Tibbiyot adabiyoti Toshkentda

Filtrlarning keng diapazoni, sizga Toshkentda “Tibbiyot adabiyoti” Toshkentda guruhidagi ideal variantni sotib olish uchun so’rovingizni iloji boricha aniqroq aniqlash imkonini beradi. Filtrlar yordamida ishlab chiqaruvchining mamlakatini, narx oralig’ini, siz uchun qulay bo’lgan to’lov turini (naqd pul, pul o’tkazish, Payme(Peymi), Click (klik), mahsulot turi, to’lov turi (chakana, ulgurji) va uning asosiy parametrlari va xususiyatlari aniqlab olish mumkin. Shuningdek, pozitsiyalarni narx, yangilik yoki mashhurlik bo’yicha guruhlanadi. Bundan tashqari, sotib olishdan oldin, siz taklif qilingan barcha variantlar orasida “Tibbiyot adabiyoti” bo’limidan o’xshash takliflarni solishtirishingiz mumkin. Bizning platformamiz samarali qidirish va vaqtingizni tejash uchun barcha qulayliklarni taqdim etadi.

Босма китоблар ўладими?

Глобаллашув даврида интернетнинг таъсир кўлами ва доираси тобора кенгайиб бормоқда. Виртуал тармоқ одамларнинг ахборий эҳтиёжини қондиришда анъанавий оммавий ахборот воситаларини ҳам ортда қолдирмоқда. Табиийки, ахборот технологияларининг жадал тараққий этиши китобхонликка ҳам ўз таъсирини ўтказмай қолмаётир. Ҳозирда жаҳондаги кўпгина босма нашрларнинг адади камайиб, уларнинг онлайн версияси кўпроқ ўқилмоқда. Дунёнинг энг бой кутубхоналарида сақланаётган босма манбаларнинг аксарияти электронлаштириб бўлинди.
Электрон китоб қурилмалари (ридерлар)ни ишлаб чиқариш кун сайин ўсиши натижасида маҳсулот нархи арзонлашмоқда. Шунингдек, ридерлар имкониятлари ҳам кенгайиб бормоқда. Авваллари бундай қурилмаларда махсус форматдаги китобларнигина ўқиш мумкин эди, эндиликда замонавий ридерларда сурат ва видео томоша қилиш, аудиоматериаллар эшитиш функцияси ҳам мавжуд. Дангасароқ ўқувчилар учун қурилма китоб матнини ўзи ўқиб беради.
2010 йилдаёқ АҚШда электрон китоблар савдоси ҳажми босма китоблардан ошиб кетди. Ғарб дунёсида тилга тушган “Amazon” компанияси 2010 йили 15,6 миллион дона босма ва 20 миллион дона электрон китоб сотган. Европада ҳам яқин йилларда электрон китоблар савдоси босма китобларга тенглашади, дея тахмин қилинмоқда. “Эски дунё”да 2001 йилдан бери матбаачилик соҳасида ишлаётган ходимлар сони тобора қисқармоқда. 2007 йилдан ушбу соҳадаги товар айланмаси ҳам камайиб боряпти. 2007 йилда Европадаги матбаа корхоналари сони 135 мингтани ташкил этган бўлса, 2009 йили уларнинг сони 120 мингтага тушди. Электрон китоб ишлаб чиқараётган ширкатлар сафи йилига 2-3 бараварга кенгаймоқда.
Ушбу тиғиз жараёнда эса дунё бўйлаб рақамли ва анъанавий китоб тарафдорлари ўртасида баҳсу мунозаралар кучаймоқда. Хўш, Сиз учун уларнинг қай бири афзал?

Электрон китобларнинг афзалликлари

1. Электрон китоблар жой эгалламайди. Баъзан уй таъмирлаганда ёки бошқа хонадонга кўчганда жавон-жавон китобларни қўйиб туриш учун жой қидириб қоласиз. Бундай маҳалда китоблар кўпинча йўқолади ёки уларга зарар етади. Жажжигина электрон қурилмага эса бутун бошли кутубхоналар ўн минглаб китобни сиғдириш мумкин. Дам олишга кетаётганингизда, кўпи билан ўнтача китобни олиб кетишингиз мумкин. Чўнтагингизга ҳам сиғиб кетадиган ридер воситасида эса Сизга минглаб китоб йўлдош бўлади, муҳими, уларнинг оғирлиги тушмайди.
2. Электрон китобни топиш осон. Электрон китобларни исталган пайтда осонгина топиш мумкин. Виртуал тармоқдан бир марта сотиб олган китобингиз қурилмадан ўчиб кетса-да, уни электрон кутубхонадан иккинчи марта бепул кўчириб олиш имкони бор. Дўконга бориб китоб қидириш, сотиб олиш учун аллақанча вақт кетади. Интернетда эса буни узоғи билан 5 дақиқада амалга ошириш мумкин. Шунингдек, маҳаллий китоб дўконларида топилмайдиган камёб хорижий нашрларини виртуал тармоқ орқали бир зумда қўлга киритиш мумкин. Баъзида букинист дўконларида ҳам анқонинг уруғи бўлган китобларнинг электрон варианти интернет тармоғида топилади. Шунингдек, электрон китоб адади камлиги боис тугаб қолмайди.
3. Электрон китобларни ўқиш қулай. Ридерларда кундузи ва кечаси ўқиш функцияси мавжуд. Матнни катталаштириб, рангини, шаклу шамойилини ўзгартириб мутолаа қилиш мумкин. Қурилмага ўрнатилган луғат мутолаа пайти тушунмаган сўзларингиз мағзини дарров чақиб беради. Исталган жойда хатчўп қолдириш имконияти бор. Қайси саҳифага келгандим, деб варақлаб ўтирмайсиз, қурилманинг ўзи китобни келган саҳифангиздан очиб беради. Яна бир афзал жиҳати, маълум сўз ёки фактни ҳар бир саҳифани кўз югуртириб қидирмайсиз. Э-китоб биргина буйруқ билан Сиз истаган сўз ва иборани чиқариб беради.
4. Электрон китоблар пулингизни тежайди. Одатда, э-китоб босма китобдан бир неча баравар арзон туради. Босма китоблар кундан-кунга қимматлашаётган бир пайтда электрон китоб қурилмалари ва э-китоблар нархи тобора пасаймоқда. Ҳозирда электрон китоб қурилмаларининг энг арзони 40 АҚШ доллари атрофида. Шунингдек замонавий телефон, смартфон, планшет ва ноутбукларда ҳам э-китоб ўқиш имкони мавжуд.
5. Электрон китоб ўқиб, она табиатни асрайсиз. Қандай қилиб дейсизми? Маълумотларга кўра, дунёда қоғоз ишлаб чиқариш учун йилига 125 миллион дарахт кесилади. Битта ўртача қалинликдаги китобни тайёрлаш учун 5 кг ёғоч сарфланади. Электрон китобларни яратиш учун эса ҳаёт манбаи бўлган дарахтларга қирон келтириш шарт эмас. Оғирлиги 200 грамм келадиган, кимёвий унсурлардан тайёрланган қурилмага ўн минглаб китоб жойланади. Агар каттароқ ҳажмдаги чип олсангиз, электрон кутубхонангиз 2-10 бараварга кенгаяди.
6. Электрон китоб бактерия тарқатмайди. Шифокорларнинг таъкидлашича, узоқ вақт чанг ва захда қолган китоблар қатида бактериялар урчиб, турли касалликларни қўзғаши мумкин. Бу жиҳатдан ҳам электрон китоб афзал эканини таъкидлаш зарур.

Босма китобларнинг афзалликлари

1. Босма китоб сизнинг моддий бойлигингиз ҳамдир. Электрон китобларингиз сони билан эса мақтанолмаймиз. Китоб жавони – ҳақиқий зиёлининг энг ардоқли давлати.
2. Китобдан таралаётган ёқимли ҳидни электрон нашрдан топиб бўлмайди.
3. Босма китобни варақлаш асносида мўъжиз саҳифаларнинг сирли шитирлашидан кўнглингиз чексиз завққа тўлади.
4. Воқеалар айни кульминациясига келганда, ридернинг заряди тугаб ўчиб қолса борми. Босма китоб ўқиш учун ҳар хил сим ва қурилмалар, электр энергияси, телефон ёки интернет каби дахмазаларга зарурат йўқ.
5. Китоб эски бўлса-да, унинг умри узоқ. Электрон қурилма, нари борса, ўн йилга хизмат қилади. У ёғига, албатта, бузилади, қолаверса, янги чиққан дастурларга қурилма дош бермайди. Шу тариқа у кераксиз матоҳга айланади. Китобнинг эса вақт ўтган сари қадр-қиммати ошади. Электрон қурилма қўлингиздан тушиб кетса ишдан чиқиши турган гап. Сифатли чоп этилган китобни 9-қаватдан пастга улоқтирсангиз ҳам ҳеч нарса бўлмайди. Энг бақувват ноутбукни 2-қаватдан ташлаб кўринг-чи!
6. Китоб асрлар давомида ахборот сақловчи энг самарали восита вазифасини бажарган. Минг йил олдин битилган қўлёзмалар ҳозир ҳам инсониятга маърифат нурини сочмоқда. Электрон чип, дисклардаги ахборотларни кўпи билан 10-15 йил сақлаш мумкин. Шу муддат ичида ахборот бошқа қурилмага кўчириб қўйилмаса, электромагнит майдони таъсирида дискдаги маълумотлар яроқсиз ҳолга келади. Вирус тушиб, маълумотларнинг ўчиб кетиши хавфи китобга бегона.
7. Босма китобни ўқиш пайти инсон мияси кўплаб қимматли маълумотларни қабул қилади. Электрон китоблар мутолаасида эса электромагнит тўлқинлар таъсири туфайли маълумотларни эслаб қолиш кўрсаткичи камаяди.
8. Босма китобни техник уқувсиз мутолаа қилиш мумкин. Дейлик, 70-80 га кирган бува-бувиларимизга электрон китоб ўқиш тартибини тушунтиргунимизча, улар битта анъанавий китобни хатм қилиб қўйишади.
9. Босма китобда чалғитувчи элементлар йўқ. Замонавий ўқув қурилмаларида эса мусиқа ва видеоплеерлар, ўйинлар ва ўқувчини чалғитувчи бошқа имкониятлар мавжуд. Электрон китоб мутолаасида диққатни бир ерда жамлаш қийин.

Қоғоз кўринишидаги китоблар ҳеч қачон йўқолмайди

Фикримга исбот сифатида бир мисол келтирмоқчиман. Лувр, Эрмитаж каби дунёдаги энг катта музейларнинг электрон каталоглари, альбомлари, махсус уч ўлчамли ташриф-дастурлари (улар ёрдамида компьютер қаршисида ўтириб музейларнинг ҳар бир хонасига кириб, исталган экспонатни томоша қилиш мумкин) ҳамда видеожамланмалари бир неча миллион нусхада чоп этилган ва асосан бепул тарқатилади. Лекин мана шу воситалар орқали музейлар билан танишган замондошларимиз виртуал саёҳатга қаноат қилмай, Париж ёки Санкт-Петербургга бориб, Лувр ва Эрмитажни ўз кўзлари билан кўрмоқдалар. Ҳатто иқтисодий инқироз пайтида ҳам музей зиёратчилари сони йилдан-йилга ошиб бормоқда. Китобхонликда ҳам шундай ҳолатни кузатиш мумкин: ўқувчи электрон вариантда севиб ўқиган китобининг босма вариантини ҳам, албатта, сотиб олади.
Мавзу юзасидан қуйидаги хулосаларни келтириш мумкин:
1. Ўзбекистонда ҳам яқин келажакда китоб мутолааси асосан электрон тармоқларга ўтади, деб тахмин қилиш мумкин. Айни пайтда юртимиздаги интернет фойдаланувчилари сони 10 миллиондан ошди. Ундан 6 миллиондан кўпроғи халқаро тармоққа уяли алоқа воситалари орқали киради. Бу рақам кундан-кунга ошиб бормоқда. Юртимизда сифатли, арзон ва қулай электрон китобларга талаб ўсмоқда. Биргина мисол, www.ziyouz.com томонидан тайёрланиб, “Android Market”га бепул жойлаштирилган ўзбек топишмоқлари йиғилган электрон китоб икки ой ичида 10000 маротаба кўчириб олинган.
2. Электрон китобнинг ҳам, қоғоз ҳолидаги китобларнинг ҳам ўзига хос афзалликлари ҳақида юқорида мулоҳазалар билдирилди. Лекин ишлаб чиқаришнинг арзонлиги сабабли барибир электрон китоблар бозори кенгаяверади. Анъанавий ноширлик ҳам ўлмайди, лекин маҳсулот таннархининг ошиши ҳисобига ишлаб чиқариш ҳажми камаяди.
3. Ишлаб чиқариш қимматга тушадиган мактаб дарсликлари аста-секин электрон шаклга ўтади. Мазкур кўринишдаги дарсликларнинг афзаллиги шундаки, уларни бир нусхада тайёрлаш кифоя, кўп минг сонли адад учун ҳам деярли маблағ талаб этилмайди. Бунда нашриёт учун босмахона хизмати талаб этилмайди.
4. Бир марта ўқиладиган нашрлар, олди-қочди мавзудаги китоблар асосан электрон кўринишда тарқатилади. Чунки ўқувчи бундай китоблар ёки нашрларни бир марта ўқиб, қайта варақламайди. Уларнинг электрон шакли арзонлиги сабаб ўқувчи босмасини сотиб олмайди. Мумтоз адабиёт намуналари, илмий асарлар, энциклопедиялар гарчи электрон нашри мавжуд бўлса-да, босма шаклда ҳам чоп этилаверади.
5. Давр талабидан келиб чиқиб, республикамиздаги мавжуд барча кутубхона, музейларнинг тўлиқ онлайн каталогларини тузиш, интернетда мунтазам ишлашини йўлга қўйиш керак. Токи ўқувчи қаердан, қандай манбани топиш мумкинлигини билсин. Электрон китобларни кутубхонага бормасдан ҳам, исталган маконда маълум тўлов асосида ўқиш имконини яратиш керак.
6. Ўзбек тилида нашр этилган энциклопедия ва луғатларнинг электрон вариантини тайёрлаб, интернетга жойлаш керак. Токи ўқувчи керакли сўз ва атамаларни қийналмай топа олсин. Энциклопедия ва луғатлар учун махсус дастурлар тузиб, мунтазам такомиллаштириб борилса, уларни тармоқда сотиш имконияти мавжуд.
7. Ўзбекистонда электрон китоблар нашри, уларнинг савдоси бўйича махсус ҳуқуқий ҳужжатлар ҳали қабул қилинмаган. Аҳоли турмушининг ажралмас қисми сифатида шаклланаётган ушбу соҳага оид қонунчиликни такомиллаштириш давр талабидир.

Давронбек ТОЖИАЛИЕВ,
www.ziyouz.com ва www.ziyouz.uz
маърифий порталлари бош муҳаррири

“Китоб дунёси” газетаси, 11.12.2013

Tibbiyot adabiyoti Toshkentda

Siz “Tibbiyot adabiyoti” toifasidan Toshkentda tovarlarni sotib olmoqchisiz, bu ishonchli va isbotlangan sotuvchilar tomonidan taklif qilinadi. Bunda tovar.uz katalogimiz sizga yordam beradi! Faqat eng yaxshi narxlar!

“Tibbiyot adabiyoti” Toshkentda sotib olish

Tovar.uz savdo platformamizga xush kelibsiz. Ushbu sahifada siz tez va osonlik bilan tasdiqlangan va ishonchli etkazib beruvchilardan “Tibbiyot adabiyoti”ni tanlashingiz va sotib olishingiz mumkin. “Tibbiyot adabiyoti Toshkentda” sarlavhasidagi tovarlar uchun barcha narxlar sotuvchilar va ishlab chiqaruvchilar tomonidan shaxsan tasdiqlangan. Biroq, mos pozitsiyani tanlab, mahsulot sotilganmi, yoki o’tgan vaqt ichida narx o’zgarganmi, yoki yo’qligini aniqlash uchun sotuvchiga murojaat qilishingiz kerak.

Filtrlarning keng diapazoni, sizga Toshkentda “Tibbiyot adabiyoti” Toshkentda guruhidagi ideal variantni sotib olish uchun so’rovingizni iloji boricha aniqroq aniqlash imkonini beradi. Filtrlar yordamida ishlab chiqaruvchining mamlakatini, narx oralig’ini, siz uchun qulay bo’lgan to’lov turini (naqd pul, pul o’tkazish, Payme(Peymi), Click (klik), mahsulot turi, to’lov turi (chakana, ulgurji) va uning asosiy parametrlari va xususiyatlari aniqlab olish mumkin. Shuningdek, pozitsiyalarni narx, yangilik yoki mashhurlik bo’yicha guruhlanadi. Bundan tashqari, sotib olishdan oldin, siz taklif qilingan barcha variantlar orasida “Tibbiyot adabiyoti” bo’limidan o’xshash takliflarni solishtirishingiz mumkin. Bizning platformamiz samarali qidirish va vaqtingizni tejash uchun barcha qulayliklarni taqdim etadi.

Agar siz o’z mahsulotlarini “Tibbiyot adabiyoti Toshkentda” sahifasida taklif qilmoqchi bo’lgan tadbirkor bo’lsangiz, u holda, bizning Tovar.uz internet platformamiz, siz uchun savdo qilish uchun ajoyib maydon bo’ladi. Buning uchun siz saytda bepul ro’yxatdan o’tishingiz va xaridorlarni kompaniyangiz va tijorat takliflaringiz bilan tanishtirish uchun shaxsiy sahifani tashkil qilishingiz kerak. Siz “Tibbiyot adabiyoti” bo’limiga, fotosuratlarni, batafsil tavsiflarga va potentsial xaridor siz bilan bog’lanishi mumkin bo’lgan aloqa ma’lumotiga qo’shishingiz mumkin. Shuni ta’kidlash kerakki, Toshkentda tadbirkorlar o’rtasidagi raqobatni hisobga olgan holda, “Mahsulotlar” bo’limida sizning mahsulotlaringiz haqidagi barcha ma’lumotlar eng foydali tarzda taqdim etilishi kerak (asl fotosuratlarni yuklang, jozibali tavsif yozing, batafsil tavsiflarni ko’rsating), shunda sayt tashrif buyuruvchilari “Tibbiyot adabiyoti” sarlavhasi ostida sizning taklifingizni tanlashlari kerak.

Sotuvchi “Tibbiyot adabiyoti Toshkentda” sarlavhasi ostida keltirilgan ma’lumotlar uchun javobgardir!

Orbita . U Z

Kitob bosishning ixtiro qilinishi

Ehtimolki, kitob bosish g‘oyasi muhrlar orqali vujudga kelgandir. VII-VIII asrlardayoq, yaqin sharqda va yevropada bosma naqsh tushirilgan matolar tayyorlangan. Ko‘p marta takrorlanadigan shakllarni bosish uchun, maxsus muhrlardan foydalanishgan. O‘rta asrlarda xattotlar, nusxa ko‘chiruvchi va kotiblar o‘z ism shariflari yoki, muallif ism sharifini yozish uchun ham muhrdan foydalanishgan. Shuningdek, o‘rta asrlarga doir qo‘lyozmalarning ko‘pchiligida matn satri boshidagi birinchi asosiy harf jimjimador ko‘rinishda, maxsus muhrlangan tarzda namoyon bo‘ladi. Buning sababi oddiy – agar matnni nisbatan tez yozish imkonli bo‘lgan bo‘lsa ham, ramzlar va turli shakldagi ifodalardan iborat bo‘lgan ism shariflar bosh harflarini yozish va bezashga ko‘p vaqt ketgan. Shuning uchun, bunday ishlarni avvaldan maxsus tayyorlangan muhrlar yordamida osongina bajarishgan. Bu ayniqsa xattot va nusxa ko‘chiruvchilarga qulay bo‘lgan. Katta hajmli qo‘lyozmalarni ko‘chirishda eng ko‘p uchraydigan so‘zlar, va tasvirlarni qayta qayta yozish o‘rniga, muhr yordamida osongina bosib ketish, ham vaqtni tejardi, ham, sifatni oshirardi. Bosma nusxalar esa, o‘yin qartalari va arzon-garov tasviriy ishlanmalar (masalan, ommabop va savdosi chaqqon bo‘lgan, ikonalar), shuningdek, xaritalarni tayyorlashda ko‘proq qo‘llanilgan. Bunday gravyurlar avvaliga faqat tasvirdan iborat bo‘lgan. Keyinroq esa, bir necha satr matn ham qo‘shib bosila boshlangan. Gravyura bosishdan kitob bosishga o‘tish uchun faqat bittagina qadam tashlash qolgan edi. Mantiqan qaralganda bu jarayon evolyutsiyasi quyidagicha bo‘lgan: avvaliga taxta yoki metall doskalarga tasvirni o‘yib tushirib, u orqali qog‘oz yoki matoga tasvirni bosib chiqarishni yo‘lga qo‘yishgan. Bunday tasvir ostidagi bir-ikki satr matn qo‘lda yozib chiqlgan. Keyinroq, doskaning o‘zida matnni teskari tartibda o‘yib yozib, uni ham tasvir bilan birvarakayiga bosishga o‘tishgan. Shu tahlit ish, doskada matnning o‘zini, bezak va tasvirlarsiz teskari tartibda o‘yib ishlash va uni qog‘ozga yoki, matoga bosishga yetib kelgan.

Bunday yo‘sinda bosilgan dastlabki kitoblar hajman kichik bo‘lgan. Biz ularni kichik risola (broshyura) deb atagan bo‘lardik. Bunday kitoblar, haqiqiy qo‘lyozma kitob sotib olishga imkoni yo‘q, ammo savodli o‘rta va quyi ijtimoiy sinflarga mo‘ljallangan bo‘lgan. Bunday usulda bosilgan kitoblarning adadi, dastabki matn o‘yish va boshqa tayyorgarlik harajatlari, shuningdek qog‘oz va siyoh sarfini qoplaydigan darajada katta bo‘lishi kerak edi. Bu nuqtai nazardan esa, diniy ta’limotga oid kitoblar ayni muddao bo‘lib, bunga misol tariqasida o‘rta asr noshirlari ishiga taaluqli «Kambag‘allar Injili» yoki, « Insonning qutqarilish ko‘zgusi » nomli kitoblarni keltirish mumkin. « Kambag‘allar Injili » , haqiqiy qo‘lyozma va to‘liq hajmdagi variantidan birmuncha farq qilib, u Injilning faqat ma’lum qismlaridan iborat bir necha o‘n sahifa matn va tasvirlardan iborat bo‘lgan. Shuningdek, o‘rta asrlarda eng ko‘p adadda chop etilgan arzon nashrlardan yana mashhurlari – « Masiyhning hayoti va ishtiyoqi » nomli (u ham diniy tematikada) shuningdek, lotin grammatikasiga oid Eliy Donatning « Grammatika » si, hamda, « Aleksandr Gallning ham « Grammatika » sini e’tirof etiladi.

Yuqorida sanab o‘tilgan kabi kitoblarni chop etish texnikasi quyidagicha bo‘lgan: qattiq yog‘ochdan (nok, yong‘oq yoki palmadan) 2 sm qalinlikdagi va to’g’ri to‘rtburchak shaklidagi doska tayyorlangan. Uning sirti tep-tekisligiga ishonch hosil qilinmagunicha, yaxshilab ishqalanib sayqallangan. Keyingi jarayonda, doskaning silliqlangan sirtiga qog‘ozga qo‘lda mohirona chizilgan tasvir yoki matn yopishtirib chiqilgan. Keyin o‘tkir pichoq bilan o‘sha harflarning shaklini zaruriy yo‘nalishda yog‘ochga o‘yib chiqib, shakl-qolip chiqarishgan. Natijada, butun doska tekisligi bo‘ylab taqsimlangan yaxlit tasvir yoki bir-butun matn paydo bo‘lgan. Mazkur qolip-doskaga, bo‘yoqni surtib chiqib, uning ho‘lligidayoq ustiga qog‘oz yoki matoni bosib, quritib olishgan. Vaqt o‘tishi bilan bu texnika takomillashib, harflarni o‘yish o‘rniga yo‘nishni qo‘llay boshlashdi. Yog‘och doskadagi bo‘rtib chiqqan teskari matn ko‘rinishidagi bu usul bosish sifatini yanada oshirdi. Qolaversa, endilikda bosmaxona ustalari, yog‘och taxtachaning har ikkala tarafidan foydalan boshlashdi.

Bunday kitoblarning qo‘lyozmalarga nisbatan arzonligi, ularga bo‘lgan talabning ortishiga va barqaror bo‘lishiga zamin hozirladi. Bu esa, kitob bosish hunariga bo‘lgan qiziqishni ham kuchaytirib yubordi. Ravshanki, matnlarni o‘yib, yoki, yo‘nib chiqish mashaqqatli va ko‘p vaqt hamda, sabr-toqat talab qiladigan mayda ish bo‘lgan. Har bir kitob uchun bir necha shunday doska tayyorlash kerak edi va u mazkur kitobdan boshqasi uchun mutlaqo yaramasdi. Bu ish bilan shug‘ullangan ko‘plab ustalarda, mazkur jarayonni tezlashtiradigan, hech bo‘lmasa yengillashtiradigan biror bir yo‘l topish fikri doimiy bo‘lgan bo‘lsa kerak. Bunday ishni yengillashtiradigan yagona usul esa – harakatlanuvchi harflarni tayyorlash edi. Bunday harflar uchun maxsus qoliplarni yoki andozalarni tayyorlab olinsa, ular uzoq yillar davomida va har qanday hajmdagi matnlarni terishga xizmat qilishi mumkin edi.

Bu g‘oyaning ilk marta amaliy tadbiq etilishini Olmoniyalik Iogann Gutenberg tomonidan amalga oshirildi. Gutenberg Maynts shahrida, qadimiy zodagonlar sulolasidan bo‘lmish – Gontsfleyshlar xonadonida tug‘ilgan. 1420-yilda u Mayntsni tark etib, hunar o‘rganishga kirishadi va Gontsfleysh familiyasidan voz kechib, onasining familiyasi – Gutenbergni tanlaydi. 1440-yilda Strasburgda yashayotga chog‘ida Gutenberg o‘zining dastlabki kitob bosish dastgohini yasaydi. 1448-yilda u Mayntsga qaytib keldi va kitob bosish ishini keng yo‘lga qo‘yib yubordi. Gutenberg 1468-yilda vafot etgan. U raqobatchilardan holi bo‘lish uchun, o‘z dasgohini qat’iy sir tutgan va yashirin ravishda ishlagan. Shu tufayli, Gutenbergning kitob bosish dastgohini qanday qilib yasagani va takomillashtirganligini faqat taxminan tiklash mumkin holos. Ma’lumotlarga qaraganda, Gutenbergning dastlabki yig‘ma dastgohi yog‘ochdan ishlangan ekan. XVI-asrning boshida, Gutenberg bosmaxonasi va dastgoh shriftlarini ko‘rganlar bor ekan. Uning alohida qilib ishlangan harflari o‘rtasidagi teshikcha orqali chilvir ip bilan o‘zaro mahkamlanib, keyin esa qog‘ozga bosilgan. Lekin, bunday ish uchun yog‘och materiali nobop bo‘lib, uning nalik ta’sirida ishib yoki, kichrayib qolishi, bitta matndagi harflar shakli va o‘lchamlarini turlicha qilib yuborgan. Bu kamchilikni bartaraf etishga urinib, Gutenberg, harflarni yumshoq metallar (masalan, qo‘rg‘oshindan) tayyorlashni yo‘lga qo‘ygan. Tez orada unga, harflarni o‘yib emas, metallni eritib quyish orqali tayyorlash fikri kelgan bo‘lsa kerak. Bu ham oson va tezkor tayyorlash usuli bo‘lar edi. Oqibatda Gutenberg ustaxonasida temirdan quyib tayyorlangan harf andozalar – literlar paydo bo‘ldi. Keyin ularni metall plastinka (odatda u misdan tayyorlangan) ustida bo‘lg‘a bilan urib chiqib, o‘sha plastinka sirti bo‘ylab harflarning ko‘p sonli qoliplarini tayyorlab chiqishgan. Bunday usulda tayyorlangan matritsa, ko‘p marta qo‘llashga yaroqli bo‘lib, u orqali har qanday hajm va mazmundagi kitoblarni tezkor va ko‘p adadda bosish imoniyati paydo bo‘ldi. Gutenbergning ixtirosi matbaachilikda, nafaqat bu sohada, balki insoniyat tamadduni tarixida inqilob yasadi desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Zero, u tufayli, insoniyatning ming yillar davomida to‘plagan bilimlarini egallash osonlashdi.

Maynts shahar muzeyida saqlanayotgan Gutenberg nashr qilgan Injil nusxasi.

Gutenberg chop etgan ilk kitoblar – Donat muallifligidagi grammatika (13 ta nashrda) va kalendar edi. 1455-yilda u murakkabroq vazifa – 1286 sahifalik Injil (3400000 ta bosma harf) kitobini nashr qildi. Bu nashrda asosiy matn tipografiya usulida bosilgan bo‘lib, badiiy bezatilga sahifalar va bosh harflarni baribir xattotlar qo‘lda yozib va chizib chiqishgan. Gutenberg ixtiro qiligan kitob bosish usuli amalda XVIII-asrgacha o‘zgarishlarsiz qoldi. Kitob bosishning butun insoniyatning ma’naviy va madaniy ehtiyojlari talablariga qanchalik javob bera olganligini, uning paydo bo‘lgan dastlabki yillariyoq isbotlab berdi. 1500 yilning o‘ziga keliboq butun ko‘hna qit’a bo‘ylab 30000 dan ziyod nomdagi va yuz minglab adaddadagi turli xil kitoblar paydo bo‘ldi. 1516-yilga kelib esa, Venetsiyalik tasviriy san’at ustasi Ugo da Karpi rangli bezaklar bosish usulini joriy qildi va o‘zi mukammallashtirib, yangicha usullarini kiritdi. Ugo da Karpining o‘zi ajoyib xattot va nusxa ko‘chiruvchi bo‘lib, uning usulida chop etilgan rangli bezakli kitoblarda avval bir xil rangli tonlar, keyin boshqa rangdagi tonlar navbati bilan bosilar edi. Shu usul bilan Ugo da Karpi buyuk rassom Rafaelning ko‘plab nodir asarlarini ko‘paytirgan.

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda ham kuzatib boring: