Zbek tili grammatikasi

6.3 Shaxsiy shakllar

• 6.3.1 Oddiy o’tgan
• 6.3.2 Hozirgi nomukammal
• 6.3.3 O’tmishdagi nomukammallik
• 6.3.4 Hozir mukammal
• 6.3.5 Pluperfect
• 6.3.6 Hozirgi va o’tmishdagi progressiv
• 6.3.7 Hozirgi zamon sub’ektivligi

Otlar

Ismlar uchun belgilanmagan grammatik jins, garchi ular raqam uchun belgilangan bo’lsa ham. Tabiiy jins odatda so’z o’zgarishi bilan ajralib turadi, masalan Ingliz tili, masalan. murg’ (murgh) “qush” va xurus (xurūs) “xo’roz”. Shu bilan bir qatorda ‘nar’ modifikatorlari (nar) erkak uchun yoki “moda” (moda) ayol uchun ismga oldindan yoki keyin qo’yilishi mumkin, masalan. xar-i nar (xar-i nar) “erkak eshak” va xar-i moda (xar-i moda) “urg’ochi eshak”.

Maqola mavjud emas, garchi aniq to’g’ridan-to’g’ri ob’ekt qo’shimchasi bilan belgilanadi, tartibga (-ro). Oldindan havola qilingan ob’ekt haqida gap ketganda ushbu qo’shimchadan foydalanish majburiydir.

in	kitobro	xondam
yilda	kitob-ro	xondam
bu	kitob	o’qing-men

“Men bu kitobni o’qidim”

kitob	xondam
kitob	xondam
kitob	o’qing-men

“Men kitob o’qidim”

Ismlar bir nechta qo’shimchalarni namoyish qilishi mumkin. Ushbu qo’shimchalar orasida birinchi bo’lib ko’plik belgisi, keyin esa har qanday egalik belgilari, keyin to’g’ridan-to’g’ri ob’ekt belgisi topiladi. Masalan, quyidagi ismda:

kitobxyatrono kitoboyatonro

Buni [kitob [-ho] deb tushunish mumkin pl [-yaton 2-shaxs pl. [-ro to’g’ridan-to’g’ri ob’ekt belgisi]]]], tarjima: “sizning (oddiy) kitoblaringiz”

Raqam

Sonning ikkita shakli tojik tilida mavjud, birlik va ko’plik. Ko’plik -x qo’shimchasi bilan belgilanadi (-ho) yoki -on (-on), garchi arabcha qarz so’zlari arabcha shakllardan foydalanishi mumkin. -Xlar har qanday ism bilan ishlatilishi mumkin bo’lsa, -on qo’shimchasi birinchi navbatda jonli ismlar bilan ishlatiladi va -yon (-yon) variantlariga ega bo’lib, -i, u yoki -o, -von (-von) bilan tugagan so’zlar bilan ishlatiladi. ) u bilan tugagan so’zlar uchun va -a bilan tugagan so’zlar bilan ishlatiladigan -gon (-gon) uchun. Masalan, “ot” uchun birlik asp (asp) va ko’plikdagi “otlar” aspx (aspho) yoki askon (aspon). Odatda, -on (-on) tugatish jonli ob’ektlar uchun ajratilgan, garchi bu har doim ham to’g’ri kelmasa. Masalan, juft (juft) keladigan tana qismlari, masalan, dast (dast), “qo’l” va chashm (chashm), “ko’z” ma’nosi daston (daston) va chashmon (chashmon) navbati bilan.

• jazira (jazira, orol) – jirazaxlar (jaziraho, orollar)
• bunyodgaro (bunyodgaro, fundamentalist) – bunyodgaroyon (bunyodgaroyon, fundamentalistlar)
• parranda (parranda, qush) – parrandonlar / parrandalar (parrandagon / parrandaho, qushlar)

Ii bilan tugaydigan so’zlar uchun, qo’shimchalarning oldidan i ga qisqartiriladi

• mohi (mohī, baliq) – oyiyonlar / oylar (mohiyon / mohiho, baliq [lar])

Arab tilidan noto’g’ri ko’plik ko’p sonli so’zlarda uchraydi, ammo arab-islom ta’limining zamonaviylikdagi ta’siri kamligi sababli – bular tojik tilida fors tilining boshqa turlariga qaraganda kamroq qo’llaniladi.

• m tartibga solish (mū’jiza, mo”jiza) – m tuzatishlar / m tuzatishlar (mū’jizaho / mū’jizot, mo”jizalar)

Sifatlar

Sifatning kelishik mavjud emasligi yoki yasovchi bilan bosh so’z. Sifatlar -on yoki -ho ko`plik ko`rsatkichlarini olmaydi. Odatda, sifatlar ular o’zgartirgan ismlarga ergashadi va bilan bog’lanadi izafet qurilishi (deb nomlangan izofa tojik tilida), masalan: kitobi yaxshi (kitobi xub, yaxshi kitob) va kitoblari yaxshi (kitobhoi khub, yaxshi kitoblar). Biroq, ustunlik odatda ismdan oldin keladi. Masalan,

kuhi baland (kūhi baland, baland tog ‘) kuhi balandlar (kūhi balandtar, baland tog ‘) eng baland kuh (balandtarin kūh, eng baland tog ‘)

Qiyosiy shakllarda ‘-tar’ qo’shimchasi ishlatiladi (-tar), yuqori darajadagi shakllar esa “-bar” qo’shimchasini ishlatadi (-tarin).

Izofa-qurilish

The izofa -qurilish (izofadan, ضضضfhdan, “qo’shilish” ma’nosini bildiradi) – bu kombinatsiyaga berilgan ism bosh so’z va modifikator (masalan, an sifat ) stresssiz foydalanish enklitik, ning, (-i). Ko‘plik sonida enklitik ko‘plik belgisidan keyin joylashadi.

qizi	xushruy
duxtar-i	xushrūy
qiz	chiroyli

“go’zal qiz”

qizoni	xushruy
duxtaron-i	xushrūy
qizlar	chiroyli

“go’zal qizlar”

Izafet-konstruktsiyasi oxirida pronominal enklitikalar va aniq belgi qo’yiladi, masalan, kitobi yaxshiam (kitobi xubam), “mening yaxshi kitobim”.

Olmoshlar

Shakllari shaxs olmoshlari bilan Ingliz tili ekvivalent (lar).

Shaxs	Yagona	Ko’plik
1-chi	man (kishi) “Men”	biz (oy) “biz”
2-chi	sen (tu) “siz” va Siz (Shumo) [sizning muloyim shaklingiz]	siz (shumo) yoki sizyonon (shumoyon) ‘Siz hammangiz’
3-chi	u, u (ū, vay) “u, u, bu”	ular (onho) “ular”

Ikkinchi shaxs ko’plik, siz shuningdek, 2-shaxsning odobli shakli sifatida foydalanishni topadi. Yozma tojik tilida ushbu odobli foydalanish siz terminini katta harflar bilan farq qiladi, masalan, Siz kay meed? (shumo kay meoed?), trans. “qachon kelasiz?” va boshqalar kay meed?, trans. “qachon (barchangiz) kelasiz?” *** Tojik tilidagi shimoliy lahjalarda eslatma, sizning ko’plik shakli sizyonon (shumoyon) va kay sizyon meoedeton deb uyg’unlashganmi? (“kay shumoyon meoyedeton?”) yoki hammangiz qachon kelasiz?

Enklitik shakllar

Lar bor enklitikalar so`zlardan keyin egalikni bildirish uchun ishlatiladi.

Shaxs	Yagona	Ko’plik
1-chi	-am (-am) “mening”	-omon (-amon) “bizning”
2-chi	-at (-da) “sizning”	-aton (-aton) “sizning”
3-chi	-ash (-ash) ‘uning / uning’	-ular (-ashon) “ularning”

Masalan: kitob (kitob, “kitob”), kitobam (kitobam, “mening kitobim”), kitobat (kitobat, “sizning kitobingiz”). Bir unlini kuzatishda, masalan, kitoblar (kitobho, kitoblar), etakchi ‘-a’ ‘-ya’ ga o’zgartirildi. “Ularning kitoblari” iborasi kitobxayoshon (kitobhoyashon).

Prepozitsiyalar

Tojik	Ingliz tili
az (az)	dan, orqali, bo’ylab
bo (bo)	bilan
bar (bar)	ustiga, ustiga, ustiga
ba (ba)	ga
be (bo’lishi)	holda
dar (dar)	da, ichida
chun (chun)	kabi, kabi
to (ga)	qadar, qadar, qadar

Fe’llar

Og’zaki konjugatsiya bilan juda o’xshash Fors tili, garchi juda aniq farqlar mavjud bo’lsa-da, ayniqsa progressiv zamonlar kabi qo’shma zamonlarda.

Infinitives va jarohatlaydi

Infinitivlar -tan (-tan) yoki -dan (-dan) bilan tugaydi. Eslash kerak bo’lgan asosiy qismlar o’tmish va hozirgi zamon. O’tmish pog’onasini tanib olish osonroq, chunki u shunchaki -an ni infinitivdan olib tashlash orqali aniqlanadi.

• qilish (kardan, qilish / qilish) – kard (kard)
• doshtan (dostan, bor) – edi (doxt)
• haziruftan (paziruftan, qabul qilmoq) – hazar qilingan (paziruft)

Hozirgi o‘zak ko‘proq o‘zgarishga intiladi va ko‘p uchraydigan fe’llarda infinitiv yoki o‘tmish o‘zak bilan deyarli o‘xshashlik yo‘q. Ba’zi fe’llarda hozirgi zamon o’tgan o’tmishdosh bilan bir xil, ammo -t / -d uchun.

• qilish (kardan) – kun (kun)
• doshtan (dostan) – dor (dor)
• haziruftan (paziruftan) – hazir (pazir)

Ishtirok etish

Tojik tilida ikki qism mavjud – o’tmish va hozirgi zamon.

O‘tgan zamon o‘tgan zamonga -a qo‘shilishi bilan yasaladi

• qilish (kardan) – qilingan (karda)
• doshtan (dostan) – ega (dosta)
• haziruftan (paziruftan) – hazirufta (pazirufta)

Hozirgi zamon kesimi hozirgi zamondagi o‘zakka -anda qo‘shilishi bilan yasaladi

• qilish (kardan) – kunanda (kunanda)
• doshtan (dostan) – doranda (doranda)
• haziruftan (paziruftan) – Naziranda (paziranda)

Shaxsiy shakllar

Fe’llarning shaxsiy shakllari asosan sodda prefiks va qo’shimchalar yordamida hosil bo’ladi. Prefikslar modallikka moyil, qo’shimchalar esa shaxsiydir.

• -am (1-shaxs birlik)
• -qi (ikkinchi shaxs singular norasmiy)
  • -ed (shimoliy lahjalarda 2-shaxs yakka odobli)

  Eng muhim va keng tarqalgan prefiks – bu nomukammal zamonlarni hosil qiluvchi progressiv me- (me-).

  Turli xil zamonlarni shakllantirish bo’yicha ko’rsatmalar quyida fe’lning qorishma misollari bilan keltirilgan. 1-shaxs birlik uchun zamon ishlatilishi haqida asosiy fikr berish uchun misol tarjimasi beriladi.

  Oddiy o’tgan

  Oddiy o’tmish o’tmish poyasi va shaxsiy oxirlar bilan shakllanadi.

  • man qildim (qildim)
  • tu kardi
  • u qildi
  • biz kartem
  • siz karled
  • ular qildilar

  Hozirgi nomukammal

  Hozirgi nomukammallik hozirgi o’zakka me- prefiksining shaxsiy qo’shimchalar bilan qo’shilishi bilan hosil bo’ladi

  • man qilaman (men qilaman)
  • sen qili
  • u qiladi
  • biz qilamiz
  • siz qilasiz
  • ular qiladilar

  O’tmishdagi nomukammallik

  O’tgan nomukammallik oddiy o’tmishga me- prefiksi yordamida hosil bo’ladi

  • man makardam (men qilardim)
  • sen edi
  • u edi
  • moxardem
  • siz makkarled
  • interneti

  Hozir mukammal

  Hozirgi mukammal o‘tgan zamonga shaxs qo‘shimchalarini qo‘shish orqali hosil bo‘ladi.

  • man qildim (qildim)
  • tugilgan
  • u qildi
  • biz qilganmiz
  • Siz qaror qildingiz
  • ular qo’yilgan

  Pluperfect

  Pluperfect – o’tgan zamon fe’lidan hosil bo’lgan qo’shma zamon va bo’lish (bo’lish) fe’lining sodda mukammalligi.

  • man qilingan budam (men qildim)
  • tugilgan edi
  • u qilingan edi
  • biz qilgan budem
  • siz qildingiz
  • ular qilingan edi

  Hozirgi va o’tmishdagi progressiv

  Progressivlar murakkab zamonlardir. Hozirgi taraqqiy etakchi fe’lning o’tmishdosh va hozirgi zamon ravishi bilan shakllanadi.

  • man qilingan doimiy (men qilyapman)
  • tu qilingan asosi
  • keyin qilingan
  • biz qilganmiz
  • siz qilganingiz
  • ularga qilingan

  Xuddi shunday, o’tmishdagi progressiv ham o’tmishdoshning qo’shimchasi va pluperfekt bilan hosil bo’ladi.

  • man qilingan doimiy budam (men qilardim)
  • tugilgan edi
  • keyin qilingan edi
  • biz qilayapmiz
  • siz qilasiz bued
  • ular qilingan edi

  Hozirgi zamon sub’ektivligi

  Hozirgi ergash gap hozirgi zamondagi o‘zakdan shaxsiy tugallanish bilan yasaladi.

  • man kunam (buni qilaman)
  • sen kuniy
  • u qilish
  • biz qilaylik
  • siz tanlang
  • ular qilish

  Subjunktiv boshqa shakllardan farq qiladi, chunki u ko’pincha boshqa fe’lga bog’liqdir.

  • Mexoxam duo kunam (mexoham duo kunam) – Men ibodat qilmoqchiman

  Ushbu misolda kunam subjunktiv shakli Izohlarga bog’liq (men istayman). Shunday qilib, faqat subjunktiv ingliz tiliga osonlikcha tarjima qilinmaydi va tarjima jumla tarkibiga juda bog’liqdir.

  Adabiyotlar

  • Perry, J. R. (2005) Tojik forsiy ma’lumotnomasi (Boston: Brill) ISBN 90-04-14323-8
  • Rastorgueva, V. (1963) Tojik grammatikasining qisqacha eskizi (Niderlandiya: Mouton)
  • ISBN 0-933070-28-4

  Ŭzbek tili grammatikasi

  When you buy books using these links the Internet Archive may earn a small commission.

  Последний раз отредактировано MARC Bot
  14 ноября 2020 г. | История

  Ŭzbek tili grammatikasi

  sintaksis

  от G. A. Abdurakhmanov

  • 0 Оценок
  • 0 Хотят прочитать
  • 0 Сейчас читают
  • 0 Прочитало

  Ŭzbek tili grammatikasi
  Publish Date

  Проверьте ближайшие библиотеки

  Купить эту книгу

  When you buy books using these links the Internet Archive may earn a small commission.

  У этого издания еще нет описания. Можете ли вы добавить его?

  Рубрики

  Showing one featured edition. View all 1 editions?

  1996, Ŭqituvchi
  564502785X 9785645027858
  Библиотеки поблизости от вас: WorldCat

  Book Details

  Published in

  Заметки издания

  “Ŭzbekiston Respublikasi Khalq taʺlimi basirligi tasdiqlagan.”

  “Oliĭ ŭquv i︠u︡rtlari uchun”–Cover.

  Классификации

  Library of Congress PL55.U81 U9 1996, MLCSN 2014/02933 (P)

  Физический объект

  Нумерация страниц 246 p. ; Количество страниц 246

  Идентификаторы

  Open Library OL20218651M ISBN 10 564502785X LCCN 2014428534 OCLC/WorldCat 39609785

  Отзывы сообщества (0)

  Для данной работы ещё не было оставлено отзывов сообщества.

  Списки с этой книгой

  • O’zbek tili from Alisher Kuchkarov

  Loading Related Books

  История

  • Создано 26 октября 2008 г.
  • 4 редактирования

  Wikipedia citation

  Скопируйте и вставьте этот код на страницу Википедии. Need help?

  14 ноября 2020 г.	Отредактировано MARC Bot	import existing book
  26 апреля 2011 г.	Отредактировано OCLC Bot	Added OCLC numbers.
  15 декабря 2009 г.	Отредактировано WorkBot	link works
  26 октября 2008 г.	Создано ImportBot	MARC Запись импортирована из University of Toronto .

  Open Library

  • Видение
  • Станьте волонтером
  • Станьте партнёром
  • Вакансии
  • Блог
  • Условия использования
  • Пожертвовать

  Исследуйте

  Разработка

  • Центр разработчиков
  • Документация API
  • Дампы данных
  • Написание ботов
  • Добавить книгу

  Помощь

  • Центр помощи
  • Сообщить о проблеме
  • Предложение изменений

  Изменить язык сайта

  Open Library- это инициатива Internet Archive, некоммерческой организации 501(c)(3), создающей электронную библиотеку интернет-сайтов и других культурных артефактов в цифровой форме. Включая другие проекты Wayback Machine, archive.org и archive-it.org