tashqari, Injil matnlarining aksariyati oddiygina yo’q qilindi, yoqildi. Ko’pchilik asosiy tarkibga kirmay, apokrifikaga aylandi. Ko’pchilik Muqaddas Bitikning ko’p qismini ushbu yoki Ekumenik kengashdan keyin keng jamoatchilikka qabul qilinganligini bilishadi. Ya’ni, g’alati tuyulishi mumkin, insoniy omil Xudoning ilohiyatining timsoli muhim rol o’ynadi.

Nega Muqaddas Kitob yozgan edi, demak, aytaylik, uning mazmuni og’izdan og’izga emas. Gap shundaki, og’zaki shaklda unutilgan bo’lsa, ikkinchisi buzilgan shaklda, boshqa “gaplovchi” ning gumonlari bilan uzatilgan. Yozma bayonot axborotni yo’qotish yoki uning ruxsatsiz talqin etilishiga yo’l qo’ydi. Shunday qilib, ba’zi ob’ektivlik ta’minlandi, kitobni turli millatlarga va millatlarga etkazish uchun kitobni turli tillarga tarjima qilish mumkin bo’ldi.

Yuqorida aytib o’tilgan mualliflar mexanik ravishda, faqatgina “yuqoridan”, somnambulistlar kabi fikrlarni o’ylamasdan qayd etganini aytishimiz mumkinmi? To’liq emas. To’rtinchi asrdan boshlab, Muqaddas Kitobni yozgan azizlar uning hamkasblari deb hisoblanishdi. Ya’ni. Shaxsiy element paydo bo’ldi. Ushbu e’tirof tufayli muqaddas matnlarning uslubiy heterojenliği uchun tushuntirishlar, semantik va haqiqiy farqlar paydo bo’ldi.

Shunday qilib, imonlilar orasida Muqaddas Kitob Muqaddas Ruhning so’zi va Xudoning xalqi, uni yaratgan muqaddas havoriylar deb hisoblanadi. Bu insoniy tilda nashr etilgan ruhiy tajriba.

Bibliya bo’limlari

Biz hammamiz bilamizki, Muqaddas Kitob nimani anglatadi – Eski va Yangi Ahdlardan. Eski Ahd – Masih tug’ilishidan oldin bo’lgan har bir narsa . Bular dunyo yaratilishiga, yahudiylarga, Xudoning xalqiga oid hikoyalar. Shunisi e’tiborga molikki, yahudiylar uchun faqat Injilning birinchi qismi muqaddas kuchga ega. Muqaddas Kitob Yangi Ahdni taniy olmaydi. Xristian olamining qolgan qismi, aksincha, Muqaddas Kitobning ikkinchi qismining qoidalari va amrlariga ko’ra yashaydi.

Eski Ahdning miqdori Yangi Ahdning uch barobaridan iborat. Har ikkala qism ham bir-birini to’ldiradi va alohida tushuniladi. Har bir guruh o’zlarining kitoblarini o’z ichiga oladi, ular guruhlarga bo’linishi mumkin: ibratli, tarixiy va bashoratli. Ularning umumiy soni oltmish oltmish oltmish oltmishga yaqin mualliflardan tashkil topgan. Ularning orasida Amos va Shoh Dovud cho’ponlari, taxt yig’uvchi Matto va baliqchi Peter, shuningdek shifokor, olim va boshqalar bor edi.

Ba’zi tushuntirishlar

Faqatgina imondan uzoq bo’lgan odamlar uchun Muqaddas Kitob – bu asrlar davomida omon qolgan va boqiylik huquqiga ega bo’lgan ajoyib adabiy yodgorlik.