Eski xitoy fonologiyasi – Old Chinese phonology

2 Bosh harflar

• 2.1 O’rta xitoycha bosh harflar
• 2.2 Fonetik qatorlardan olingan dalillar
• 2.3 Orqaga bosh harflar
• 2.4 Min xitoy tilidan olingan dalillar

• 3.1 A va B bo’g’inlari

Bo’g’im tuzilishi

Shuningdek qarang: Eski xitoylarni qayta qurish

Garchi ko’plab tafsilotlar haqida bahslashayotgan bo’lsa-da, so’nggi formulalar asosiy masalalar bo’yicha katta kelishuvga erishdi. [1] Masalan, tomonidan tan olingan qadimgi xitoy tilidagi boshlang’ich undoshlar Li Fang-Kuei va Uilyam Baxter Qavslar ichida Bakter (asosan taxminiy) qo’shimchalar bilan quyida keltirilgan: [2] [3] [4] [a]

Labial	Tish		Palatal [b]	Velar		Laringeal
	tekis	sibilant		tekis	labiyalangan	tekis	labiyalangan
To’xta yoki affricate	ovozsiz	* p	* t	* ts	* k	* kʷ	* ʔ	* ʔʷ
	nafas chiqarish bilan talaffuz qilinadigan tovush	* pʰ	* tʰ	* tsʰ	* kʰ	* kʷʰ
	ovozli	* b	* d	* dz	* ɡ	* ɡʷ
Burun	ovozsiz	* m̥	* n̥	* ŋ̊	* ŋ̊ʷ
	ovozli	* m	* n	* ŋ	* ŋʷ
Yanal	ovozsiz	* l̥
	ovozli	* l
Fricative yoki taxminiy	ovozsiz	(* r̥)	* s	(* j̊)	* h	* hʷ
	ovozli	* r	(* z)	(* j)	(* ɦ)	(* w)

Ko’pgina olimlar klasterlarni qayta tiklaydilar * s- boshqa undoshlar bilan, ehtimol boshqa klasterlar bilan ham, ammo bu soha notinch bo’lib qolmoqda. [7]

Yaqinda amalga oshirilgan rekonstruktsiyalarda, masalan, keng tarqalgan qabul qilingan tizim Baxter (1992), Qadimgi Xitoy hecesinin qolgan qismi

• ixtiyoriy medial * -r- ,
• ixtiyoriy medial * -j- yoki (ba’zi rekonstruksiyalarda) orasidagi farqni boshqa bir ifodasi “A-tip” va “B-tip” bo’g’inlari,
• oltitadan biri unlilar:

• sirpanish bo’lishi mumkin bo’lgan ixtiyoriy koda * -j yoki * -w , burun * -m , * -n yoki * -ŋ yoki to’xtash * -p , * -t , * -k yoki * -kʷ ,
• ixtiyoriy post-coda * -ʔ yoki * -s .

Bunday tizimlarda qadimgi xitoylarda yo’q ohanglar; ko’tarilish va ketish ohanglari O’rta xitoy kabi muomala qilinadi reflekslar qadimgi Xitoy post-kodlari. [8]

Bosh harflar

Qadimgi xitoycha bosh harflarni qayta tiklashning asosiy dalil manbalari – O’rta asrlar qofiya lug’atlari va xitoy yozuvidagi fonetik maslahatlar.

O’rta xitoycha bosh harflar

Qadimgi xitoyliklarni qayta qurish ko’pincha “erta o’rta xitoylar” dan, ya’ni fonologik tizimidan boshlanadi Qieyun, a qofiya lug’ati 601 yilda nashr etilgan bo’lib, keyingi asrlarda ko’plab qayta ko’rib chiqilgan va kengaytirilgan Qieyun bitta zamonaviy shevani yozib olmagan, ammo o’qish paytida ishlatiladigan belgilarning talaffuzini kodlashni boshlagan klassiklar, o’sha paytda Xitoyning turli qismlarida qilingan farqlarni o’z ichiga olgan (a diasistem Ushbu lug’atlarda fanki usul, bo’linish a hece boshlang’ich undoshga, qolganlari esa yakuniy deb nomlangan.Qofiya jadvallari dan Qo’shiqlar sulolasi o’z ichiga olgan murakkab xususiyati tahlili Qieyun bosh harflar va finallar, garchi to’liq bo’lmasa ham fonematik Bundan tashqari, ularga keyingi davrning turli xil talaffuzlari ta’sir ko’rsatdi, olimlar zamonaviy navlar va yapon, koreys va vetnam tillaridagi qarzlarning talaffuzini o’rganib, turli xil farqlarning fonetik tarkibini aniqlashga harakat qildilar ( Sinoksenik materiallar), ammo finalga oid ko’plab tafsilotlar haligacha bahslashmoqda. [9] [10]

The Qieyun har biri an’anaviy ravishda namunali so’z bilan nomlangan va qofiya jadvali tahliliga ko’ra tasniflangan quyidagi bosh harflarni ajratib turadi: [11] [12]

Ilk o’rta xitoylarning bosh harflari

Tenuis 全 清	nafas chiqarish bilan talaffuz qilinadigan tovush 次 清	Ovozli 全 濁	Burun 次 濁	Tenuis 清	Ovozli 濁	Taxminan 次 濁
脣	Labials [c]	幫 p	滂 pʰ	並 b	明 m
舌	Tish tishlari [d]	端 t	透 tʰ	定 d	泥 n	來 l
	Retrofleks to’xtaydi	知 ʈ	徹 ʈʰ	澄 ɖ	娘 ɳ
齒	Tish sibilantlari	精 ts	清 tsʰ	從 dz	心 s	邪 z
	Retrofleks sibilantlar	莊 ʈʂ	初 ʈʂʰ	崇 ɖʐ	生 ʂ	ʐ [e]
	Palatallar [f]	章 tɕ	昌 tɕʰ	禪 dʑ [g]	Kunlar ɲ	書 ɕ	船 ʑ [g]	以 j [h]
牙	Velar	見 k	溪 kʰ	群 ɡ	疑 ŋ
喉	Laringeallar [men]	影 ʔ	曉 x ~ h	匣 / 云 ɣ ~ ɦ [h]

Tomonidan berilgan tovush porlashlarini o’rganish orqali Sharqiy Xan mualliflar, Tsing filologi Qian Daxin o’sha paytda O’rta Xitoy tish va retrofleks to’xtash seriyalari farqlanmaganligini aniqladi. [20] [21] Natijada 32 ta bosh harflar ro’yxati (kamdan-kam bosh harflar chiqarib tashlanadi) / ʐ / ) hali ham Xitoy ichidagi ba’zi olimlar tomonidan qo’llaniladi, masalan Xe Tszuying. [22] 20-asrning boshlarida, Xuang Kan keng ko’lamli finallar bilan yuzaga kelgan 19 ta O’rta xitoycha bosh harflarni aniqladi va ularni “asl qadimiy bosh harflar” deb atadi, ulardan boshqa bosh harflar ikkinchi darajali ishlanmalar edi: [23] [12]

Xuang Kanning “asl qadimiy bosh harflari”

Tenuis	nafas chiqarish bilan talaffuz qilinadigan tovush	Ovozli	Burun	Tenuis	Ovozli	Taxminan
Labials	p	pʰ	b	m
Tish tishlari	t	tʰ	d	n	l
Tish sibilantlari	ts	tsʰ	dz	s
Velar	k	kʰ	ŋ
Laringeallar	ʔ	x ~ h	ɣ ~ ɦ

Fonetik qatorlardan olingan dalillar

Nusxasidan sahifa Qo’shiqlar sulolasi nashri Shuowen Jiezi, belgilar tuzilishi haqidagi dastlabki manba, bilan belgilarni ko’rsatmoqda 言 element

Xitoy yozuv tizimi alifbo bo’lmasa-da, fonetik elementni (fonetik qator) birlashtirgan so’zlarni taqqoslashda talaffuz haqida juda ko’p ma’lumotlar mavjud, aksariyat fonetik qatordagi belgilar xuddi xarakterdagi kabi bir xil talaffuz qilinadi 中 (zhōngso’zlarni yozish uchun moslangan, ‘o’rta’) chōng (“quying”, 沖 ) va zhōng (‘sodiq’, 忠 ). [24] Boshqa hollarda, fonetik qatordagi so’zlar xitoy tilida ma’lum bo’lgan har xil turli xil tovushlarga ega, ammo belgilar tanlangan paytda o’xshash bo’lgan deb taxmin qilinadi. [25]

Birinchi marta shved sinologi tomonidan taklif qilingan asosiy printsip Bernxard Karlgren, bir xil fonetik komponent bilan yozilgan so’zlarning bosh harflari umumiy bo’lgan deb hisoblaydi artikulyatsiya nuqtasi Masalan, O’rta xitoy tishlari va retrofleks to’xtashlari fonetik ketma-ketlikda paydo bo’lganligi sababli, ular qadimgi xitoy tishlari qatorida, retrofleksi esa qadimgi xitoy mediali bilan shartlangan. * -r- .O’rta xitoy dental sibilantlari va retrofleks sibilantlari fonetik qatorlarda ham bir-birining o’rnida bo’ladi va xuddi shu tarzda eski xitoycha sibilant seriyasida kuzatiladi, retrofleks sibilantlari esa eski xitoy mediali bilan shartlangan. * -r- . [26] [27] [j]

Shu bilan birga, fonetik qatorda bir-biridan farq qiluvchi O’rta Xitoy bosh harflari paydo bo’lgan bir necha holatlar mavjud: Karlgren va undan keyingi ishchilar bunday hollarda qo’shimcha eski Xitoy undoshlari yoki boshlang’ich undosh klasterlarini taklif qilishgan. Masalan, O’rta Xitoy palatal sibilantlari ikki xil ko’rinishda ko’rinadi. qatorlar, tish va vena bilan: [k]

Palatallar tish va vena tishlaridan kelib chiqqan bo’lib, undan keyin eski Xitoy mediali paydo bo’lgan * -j- , agar medial bo’lmasa * -r- Bunday tishlarning barchasi palatizatsiya qilingan bo’lsa-da, vena tomirlarini palatizatsiya qilish shartlari qisman tushuniladi (qarang. Mediallar quyida). [34]

Xuddi shunday, taklif qilingan * -r- medial lablar va vena tomirlaridan keyin paydo bo’lishi mumkin, bu esa O’rta Xitoy retrofleks dentallari va sibilantlari manbalari sifatida tavsiya etilgan holatlarni to’ldiradi va quyidagi aloqalarni hisobga oladi: [35] [36] [l]

Shunday qilib O’rta Xitoy lateral l- qadimgi xitoy tilini aks ettiradi deb ishoniladi * -r- .Qadimgi xitoyliklar ovozli va ovozsiz lateral * l- va * l̥- kabi qatorlarning boshqa guruhini hisobga olish taklif etiladi

Qadimgi xitoylik suyuqliklarni davolashni Tibet-Burman qarindoshlari va transkripsiya dalillari qo’llab-quvvatlaydi. Masalan, Iskandariya shahrining nomi (Ariana yoki Araxosiya ) ga ko’chirildi Xan kitobi 96-bob ⟨sifatida 烏 弋 山 離 Sifatida qayta tiklangan⟩ * ʔa-ljek-srjan-rjaj . [44] [45] Ilgari suyuqliklarning izlari divergentda ham uchraydi Vaksian lahjasi g’arbiy Xunan. [46]

Ovozsiz burun bosh harflari * m̥- , * n̥- va * ŋ̊- taklif qilingan (quyidagi) Dong Tonghe va Edvin Pulleyblank ) quyidagi qatorlarda: [47]

Klasterlar * sn- va boshqalar (Karlgrendan keyin) O’rta Xitoy nasallarini almashtirish uchun taklif qilingan va s- kabi

Boshqa klasterning bosh harflari, shu jumladan * s bilan to’xtaydi yoki bilan to’xtaydi * l taklif qilingan, ammo ularning mavjudligi va tabiati ochiq savol bo’lib qolmoqda. [56] [57]

Orqaga bosh harflar

The Qo’shiqlar sulolasi tasmali jadvallar Qieyun heceler yoki “ochiq” ( 開 kai) yoki “yopiq” ( 合 salom), ikkinchisi bilan medialni ko’rsatishi mumkin -w- yoki labda yumaloqlash. [58] Ushbu medial notekis taqsimlangan bo’lib, faqat velar va laringeal bosh harflaridan keyin yoki undan oldin ajralib turadi -ai, – bir yoki -da.Bu olingan (quyidagi) André-Jorj Haudrikur va Sergey Yakhontov ) qadimgi xitoy tilida bo’lganligini ko’rsatish uchun labiovelar va labiolaringeal bosh harflar, ammo labiovelar mediali yo’q. [59] O’rta xitoylarning qolgan hodisalari -w- natijasida kelib chiqqan deb ishoniladi buzish ushbu kodlardan oldingi orqa unli (qarang Unlilar quyida). [60] [61]

O’rta xitoy sifatida g- faqat palatal muhitda uchraydi, Li ikkalasini ham olishga harakat qildi g- va ɣ- qadimgi xitoy tilidan * ɡ- , lekin ba’zi hollarda tartibsiz o’zgarishlarni taxmin qilish kerak edi. Li Rong O’rta xitoycha bosh harflar bilan bir nechta so’zlarni ko’rsatdi ɣ- zamonaviy jihatdan ajralib turardi Min lahjalar. Masalan, 厚 “qalin” va 後 “keyin” ikkalasi ham edi hau: O’rta xitoy tilida, lekin bir nechta min lahjalarida mos ravishda velar va nol bosh harflarga ega. Hozir ko’pchilik mualliflar ikkalasini ham taxmin qilmoqdalar * ɡ- va * ɦ- , keyingi lenition bilan * ɡ- palatal bo’lmagan muhitda. Xuddi shunday * w- labialized hamkori sifatida qabul qilinadi * ɦ- . [62] [63] [64]

Pan Vuyun O’rta xitoylik glottal stop va laringeal fricatives fonetik ketma-ketlikda sodir bo’lganligini hisobga olgan holda yuqoridagi sxemani qayta ko’rib chiqishni taklif qildi, odatda ajratilgan stomatologik va frikativlardan farqli o’laroq. * ʔ- va fricatives * h- va * ɦ- , u taklif qildi uvular to’xtaydi * q- , * qʰ- va * ɢ- va shunga o’xshash labio-uvular to’xtaydi * qʷ- , * qʷʰ- va * ɢʷ- o’rniga * ʔʷ- , * hʷ- va * w- . [65] [66]

Min xitoy tilidan olingan dalillar

Zamonaviy Minimal lahjalar, ayniqsa shimoli-g’arbiy Fujian, O’rta xitoy tilida aks etmaydigan farqlash reflekslarini ko’rsating. Masalan, rekonstruksiya qilinganida quyidagi tish bosh harflari aniqlandi. proto-Min: [67] [68]

Ovozsiz to’xtaydi			Ovozli to’xtashlar			Nasals		Yanal
Misol so’z	單	轉	炭	直	長	頭	南	年	來	老
Proto-Min boshlang’ich	* t	* -t	* th	* d	* -d	* dh	* n	* nh	* l	* lh
O’rta xitoycha bosh harf	t		th	d			n		l

Boshqa artikulyatsiya punktlari to’xtash joylari va nasallar orasidagi o’xshash farqlarni ko’rsatadi. Proto-Min ovozi Min tonlarining rivojlanishidan kelib chiqadi, ammo bosh harflarning fonetik qiymatlari boshqacha noaniq.-t, *-dva boshqalar reflekslari tufayli “yumshatilgan to’xtash joylari” deb nomlanadi Tszyanyan va shimoliy-g’arbiy qismida joylashgan Min navlari Fujian, bu erda ular fritativ yoki yaqinlashuvchi sifatida ko’rinadi (masalan, [v l h] * -p * -t * -k Jianyangda) yoki umuman yo’qolgan, yumshoq bo’lmagan variantlar esa to’xtash joyi sifatida ko’rinadi. Dastlabki kreditlardan olingan dalillar Yao tillari yumshatilgan to’xtash joylari bo’lganligini ko’rsatadi prenasalizatsiya qilingan. [69]

Ushbu farqlar ko’pchilik ishchilar tomonidan qadimgi Xitoy davridan kelib chiqqan deb taxmin qilinadi, ammo ular yuqorida keltirilgan eski xitoycha bosh harflarning keng tarqalgan qabul qilingan inventarizatsiyasida o’z aksini topmagan. Masalan, qadimgi xitoyliklar ham ovozli va ham ovozsiz burun burunlariga ega bo’lgan deb hisoblashadi, faqat Ovoz beruvchilar proto-Min burunining har ikkala turiga mos keladigan O’rta Xitoy nasllarini beradi.Bu farqlarning qadimgi xitoylik antetedlari hali kelishilmagan, tadqiqotchilar turli xil ovozli klasterlarni taklif qilishmoqda. [70] [n]

Mediallar

Qofiya jadvallarining eng tortishuvli tomoni ularning Qieyun to’rt bo’limga bo’lingan final ( 等 děng). [o] Ko’pgina olimlarning fikriga ko’ra, I va IV bo’limlarning final bosqichlarida mos ravishda orqa va old unlilar mavjud edi. II qism retrofleksiyani anglatadi va eski xitoylarga tegishli. * -r- medial yuqorida muhokama qilingan, III bo’linish odatda a ko’rsatgichi sifatida qabul qilinadi -j- medial. [73] [74] Karlgrendan beri ko’plab olimlar ushbu medialni prognoz qilishdi (lekin unday emas) -w-Quyidagi jadvalda Baxterning qadimgi xitoycha bosh harflar va mediallar haqidagi bayoni keltirilgan. O’rta xitoy tilida mavjud bo’lgan boshlang’ich va oxirgi turlarning kombinatsiyasi. [75] [76]

EMC boshlang’ich turi	EMC yakuniy turi
	Men	II	III		IV
			3	4
Labials	* P-	* Pr-	* Prj-	* Pj-	* P-
Tish tishlari	* T-	* T-
Retrofleks to’xtaydi	* Tr-	* Trj-
Tish sibilantlari	* TS-	* TSj-		* TS-
Retrofleks sibilantlar	* TSr-	* TSrj-
Palatallar	* Tj-, * Kj-
Tomirlar, gırtlaklar	* K-	* Kr-	* Krj-	* Kj-	* K-
	* Kʷ-	* Kʷr-	* Kʷrj-	* Kʷj-	* Kʷ-

Bu yerda * P , * T , * TS , * K va * Kʷ qadimgi xitoy tilidagi undosh sinflar uchun stend. III-3 va III-4 ustunlari chóngniǔ Song sulolasining 3 yoki 4 qatorlariga joylashtirilgan III-finalga ega bo’lgan ba’zi bo’g’inlar orasidagi farq qofiya jadvallari.Ularning ikkitasi zamonaviy xitoy navlarida bir xil, ammo Sinoksenik shakllar ko’pincha III-4 uchun palatal elementga ega, ammo III-3 emas. [77] [p]

Baxterning qaydnomasi Li Fang-Kueini davolashda avvalgi rekonstruktsiyadan ajralib chiqadi * -j- va * -rj- labiy va guttural bosh harflardan keyin.Li taklif qildi * Krj- fonetik ketma-ketlikda paydo bo’lgan palatal bosh harflar manbai sifatida, tomoqlari va gırtlaklari bilan dalil topmadi * Prj- va ga tegishli chongniu Pulleyblankning takliflariga binoan, Baxter tushuntiradi chongniu foydalanish * -rj- va ikkalasi ham ta’qib qilganda oddiy velaral va gırtlaklar palatalizatsiya qilingan degan postulatlar * -j- (lekin emas * -rj- Va old unli, ammo palatizatsiya sonining katta qismi ushbu qoida bilan izohlanmagan. [75] [80] [81]

A va B bo’g’inlari

O’rta xitoy tilidagi asosiy farq – bo’linish-III finalga ega bo’lgan heceler va qolganlari, Pulleyblank tomonidan mos ravishda B va A tiplari. Ko’pgina olimlarning fikriga ko’ra, B tipidagi heceler palatal medial bilan ajralib turardi. -j- O’rta xitoy tilida. Garchi ko’plab mualliflar ushbu medialni medialga qaytarishgan bo’lsa-da * -j- qadimgi xitoy tilida boshqalar O’rta xitoy mediali eski xitoy tilida mavjud bo’lmagan ikkinchi darajali rivojlanish deb taxmin qilishgan. Dalillarga B tipidagi hecalardan foydalanish, shu kabi har qanday medialga ega bo’lmagan xorijiy so’zlarni yozish, Tibet-Burman kontsentratlarida medialning etishmasligi va zamonaviy Min reflekslari va uning fonetik qatorlarda e’tiborga olinmasligi. [82] [83] Shunga qaramay, olimlarning fikriga ko’ra, bu farq biron bir haqiqiy fonologik farqni aks ettiradi, aksariyat hollarda noan’anaviy ravishda turli xil belgilar yordamida A va B tipidagi heceler o’rtasidagi farq deb ta’riflanadi. [84] [85] [86] Farq quyidagicha ifodalangan:

• prefiksning mavjudligi yoki yo’qligi. Jaxontov B tipidagi prefiksni aks ettirgan * d- , [85][87] Ferlus esa A tipini stresssiz prefiksdan kelib chiqishini taklif qildi * Cä- (a kichik hece ), qaysi shartli heceli keskinlik B tipidagi hecelerdeki bo’shliqqa qarama-qarshi. [88]
• asosiy unlini uzunlik farqi. Pulleyblank dastlab B tipidagi hecelerin uzunroq unlilar bo’lishini taklif qildi. [89] Keyinchalik, boshqa xitoy-tibet tillaridagi qarindoshlarga asoslanib, Starostin va Chjenjang mustaqil ravishda A tipi uchun uzun va B tipidagi qisqa unlilarni taklif qilishdi. [90][91][92] Oxirgi taklif ba’zi sharqiy xan sharhlaridagi A va B tipidagi hecalardagi tavsiflarni quyidagicha izohlashi mumkin huǎnqì緩氣 “sekin nafas” va jíqì急氣 navbati bilan “tez nafas olish”. [93]
• a prosodik farq, keyinchalik Pulleyblank tomonidan taklif qilinganidek. [89]
• faringealizatsiya bosh undoshning. Norman ning hecalarining yarmidan ko’prog’ini tashkil etadigan B tipidagi heceleri (uning C sinfini) taklif qildi Qieyun, aslida edi belgilanmagan qadimgi xitoy tilida. Buning o’rniga u qolgan bo’g’inlarni retrofleksiya bilan belgilashni taklif qildi (the * -r- medial) yoki faringealizatsiya, ulardan biri O’rta xitoy tilida palatizatsiyani oldini oldi. [94] Baxter va Sagart barcha turdagi A hecalaridagi faringeal harflarni qayta tiklagan holda ushbu taklifning bir variantini qabul qildi. [95]

Unlilar

Gu Yanvu, kim tizimli o’rganishni boshladi Shitsin qofiyalar

Qadimgi Xitoy finallarini rekonstruksiya qilish qofiya amaliyotini tushuntirishi kerak Shitsin, miloddan avvalgi XI-VII asrlardagi qo’shiqlar va she’rlar to’plami. Ushbu qo’shiqlarning ba’zilari xitoy tilining zamonaviy navlarida hanuzgacha qofiya, ammo ko’plari buni bilmaydi. Bu oxirigacha sust qofiya amaliyoti bilan bog’liq edi.Min sulolasi olim Chen Di ilgari bir xillik yashiringanligini ta’kidladi tovush o’zgarishi. [96] [97] Qadimgi Xitoy qofiyalarini muntazam o’rganish XVII asrda, qachon boshlangan Gu Yanvu ning qofiyali so’zlarini ajratdi Shitsin o’n qofiya guruhiga (yùnbù 韻 部 ). [98] Keyinchalik bu guruhlar boshqa olimlar tomonidan takomillashtirilib, 1930 yilda 31 standart to’plam bilan yakunlandi. Ushbu olimlardan biri, Duan Yucai, bir xil fonetik qatordagi belgilar bir xil qofiya guruhida bo’lishining muhim printsipini bayon qildi, [q] deyarli barcha so’zlarni qofiya guruhlariga ajratish imkoniyatini yaratish. [100] [25]

Lif Fang-Kuyi qofiyali bo’g’inlar bir xil asosiy unlilarga ega deb taxmin qilib, to’rtta unlilar tizimini taklif qildi. * men , * u , * ə va * a .U shuningdek uchta diftongni ham o’z ichiga olgan * men , * ia va * ua bilan qayta tiklangan qofiya guruhlariga joylashtirilgan hecalarni hisobga olish * ə yoki * a ammo o’rta xitoy tilida ajralib turardi. [101] 1980-yillarning oxirida, Zhengzhang Shangfang, Sergey Starostin va Uilyam Baxter (quyidagi) Nikolas Bodman ) 31 ta an’anaviy qofiya guruhini oltita tovushli tizimga mos keladigan 50 dan ortiq guruhlarga ajratib, ushbu qofiya guruhlarini bo’linishi kerakligini mustaqil ravishda ta’kidladilar. [102] [103] [104] [105] [106] Baxter ushbu tezisni r qofiyalarining statistik tahlili bilan qo’llab-quvvatladi Shitsin, ammo kodlar bilan juda kam qofiyalar mavjud edi * -p , * -m va * -kʷ statistik jihatdan muhim natijalarni ishlab chiqarish. [107]

Keyingi jadvalda ushbu tahlillar keltirilgan bo’lib, 31 ta an’anaviy qofiya guruhlari nomlari, ularning o’rta xitoylik reflekslari va ularning Li va Baxter tizimidagi qadimgi xitoycha unli tovushlari keltirilgan. An’anaviy tahlildan so’ng, qofiya guruhlari uchta parallel to’plamga, O’rta xitoy tilidagi tegishli koda turiga qarab. Oddiylik uchun I va IV bo’limlarning faqat O’rta Xitoy finali ro’yxati keltirilgan, chunki II va III bo’limlarning murakkab vokalizmi eski Xitoy mediallarining ta’sirini aks ettiradi * -r- va * -j- (oldingi qismga qarang). [108] [r]

Shitsin qofiya guruhlari va I va IV bo’linmalardagi O’rta Xitoy reflekslari								OC unlilar
MC vokalik koda 陰 聲				MC stop koda 入聲		MC burun koda 陽 聲		Li	Baxter
緝	-ep	侵	-em	* -i-	* -i-
	-p		-am	* -ə-	* -ə-, * -u-
葉 / 盍	-ep	談	-em	* -ia-	* -e-
	-âp		-am	* -a-	* -a-, * -o-
脂	-ei			質	– va	真	– az	* -i-	* -i-
微	-ei			物 / 術	– va	文 / 諄	– az	* -i-	* -ə-
	-i				-at		-en	* -ə-	* -u-
祭 [lar]	-ei	月	– va	元	– az	* -ia-	* -e-
	歌		-â		-ay	-da	-n	* -a-	* -a-
			-va		-vay	– emas	– emas	* -ua-	* -o-
支 / 佳	-ei			錫	-ek	耕	– uz	* -i-	* -e-
之	-i			職	-ek	蒸	-ng	* -ə-	* -ə-
魚	-o			鐸	-aq	陽	-ng	* -a-	* -a-
侯	-au			屋	-uk	東	-ung	* -u-	* -o-
幽	-âu			覺 / 沃	-ok	冬 / 中	– uzoq	* -ə-ʷ	* -u-
	-EI				-ek	* -i-ʷ	* -i-ʷ
宵	-âu			藥	-âk, -ok, -uk	* -a-ʷ	* -a-ʷ
	-EI				-ek	* -ia-ʷ	* -e-ʷ
-ʷ : Eski Xitoy finallari labiovelar kodlari bilan qayta tiklandi

Ohanglar va oxirgi undoshlar

So’nggi undoshlar va ohanglar o’rtasidagi munosabatlar haqida juda ko’p tortishuvlar bo’lgan va haqiqatan ham qadimgi xitoylarda keyingi davrlarga xos ohanglar etishmaganmi yoki yo’qmi. Min sulolasi olim Chen Di. [t]

The to’rt tonna birinchi bo’lib O’rta xitoylar tomonidan tasvirlangan Shen Yue miloddan avvalgi 500. Ular “daraja” edi ( 平 píng), “ko’tarilish” ( 上 shǎng), “ketish” ( 去 qù) va “kirish ” ( 入 rùohanglar, ohanglardan iborat bo’lgan oxirgi toifadagi hecalardan iborat ()-p, -t yoki -k). [111] Da qofiyalar bo’lsa-da Shitsin odatda ushbu ohang toifalarini hurmat qiling, qo’shiqlarda turli ohanglar bilan qofiyalanadigan, aksariyat ketayotgan va kiruvchi ohanglar orasida talaffuz qilinadigan belgilar ko’p uchraydi. Duan Yucai Qadimgi xitoyliklarga ohang yo’qligi haqida gapirish.Vang Niansun (1744-1832) va Tszyan Yougao (d.1851) bu til O’rta xitoy tilida bir xil ohanglarga ega, degan qarorga keldi, ammo keyinchalik ba’zi so’zlar ohanglar orasida o’zgarib ketdi, bu fikr hozirgacha Xitoy tilshunoslari orasida keng tarqalgan. [112] [113]

Karlgren, shuningdek, ketish va kirish ohanglaridagi so’zlar fonetik elementni bo’lishgan ko’plab holatlarni ta’kidladi, masalan.

• 賴 lai – “bog’liq” va 剌 lat “yovuz” [114]
• 欬 xii- “yo’tal” va 刻 xek ‘kesilgan; o’ymoq ‘ [115]

U bunday juftlikdagi ohang so’zlari so’nggi ovozli to’xtash bilan tugashini taklif qildi ( * -d yoki * -ɡ ) eski xitoy tilida. [116] Dong Tonghe va Li Fang-Kuei qofiyalar guruhlarini ajratishni istamay, ushbu so’nggi to’xtash joylarini butun qofiya guruhlariga etkazdilar. 歌 va 祭 guruhlar (Li’s * -ar va * -ad ), unda an’anaviy tahlil allaqachon bo’g’inlarni ohangli aloqa bilan ajratib turardi. Natijada ochiq hecelerin kamligi tanqid qilindi tipologik asoslar. [117] Vang Li kirish ohangiga bog’langan so’zlarni mos keladigan kiruvchi ohang guruhiga qayta taqsimlashni ma’qul ko’rdi va yakuniy to’xtash uzoq unli tovushdan keyin yo’qolganligini taklif qildi. [118]

Yana bir istiqbol taqdim etadi Bodrikur ohanglari ekanligini namoyish etish Vetnam O’rta xitoylarnikiga juda o’xshash tuzilishga ega bo’lganlar, avvalgi so’nggi undoshlardan kelib chiqqan bo’lib, Vyetnamning ko’tarilish va ketish ohanglari so’nggi glotal to’xtash joyidan kelib chiqqan. * -s navbati bilan, ikkinchisi glottal frikativga aylanadi * -h .Ushbu yaltiroq postkodalar navbati bilan ko’tarilgan va pasaygan balandlik konturlarini shartlashtirdi, bu postkodalar yo’qolganda ajralib turadigan bo’ldi. [119] Haudrikurt shuningdek, xitoyliklarning ketayotgan ohangida eski xitoycha hosila qo’shimchasini aks ettirishni taklif qildi * -s So’ngra to’xtash finallari bilan bog’lanish, hecelerle tugaydigan heceler sifatida tushuntiriladi * -ts yoki * -ks , to’xtash joylari keyinchalik yo’q bo’lib, ochiq hecelerle qofiyalarga imkon beradi. [120] Tegishli labial finalining yo’qligi erta bilan bog’liq bo’lishi mumkin assimilyatsiya ning * -ps ga * -ts .Pulleyblank nazariyani qo’llab-quvvatlovchi ohangdagi hecelerin bir nechta misollari bilan tugagan xorijiy so’zlarni yozish uchun ishlatgan. -s xitoy tiliga. [121] [122] [123]

Pulleyblank Haudrikurtning taklifini mantiqiy xulosasiga olib, xitoyliklarning ko’tarilish ohanglari ham so’nggi g’alati to’xtash joyidan kelib chiqqan deb taxmin qildi. [124] Mei Tsu-lin ushbu nazariyani sanskritcha so’zlarning dastlabki transkripsiyasidan olingan dalillar bilan qo’llab-quvvatladi va ko’tarilgan ohang so’zlari ba’zi zamonaviy xitoy lahjalarida xushomadli to’xtash bilan tugashiga ishora qildi, masalan. Wenzhounese va ba’zi bir lahjalar. [125] Bundan tashqari, tarkibidagi ko’tarilgan ohang so’zlari bilan qofiyalanadigan kiruvchi ohang so’zlarining aksariyati Shitsin tugatish -k. [126]

Ushbu gipotezalar birgalikda qadimgi xitoy hecalari kodlarining quyidagi to’plamiga olib keladi: [127]

MC vokalik koda				MC stop koda	MC burun koda
平	上	去		入	平	上	去
* -p	* -m	* -mʔ	*-Xonim
* -j	* -jʔ	* -js	* -ts	* -t	* -n	* -nʔ	* -ns
*-∅	* -ʔ	* -s	* -ks	* -k	* -ŋ	* -ŋʔ	* -s
* -w	* -wʔ	* -ws	* -kʷs	* -kʷ

Baxter shuningdek, to’xtashning og’zaki finalidan so’ng paydo bo’lishi mumkinligi haqida taxmin qildi, dalillar cheklangan va asosan ko’tarilgan ohanglar va hecalar o’rtasidagi aloqalardan iborat. -k muqobil ravishda fonetik o’xshashlik deb tushuntirish mumkin bo’lgan final. [128]

FK fonetik qatorlari va qofiyalarini hisobga olish -j bilan almashtiriladi -n, Sergey Starostin MC taklif qildi -n bunday hollarda qadimgi xitoy tilidan olingan * -r . [129] Boshqa olimlar, bunday aloqalarni dialektal aralashmasi tufayli deb taxmin qilishgan va buni isbotlashgan * -n tomonidan sharqiy shevalardan g’oyib bo’lgan edi Sharqiy Xan davr. [130]

Shuningdek qarang

Izohlar

1. ^ Qayta tiklangan qadimgi xitoycha shakllar yulduzcha va ta’qib qilinadi Baxter (1992) uning so’nggi ishidagi ba’zi grafik almashtirishlar bilan: * ə uchun * ɨ [5] va IPA konvensiyalariga muvofiq keltirilgan undoshlar.
2. ^ Baxter o’zining palatal bosh harflarini qayta tiklanishini “asosan taxminiy, asosan ozgina grafik dalillarga asoslangan” deb ta’riflaydi. [6]
3. ^ Qofiya jadvallari keyingi bosqichni tavsiflaydi labiodental fritsativlar ham ajralib turardi. [13]
4. ^ Bular bor yoki yo’qligi aniq emas alveolyar yoki tish artikulyatsiya. Ular asosan zamonaviy xitoy navlarida alveolyar hisoblanadi. [14]
5. ^ The / ʐ / boshlang’ich atigi ikkita so’zda uchraydi 俟 va 漦 ichida Qieyun, va bilan birlashtirildi / dʐ / keyinroq Guangyun. Ko’pgina rekonstruktsiyalarda u chiqarib tashlangan va standart xitoycha nomga ega emas. [15]
6. ^ Retrofleks va palatal sibilantlar keyingi qofiya jadvallarida bitta qator sifatida ko’rib chiqilgan. [16]
7. ^ ab Bosh harflar 禪 va 船 ularni chalkashtirib yuborgan deb hisoblanadigan qofiya jadvallaridagi pozitsiyalaridan qaytariladi. [17]
8. ^ ab Qofiya jadvallarida, ning palatal allofoni / ɣ / ( 云 ) bilan birlashtiriladi / j / ( 以 ) bitta bosh harf sifatida 喻 . [18]
9. ^ Frikativlarni artikulyatsiya qilish nuqtasi aniq emas va zamonaviy navlar orasida turlicha. [19]
10. ^ 1940 yilda Karlgren eski xitoy tilidagi birinchi to’liq rekonstruksiyani “deb nomlangan lug’atda nashr etdi Grammatalar Serika, unda belgilar qofiya guruhlari tarkibidagi fonetik qatorlar bilan joylashtirilgan. 1957 yilgi reviziya Grammata Serica Recensa (GSR) standart ma’lumotnoma bo’lib qolmoqda, garchi Karlgrenning qayta tiklanishi keyingi olimlarning ishlari bilan almashtirilgan bo’lsa ham. Vang Li, E. G. Pulleyblank, Li Fang-Kuei va Uilyam Baxter. [28]
11. ^ O’rta xitoy shakllari berilgan Li Fang-Kueining Karlgren yozuvlarini qayta ko’rib chiqishi, [29] tomonidan tavsiya etilgan kichik soddalashtirishlar bilan Koblin (1986), p. 9.
12. ^ Karlgren dastlab qadimgi xitoy undoshlari guruhlarini postulyatsiya qilgan * -l- Bunday hollarda. [37]
13. ^ Dastlab ovozli va ovozsiz frikativ bosh harflar sifatida taklif qilingan Pulleyblank (1962a), 114-119 betlar.
14. ^ Baxter va Sagart qo’shimcha aspiratsiyali bosh harflarni undosh klasterlardan oladi va yumshatilgan to’xtaydi kichik heceler. [71]
15. ^ I, II va IV bo’limlarning finallari faqat qofiya jadvallarining mos ravishda 1, 2 va 4 qatorlarida, III bo’linma finallari esa boshlangichga qarab 2, 3 yoki 4 qatorlarda sodir bo’lgan. [72]
16. ^ Ning aniq tabiati chóngniǔ O’rta xitoy tilidagi tafovut bahsli. Li va Baxter O’rta xitoylik rekonstruksiyalarida ularni foydalanib ajratib turadilar -ji- III-4 uchun mutlaq notatsion qurilma sifatida. [78][79]
17. ^ 同聲 必 同 部 Tóng shēng bì tóng bù. [99]
18. ^ Har bir qofiya guruhi mos keladiganlardan biriga nomlangan Guangyun qofiyalar, tanlov ba’zan mualliflar o’rtasida farq qiladi. [109]
19. ^ The 祭 guruhga faqat ketadigan ohang so’zlari kiritilgan. [110]
20. ^Xitoy : “四聲 之 辯 ， 古人 未有。” Chen Dida (1541–1617), Mao Shī Gǔ Yīn Kǎo 《毛詩 古 音 考》 , keltirilgan Vang (1985), p. 72.

Adabiyotlar

1. ^Schuessler (2009), p. x.
2. ^Li (1974-1975), p. 237.
3. ^Norman (1988), p. 46.
4. ^Baxter (1992), 188-215 betlar.
5. ^Schuessler (2007), p. 122.
6. ^Baxter (1992), p. 203.
7. ^Baxter (1992), 222–232 betlar.
8. ^Baxter (1992), 178–185-betlar.
9. ^Baxter (1992), 32-44-betlar.
10. ^Norman (1988), 24-42 bet.
11. ^Baxter (1992), 45-59 betlar.
12. ^ abZhengzhang (2000), 12-13 betlar.
13. ^Baxter (1992), 46-49 betlar.
14. ^Baxter (1992), p. 49.
15. ^Baxter (1992), 56-57, 206-betlar.
16. ^Baxter (1992), 54-55 betlar.
17. ^Baxter (1992), 52-54 betlar.
18. ^Baxter (1992), 55-56, 59-betlar.
19. ^Baxter (1992), p. 58.
20. ^Norman (1988), p. 44.
21. ^Dong (2014), 33-35 betlar.
22. ^U (1991), 69-75 betlar.
23. ^Baxter (1992), p. 837.
24. ^GSR 1007a, p, k.
25. ^ abNorman (1988), 43-44-betlar.
26. ^Li (1974-1975), 228–232 betlar.
27. ^Baxter (1992), 191–196, 203–206-betlar.
28. ^Schuessler (2009), p. ix.
29. ^Li (1974-1975), 224-227 betlar.
30. ^GSR 1083a, p, x.
31. ^Baxter (1992), 192-193 betlar.
32. ^GSR 335a, 5.
33. ^Baxter (1992), p. 211.
34. ^Baxter (1992), 193-194, 210-214, 569-570.
35. ^Li (1974-1975), 240-241 betlar.
36. ^Baxter (1992), 199-202-betlar.
37. ^Pulleyblank (1962a), 110-111 betlar.
38. ^GSR 502d, v.
39. ^Baxter (1992), 280, 775-betlar.
40. ^GSR 609a, k.
41. ^Baxter (1992), p. 201.
42. ^GSR 324a, o, m, q.
43. ^Baxter (1992), p. 197.
44. ^Zhengzhang (2000), p. 15.
45. ^Baxter (1992), 795, 802, 785, 773-betlar.
46. ^Baxter va Sagart (2014), 109-110 betlar.
47. ^Pulleyblank (1962a), p. 92.
48. ^GSR 904c, a.
49. ^Baxter (1992), p. 189.
50. ^GSR 152d, m.
51. ^Baxter (1992), p. 193.
52. ^GSR 1118a, d.
53. ^Baxter (1992), p. 208.
54. ^GSR 94g, u.
55. ^Baxter (1992), p. 222.
56. ^Li (1974-1975), 241-243 betlar.
57. ^Baxter (1992), 227–234 betlar.
58. ^Norman (1988), p. 32.
59. ^Haudrikur (1954b), p. 359.
60. ^Li (1974-1975), 233–234 betlar.
61. ^Baxter (1992), p. 180.
62. ^Baxter (1992), 209-210 betlar.
63. ^Zhengzhang (2000), 13-14 betlar.
64. ^GSR 114a, 115a.
65. ^Zhengzhang (2000), 14-15 betlar.
66. ^Sagart (2007).
67. ^Norman (1973), 227, 230, 233, 235-betlar.
68. ^Norman (1988), 228-229 betlar.
69. ^Norman (1986), p. 381.
70. ^Baxter (1992), 187, 219–220-betlar.
71. ^Baxter va Sagart (2014), 91-93 betlar.
72. ^Baxter (1992), 64, 66, 67, 69-betlar.
73. ^Norman (1988), 32, 36-38 betlar.
74. ^Baxter (1992), 64-81-betlar.
75. ^ abHandel (2003), p. 555.
76. ^Baxter (1992), 235-290 betlar.
77. ^Baxter (1992), 63, 75-79, 282-287-betlar.
78. ^Li (1974-1975), p. 224.
79. ^Baxter (1992), p. 63.
80. ^Pulleyblank (1962a), 98-107 betlar.
81. ^Baxter (1992), 210-214, 280 betlar.
82. ^Baxter (1992), 287-290 betlar.
83. ^Norman (1994), 400-402 betlar.
84. ^Pulleyblank (1977-1978), 183–185 betlar.
85. ^ abNorman (1994), p. 400.
86. ^Schuessler (2007), p. 95.
87. ^Baxter (1992), p. 288.
88. ^Ferlus (2001), 305-307 betlar.
89. ^ abPulleyblank (1992), p. 379.
90. ^Handel (2003), p. 550.
91. ^Zhengzhang (1991), 160-161 betlar.
92. ^Zhengzhang (2000), 48-57 betlar.
93. ^Starostin (2015), p. 388.
94. ^Norman (1994).
95. ^Baxter va Sagart (2014), 43, 68-76-betlar.
96. ^Baxter (1992), 150-155 betlar.
97. ^Norman (1988), p. 42.
98. ^Baxter (1992), 155-157 betlar.
99. ^Baxter (1992), p. 831.
100. ^Baxter (1992), 157-170-betlar.
101. ^Li (1974-1975), 243-247 betlar.
102. ^Zhengzhang (2000), 42-43 bet.
103. ^Starostin (1989), 343-429 betlar.
104. ^Bodman (1980), p. 47.
105. ^Baxter (1992), 180, 253-254, 813-betlar.
106. ^Baxter (2006).
107. ^Baxter (1992), 560-562 betlar.
108. ^ Dan qofiya guruhlarini jadvalga kiritish Pulleyblank (1977-1978), p. 181 va Norman (1988), p. 48. dan ma’lumotlar Baxter (1992), 141-150, 170, 243-246, 254-255, 298-302 va Li (1974-1975), 252-279 betlar.
109. ^Baxter (1992), p. 141.
110. ^Baxter (1992), p. 389.
111. ^Baxter (1992), p. 303.
112. ^Baxter (1992), 304-305 betlar.
113. ^Vang (1985), 72-77 betlar.
114. ^GSR 272e, a.
115. ^GSR 937s, v.
116. ^Karlgren (1923), 27-30 betlar.
117. ^Baxter (1992), 331–333-betlar.
118. ^Baxter (1992), 340-342-betlar.
119. ^Bodrikur (1954a).
120. ^Haudrikur (1954b), 363-364 betlar.
121. ^Baxter (1992), 308-317-betlar.
122. ^Norman (1988), 54-57 betlar.
123. ^Pulleyblank (1962b), 216–225-betlar.
124. ^Pulleyblank (1962b), 225-227 betlar.
125. ^Mei (1970).
126. ^Baxter (1992), p. 322.
127. ^Baxter (1992), 181-183 betlar.
128. ^Baxter (1992), 323-324-betlar.
129. ^Baxter (1992), p. 843.
130. ^Baxter (1992), 294-297 betlar.

Asarlar keltirilgan

• Baxter, Uilyam H. (1992), Eski xitoy fonologiyasining qo’llanmasi, Berlin: Mouton de Gruyter, ISBN978-3-11-012324-1 .
• ——— (2006), “Maqola: Sergej Anatol’evič Starostin” (PDF) , Xitoy tilshunosligi jurnali, 34 (1): 164–166.
• Baxter, Uilyam; Sagart, Loran (2014), Eski xitoyliklar: yangi qayta qurish, Oksford universiteti matbuoti, ISBN978-0-19-994537-5 .
• Bodman, Nikolas S. (1980), “Proto-Xitoy va Xitoy-Tibet: munosabatlarning mohiyatini aniqlashga qaratilgan ma’lumotlar”, van Koetsem, Frans; Vo, Linda R. (tahr.), Tarixiy tilshunoslikka qo’shgan hissalari: masalalar va materiallar, Leyden: E. J. Brill, 34-199 betlar, ISBN978-90-04-06130-9 .
• Koblin, V. Janubiy (1986), Sinologning xitoy-tibet leksik taqqoslash bo’yicha qo’llanmasi, Monumenta Serica monografiya seriyasi, 18, Steyler Verlag, ISBN978-3-87787-208-6 .
• Dong, Hongyuan (2014), Xitoy tili tarixi, Routledge, ISBN978-1-317-74389-7 .
• Ferlus, Mishel (2001), “Vetnam-Muongda ohanglarning kelib chiqishi”, Burusfatda, Somsonge (tahr.), Janubi-sharqiy Osiyo tilshunoslik jamiyatining o’n birinchi yillik yig’ilishi (PDF) , Arizona shtat universiteti, 297–313-betlar, ISBN978-1-881044-34-5 .
• Bodrikur, Andre-Jorjlar (1954a), “De l’origine des tons en vietnamien” [Vetnam tilidagi ohanglarning kelib chiqishi], Journal Asiatique, 242: 69–82.
• (Inglizcha tarjima Mark Brunelle tomonidan)
• ——— (1954b), “Comment reconstruire le chinois archaïque” [Qadimgi Xitoyni qanday tiklash kerak], So’z, 10 (2–3): 351–364, doi:10.1080/00437956.1954.11659532.
• (Inglizcha tarjima tomonidan Giyom Jak )
• Handel, Zev J. (2003), “Ilova A: qadimgi xitoy fonologiyasiga qisqacha kirish”, Matisoffda Jeyms (tahr.), Proto-Tibet-Burman qo’llanmasi: Xitoy-Tibetni tiklash tizimi va falsafasi, Berkli: Kaliforniya universiteti matbuoti, 543-576 betlar, ISBN978-0-520-09843-5 .
• U, Tszuying (1991), Shànggǔ Yīn 上古音 , Hànyǔ Zhīshì Cóngshū 《汉语 知识 丛书》 (xitoy tilida), Pekin: Shāngwù Yìnshūguǎn Chūbǎn, ISBN978-7-100-00072-7 .
• Karlgren, Bernxard (1923), Xitoy va xitoy-yapon tillarining analitik lug’ati, Parij: Pol Geytner, ISBN978-0-486-21887-8 .
• ——— (1957), Grammata Serica Recensa, Stokgolm: Uzoq Sharq antikvarlari muzeyi, OCLC1999753.
• Li, Fang-Kuei (1974-1975), Gilbert L. Mattos tomonidan tarjima qilingan, “Arxaik xitoyliklar bo’yicha tadqiqotlar”, Monumenta Serica, 31: 219–287, JSTOR40726172.
• Mei, Tsu-lin (1970), “O’rta xitoy tilidagi ohanglar va prosodiya va ko’tarilayotgan ohangning kelib chiqishi” (PDF) , Garvard Osiyo tadqiqotlari jurnali, 30: 86–110, doi:10.2307/2718766, JSTOR2718766.
• Norman, Jerri (1973), “Minada tonal rivojlanish”, Xitoy tilshunosligi jurnali, 1 (2): 222–238, JSTOR23749795.
• ——— (1986), “Proto-Min kelib chiqishi yumshagan to’xtash joylari”, Makkoyda Jon; Nur, Timo’tiy (tahr.), Xitoy-Tibet tadqiqotlariga qo’shgan hissalari, Leyden: E. J. Brill, 375–384 betlar, ISBN978-90-04-07850-5 .
• ——— (1988), Xitoy, Kembrij: Kembrij universiteti matbuoti, ISBN978-0-521-29653-3 .
• ——— (1994), “Erta xitoy tilida faringealizatsiya”, Amerika Sharq Jamiyati jurnali, 114 (3): 397–408, doi:10.2307/605083, JSTOR605083.
• Pulleyblank, Edvin G. (1962a), “Qadimgi xitoylarning kelishik tizimi” (PDF) , Osiyo katta, 9: 58–144.
• ——— (1962b), “Eski xitoylarning konsonant tizimi, 2-qism” (PDF) , Osiyo katta, 9: 206–265.
• ——— (1977–1978), “Eski xitoy tilining so’nggi undoshlari”, Monumenta Serica, 33: 180–206, JSTOR40726239.
• ——— (1992), “Qanday qilib eski xitoylarni qayta tiklaymiz?”, Amerika Sharq Jamiyati jurnali, 112 (3): 365–382, doi:10.2307/603076, JSTOR603076.
• Sagart, Loran (2007), “Baxter-Sagart tizimida qadimgi xitoylik uvularni qayta qurish” (PDF) , Xitoy-Tibet tillari va tilshunosligi bo’yicha 40-xalqaro konferentsiya.
• Schuessler, Axel (2007), Eski xitoy tilining ABC etimologik lug’ati, Honolulu: Gavayi universiteti matbuoti, ISBN978-0-8248-2975-9 .
• ——— (2009), Minimal qadimgi xitoyliklar va keyinchalik xitoy xitoylari: Grammata Serica Recensa uchun sherik, Honolulu: Gavayi universiteti matbuoti, ISBN978-0-8248-3264-3 .
• Starostin, Jorj (2015), “Uilyam X. Baxter, Loran Sagart. Qadimgi Xitoy. Yangi qayta qurish” (PDF) , Kitoblar sharhlari, Til munosabatlari jurnali, 13 (4): 383–389.
• Starostin, Sergey A. (1989), Rekonstrukcija drevnekitajskoj fonologičeskoj tizimi [Eski xitoy tilining fonologik tizimini qayta qurish] (PDF) (rus tilida), Moskva: Nauka, ISBN978-5-02-016986-9 .
• Vang, Li (1985), Hànyǔ Yǔyīn Shǐ 汉语 语音 史 [Xitoy fonetikasi tarixi] (xitoy tilida), Pekin: China Social Sciences Press.
• Qayta nashr etilgan Shāngwù Yìnshūguǎn Chūbǎn, Pekin 2008 yilda,
• ISBN 978-7-100-05390-7.
• Zhengzhang, Shangfang (1991), ” Yue-Ren-Ge (Yue qayiqchisining qo’shig’i) “, Cahiers de Linguistique Asie Orientale, 20 (2): 159–168, doi:10.3406 / clao.1991.1345.
• ——— (2000), Eski xitoylarning fonologik tizimiLoran Sagart tomonidan tarjima qilingan, Parij: École des Hautes Études en Sciences Sociales, ISBN978-2-910216-04-7 .

Qo’shimcha o’qish

• Sagart, Loran (1999), Qadimgi xitoylarning ildizlari, Amsterdam: Jon Benjamins, ISBN978-90-272-3690-6 .
• Yoxontov, S.E. (1965), Drevnekitajskiy jazik [Qadimgi Xitoy] (PDF) (rus tilida), Moskva: Nauka.
• ——— (1978-79), Jerri Norman tomonidan tarjima qilingan, “Eski Xitoy fonologiyasi” (PDF) , Erta Xitoy, 5: 37-40, arxivlangan asl nusxasi (PDF) 2013 yil 31 dekabrda , olingan 29 dekabr 2013 .
• Ning 2-bobi (fonetika) tarjimasi Yakhontov (1965).
• Zhengzhang, Shangfang (2003), Shànggǔ Yīnxì 上古音 系 [Eski Xitoy fonologiyasi] (xitoy tilida), Shanxay: Shànghǎi Jiàoyù Chūbǎn Shè, ISBN978-7-5320-9244-4 .

Tashqi havolalar

O’quv qo’llanmalari

• “Xitoy tarixiy fonologiyasiga kirish”, Giyom Jak, Xitoy tilshunosligining Evropa xitoy tilshunoslik assotsiatsiyasi, Xalqaro Osiyo tadqiqotlari instituti, Leyden, 2006 yil mart.
• “Eski Xitoy fonologiyasi bo’yicha yozgi maktab” (videolar), Uilyam Baxter va Loran Sagart, École des Hautes Études en Sciences Sociales, Parij, 2007 yil iyul.

Qayta qurish ma’lumotlar bazalari

• StarLing ma’lumotlar bazasi, Georgiy Starostin tomonidan.
• Eski xitoylarning Baxter-Sagart rekonstruktsiyasi.
• 上古音 系 – 韻 典 網
• 小 學堂 上古音 – 中央研究院
• 李方桂 上古 音韻 表

Fonetika. Xitoy fonetik alifbosi –Pinyin. Xitoy tilining fonetik xususiyatlari. Reja

Fonetika. Xitoy fonetik alifbosi –Pinyin. Xitoy tilining fonetik xususiyatlari. Reja: 1. Fonetika. Xitoy tilining fonetik xususiyatlari. 2. Xitoy fonetik alifbosi –Pinyin Tayanch so’z va iboralar: 韵母yunmu，声母shengmu,拼音字母pinyinzimu。 Xitoy tilining fonetik xususiyatlari Olding ma’ruzamizdan bilamizki, xitoy adabiy tilining og’zaki nutqini anglatadigan 5 ta atama mavjud ekan. Putonghua esa uning so’nggisidir. Ammo shuni ham aytishimiz kerakki, “putonghua” gacha og’zaki nutqning 4 ta atama davrida bu og’zaki nutqning fonetik tuzilishi o’ziga xos an’anaviy xitoy filologiya uslubida tuzilib, bu zamonaviy talabga to’liq javob bera olmas edi. Shuning bilan birga, bu uslubni o’zlashtirish juda qiyin edi. XIX asrning o’rtalarida Xitoy G’arbiy mamlakatlar tomonidan zo’ravonlik bilan bosib olina boshlandi. Bu salbiy hol bo’lsada, Xitoy dunyodagi eng yirik, taraqqiy etgan davlatlar bilan munosabatda bo’la boshladi. Buning natijasida xitoyliklar dunyoning zamonaviy fan yutuqlari bilan tanishishga va ularni o’zlashtirish imkoniyatiga ega bo’ldi. Shu jumladan G’arbiy Yevro’paning “lingvistika” (“tilshunoslik”) fanining mazmuni va yutuqlari bilan ham tanisha boshlashdi. Bu hol esa Xitoy Xalq jumxuriyati qurilgandan so’ng o’zlarining yutuqlarini inkor qilmagan holda g’arbiy tilshunoslik fanining fonetikasiga ijobiy yondashib, Xitoy tilshunos olimlari putonghuaning fonetik tuzilishini bir sistemaga solishni yo’lga qo’ydi. Putonghuaning fonetik (tovush) tuzilish sistemasi quyidagilardan iboratdir:
1. Tovushni chiqarish uchun ijod qilingan alifbosi.
2. Shengmu va yunmu sistemasi.
3. Qo’shib yozish qoidasi.
4. Bo’g’in.
5. Ohang va boshqalar

拼音字母 Pinyin zimu Putonghuani tarqatish harakatini muhim yo’nalishi, masalasi bu uning me’yorlashtirish muammosidir, ya’ni orfoepik, grammatik va leksik me’yorlarini ishlab chiqish bilan bog’liq. Putonghuani ommalashtirish harakati o’zini paydo bo’lishidanoq xitoy ieroglifik yozuvi islohoti bilan bevosita bog’liq bo’lib, butun mamlakat bo’ylab yagona adabiy tilning og’zaki nutqini yaratish va uni tarqatish vazifasi “Xitoy yozuvini isloh qilish uchun” harakati oldida milliy talaffuzni yozib olish vositasi va uni o’rganish asosi sifatida fonetik alifboni yaratish zaruriyatini vujudga keltirdi. 1954-yili Xitoy Xalq Respublikasi davlat kengashi qoshida “Yozuv islohot qo’mitasi” tashkil etildi. U 1956-yilning yanvarida umumiy muhokama uchun lotin grafikasi asosida xitoy fonetik alifbo loyihasini nashr etdi.

1958-yili Pekinda umumxitoy kengashi xalq vakillarini 5-sessiyasida yangi Xitoy fonetik alifbosi pinyin zimu qabul qilindi. Xitoy fonetik alifbosi, yozuvning mustaqil tizimi emas, balki bu transkripsion alifbosi putonghua talaffuz me’yorlari asosida ierogliflar talaffuzini yozuvda aks ettirish uchun mo’ljallangan. Pinyin zimu maktab ta’limiga joriy etildi, uo’quvchilar tanishadigan yozuvning ilk tizimi hisoblanadi. Pinyin zimu o’ganilgandan so’ng, xitoy ieroglifikasi kiritiladi. Pinyin zimuni ommalashtirish uchun Xitoy yozuv islohoti bo’yicha qo’mita risolalar chiqardi. Pinyin zimuning o’ziga xos xususiyati, uning kam sonli millatlar orasida keng ommalashuvini yo’lga qo’yilayotganligidir. Masalan: Ayrim yo’qolib borayotgan yoki yo’qolish bosqichida turgan kam sonli mayda millatlar tilini 拼音pinyin asosida tiklash masalasiga bugungi kunga kelib keng ahamiyat qaratila boshlandi. Ichki Mo’g’iliston va Hei Lun Jiangda o’rta maktab ta’limining quyi va yuqori bosqichlari xitoy tili fonetik transkripsiyasida o’rganiladi. Quyida lotin grafikasiga asoslangan alifbo berilgan. A a – Aa B b – B b C c – C c D d – D d E e – E e F f – F f G g – G g H h – H h I i – I i J j – J j K k – K k L l – L l M m – M m N n – Nn O o – O o P p – Pp Q q – Q q R r – R r S s – S s T t – T t U u – U u V v – V v W w – W w X x – X x, Y y – Y y Z z – Z z Yuqorida keltirib o’tilgan alifbo lotin grafikasiga asoslangan bo’lib, quyida bu alifboning harflarini xitoy tilida o’qilishini ya’ni nomlanishini keltirib o’tamiz. A a – [ a ] B b – [ be ] C c – [ tse ] D d – [ de ] E e – [ e, ye ] F f – [ ef ] G g – [ ge ] H h – [ xo ] I i – [ i ] J j – [ ji ] K k – [ ke ] L l – [ el ] M m – [ em ] N n – [ ne ] O o – [ o ] P p – [ pe ] Q q – [ chiu ] R r – [ er ] S s – [ es ] T t – [ te ] U u – [ u ] V v – [ ve ] W w – [ va ] X x – [ shi ] Y y – [ yo ] Z z – [ze ] Yuqorida keltirilgan alifbo unli va undosh tovushlardan iborat. Shengmu va yunmu ham tovushlar orqali ifodalanadi. Lotin alifbosi shengmu va yunmu tovushlarini chiqarish uchun asos qilib olingan. 元音

Do’stlaringiz bilan baham:

Ma’lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir 2023
ma’muriyatiga murojaat qiling

Fonetika

Fonetika (yunoncha: phonetikos — tovushga, tovush chiqarishga oid; tovushli, ovozli) — 1) tilshunoslikning nutq tovushlarining hosil boʻlish usullarini va akustik xususiyatlarini; boʻgʻin, nutqning pauza bilan ajraluvchi qismlarini oʻrganuvchi boʻlimi. Shu bilan birga, ayrim tilshunoslar fonetika doirasiga tovush birliklarining yozuvdagi ifodalari (grafika) va maʼnoli birliklarning yozilish qoidalari (imlo)ni ham qoʻshib, uning oʻrganish obyektini yanada kengaytiradilar (rus olimi L. V. Shcherba). Oʻzbek tilshunosligida fonetika doirasida, asosan, nutq tovushlari [ularning artikulyatsion, akustik, perseptiv (psixofonetik) va funksional tomonlari| va ohang (boʻgʻin, sintagma, urgʻu va boshqalar) oʻrganiladi.

Nutqning tovush tomoni segment (lotincha: segmentum — qirqim, parcha, boʻlak) va ustsegment (supersegment) birliklarga boʻlinadi. Segment birliklar ketmaket joylashadi (bir vaqtning oʻzida 2 ta tovushni talaffuz qilib boʻlmaydi). Shuning uchun ularni silsilali yoki ketmaket birliklar deyish mumkin. U stsegment birliklarga urgʻu va ohang (intonatsiya) kiradi. Bu birliklar segment birliklar ustiga qoʻyiladi va ularga turlicha tus beradi.

Har qanday nutq tovushi, avvalo, nutq aʼzolarining harakati tufayli talaffuz etiladi, yaʼni fiziologik xususiyatga ega. Ikkinchidan, u havoning maʼlum elastik jiyemni tebratishidan hosil boʻladi; demak, uning akustik (fizik) jihati bor. Uchinchidan, muayyan soʻz va morfemaning maʼno tomoni bilan tovush qobigʻi birgalikda inson ongida shakllanadi, zero inson maʼlum tovushlar majmuini eshitish bilan qabul qilar ekan, ushbu majmu zaminidagi maʼnoni idrok etadi, bu perseptiv (psixofonetik) xususiyat sanaladi. Va nihoyat, eng muhimi, nutq maʼlum vazifani bajaradi, binobarin, funksional qimmatga ega. Nutq tovushlari yuqoridagi xususiyatlariga koʻra turli nuqtai nazardan oʻrganilishi mumkin. Fonetika tilning tovush tizimini qaysi jihatdan oʻrganishi (maqsadi) nuqtai nazaridan quyidagi turlarga boʻlinadi: umumiy fonetika; tarixiy (diaxron) fonetika; tasviriy (sinxron) fonetika; qiyosiy fonetika; eksperimental fonetika Yuqoridagilar bilan birga xususiy fonetika ham ajratiladiki, unda barcha fonetik xususiyatlar aniq bir til misolida oʻrganiladi.

Umumiy fonetika barcha tillar uchun umumiy boʻlgan fonetik xususiyatlarni (nutq tovushlarining hosil boʻlishi, ularning universal tasnifi, tovushlarning birikish qonuniyatlari, yondosh tovushlardan birining ikkinchisiga taʼsiri va boshqalarni) oʻrganadi. Umumiy fonetika xususiy fonetika materiallariga asoslanadi. Tarixiy fonetika tilning fonetik tizimini tarixiy taraqqiyotida, rivojlanish jarayonida oʻrganadi. Tasviriy fonetika esa muayyan til fonetik tizimining hozirgi holatini oʻrganadi. Qiyosiy fonetika ikki til fonetikasini, qarindosh tillar tovush tizimini bir-biriga qiyoslaboʻrganadi. Eksperimental fonetika nutqtovushlarini, fonetik hodisalarni maʼlum texnik vositalar yordamida oʻrganadi.

Nutq tovushlarining hosil boʻlish mexanizmini oʻrganish 17-asrda boshlangan boʻlib, bu hol karsoqovlarni oʻqitish ehtiyojidan kelib chiqqan (ispaniyalik X. P. Bonet, angliyalik J. Uilkins, niderlandiyalik I. Amman asarlari). Tilningtovush tomonini har jihatdan lintvistik nuqtai nazardan oʻrganish birinchi marta nemis olimi E. Ziversning „Tovush fiziologiyasi asoslari“ (1876, 2nashri „Fonetika asoslari“ deb nomlanadi, 1881) asarida kuzatiladi. Rossiyada umumiy fonetikaning rivojiga I. A. Boduen de Kurtene va uning shogirdlari V.A. Bogoroditskiy va L. V. Shcherbalar oʻz asarlari bilan muhim hissa qoʻshdilar.

Fonetika tilning boshqa sohalari bilan bogʻliq, chunki tovush, urgʻu va ohangsiz boʻgʻin, soʻz, soʻz birikmasi va ran boʻlmaydi. Shu tufayli fonetika leksika, morfologiya, sintaksis va stilistika bilan bogʻliq til bosqichi deb qaraladi. Oʻzbek tili fonetikasi ham chuqur oʻrganilmoqda. Oʻzbek tilining tasviriy fonetikasini tadqiq qilishda V. V. Reshetov, Sh. Shoabdurahmonov, fonetika Abdullayev, A. Gʻulomovlar; oʻzbek tili fonetikasini 60-yillar oxiridan eksperimental oʻrganishda A. Mahmudov va S. Otamirzayevalar; oʻzbek tilining tarixiy fonetikasini oʻrganishda fonetika Abdullayev, Gʻ. Abdurahmonov, A. Rustamov, Q. Mahmudov, H. Neʼmatov, E. Umarovlarning xizmatlari katta.

Fonetika fonologiya bilan uzviy bogʻliq. 2) maʼlum tilga xos tovushlarning akustik va artikulyatsion (fiziologik) xususiyatlari, muayyan tilning fonetik tuzilishi. Mas, oʻzbek tili fonetikasi.