Xatolar ustida ishlash orqali o’quvchilarning nutqiy (yozma) kompetensiyasini shakllantirishning samarali usullari (5-7 sinf ona tili darslari misolida)

~ pedagоgik nazоkat – nafas оlish, оvоzni o’zgaruvchanligi, talaffo’z ravоn notiq , uni saklashga yordam beradi, kоllektivdagi urnini belgilaydi

Test javoblari, referatlar, kurs ishlari

::1:: O‘z bekiston respublikasining “ta’lim to‘ g ‘ r isida”gi qonuniga muvofiq kimlar pedagogik faoliyat bilan shug‘ullanish huquqiga egalar?

~ kasbiy bilim, ko‘nikma va malaka, shuningdek, ta’lim muassasalarida ishlash tajribasiga ea shaxslar

~ oliy pedagogik ma’lumot hamda 5 yillik pedagogik stajga ega shaxslar

~ faoliyat jarayonida ta’lim oluvchilarning yosh va psixologik xususiyatlarini inobatga olgan holda ular bilan muloqot qilish malakasini o‘zlashtirgan shaxslar

::2:: ta’lim muassasasi nima?

~ pulli ta’lim xizmatlarini ko‘rsatish orqali moliyaviy imkoniyatlarini kengaytirish huquqiga ega yuridik shaxs

~ rivojlangan xorijiy mamlamatlarning ta’lim muassasalari bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yish huquqiga ega yuridik shaxs

~ ta’lim sohasidagi islohotlarni tashkil etishga mas’ul yuridik shaxs

::3:: mashg’ulotlarga qo’yiladigan maqsadlar ?

~ tarbiyaviy, didaktik, ijtimoiy-g‘oyaviy

~ tarbiyaviy, didaktik, muloqot

~ ijtimoiy-g‘oyaviy, aksiologik, didaktik

::4:: “ta’lim to’g’risidagi qonun” qachon qabul qilingan?

~ 1997 yil, 29 iyul

~ 1992 yil, 12 avgust

~ 199 3 yil, 1 1 avgust

::5:: kadrlar tayyorlash milliy modelining tarkibiy qismlari qaysi variantda berilgan?

~ ta’lim xizmatlarini ko‘rsatuvchilar, ishlab chiqarish

~ ta’lim xizmatlarining iste’molchilari, ishlab chiqarish

~ ta’lim jarayonining ishtirokchilari, ishlab chiqarish

::6:: davlat ta’lim standartlari nima?

~ o‘quv yuklamlari hajmini aniqlashga xizmat qiladigan, shakl va metodlari to‘g‘risida mezonlar yig‘indisi

~ ta’lim jarayonining samarali tashkil etish yo‘llari, shakl va metodlari to‘g‘risida ma’lumotlardan iborat yo‘riqnoma

~ o‘quv jadvalining tarkibiy elementlarini aks ettiruvchi manba , shakl va metodlari to‘g‘risida

::7:: D TS qanday ta’lim turlari uchun joriy etiladi?

~ umumiy o‘rta, maktabdan tashqari ta’lim, oliy ta’lim

~ maktabgacha, umumiy o‘rta, o‘rta maxsus, kasb-xunar

~ bolalar bog‘chasi, umumiy o‘rta ta’lim, o‘rta maxsus

::8:: “pedagogika” tushunchasi qanday ma’noni anglatadi?

~ “ bolani voyaga etkazaman ”

::9:: “pedagogi ka bola tarbiyasining fani demakdir”. Ta’rif kim tomonidan berilgan?

~ abduqodir s h akuriy

::10:: pedagogika fani konsepsiyasida nimalar aks etadi?

~ fanning umumiy mazmuni

~ fan erishgan yutuqlar

~ fanning yangi yo‘nalishlari

::11:: pedagogika fanining muhim tarkibiy qismlari qaysi javobda to‘g‘ri ko‘rsatilgan?

~ ta’lim menejmenti, didaktika (ta’lim nazariyasi)

~ didaktika (ta’lim nazariyasi), maktabshunoslik

~ tarbiya nazariyasi, ta’lim menejmenti

::12:: pedagogika fanlari tizimi qanday fanlardan tarkib topgan?

~ “ijtimoiy pedagogika”, “kasbiy pedagogika”, “maxsus pedagogika”

~ “pedagogika nazariyasi”, “pedagogika tarixi”, “pedagogik mahorat”, “maxsus pedagogika”, “ta’lim menejmenti”, “qiyosiy pedagogika”

~ “pedagogika nazariyasi”, “pedagogika tarixi”, “pedagogik texnologiya”

::13:: pedagogikaning qaysi sohasi shaxsi va faoliyatida nuqsonlar ko‘zga tashlanadigan bolalarni o‘qitish va tarbiyalash bilan shug‘ullanadi?

::14:: pedagogikaning asosiy kategoriyalari hisoblanadi?

~ tarbiya, ta’lim, ma’lumot, shakllantirish

~ ta’lim, ma’lumot, shaxs, muloqot

~ ma’lumot, shaxs, ta’lim, rivojlantirish

::15:: ta’limning mazmuni qanday manbalarda aks ettiriladi?

~ o’quv rejasida va darsliklarda aks ettiriladi

~ ta’limning mazmuni o’quv materiallarda aks ettiriladi

~ ta’limning mazmuni darsliklarda aks ettiriladi

::16:: pedagogik tajriba tashkil etilish sharoitiga ko‘ra qanday guruhlarga ajratiladi?

~ evristik tajriba, ijodiy tajriba, innovatsion tajriba

~ individual tajriba, guruh tajribasi, jamoaviy tajriba

~ laboratoriya tajribasi, amaliy tajriba, individual tajriba

::17:: insonning biologik mohiyatini o‘zida aks ettiruvchi tushunchani aniqlang:

~ xatti-harakatlarni ongli boshqarish imkoniyatiga ega bo‘lmagan biologik mavjudot

~ xatti-harakatlarni shartsiz reflekslar asosida tashkil etuvchi biologik mavjudot

~ xatti-harakatlarni ongli ravishda tashkil etuvchi biologik mavjudot

~ xatti-harakatlari bilan boshqalardan ajralib turuvchi, muayyan xulq-atvor va dunyoqarashga ega bo‘lgan ijtimoiy mavjudot

~ shaxsiy xususiyatlari va xatti-harakatlari bilan boshqalardan ajralib turuvchi ijtimoiy mavjudot

~ psixologik jihatdan taraqqiy etgan hamda ma’lum darajada ma’naviy-axloqiy sifatlarga ega ijtimoiy mavjudot

::20:: shaxsga xos bo‘lgan barcha tug‘ma xususiyatlarning boyib borishi, yangi sifatlarning hosil qilinishi, shuningdek, organizmning anatomik tuzilishi, fiziologik va psixologik funksiyalarning takomillashishi, faoliyat hamda xatti-harakatning miqdor va sifat jihatdan o‘zgarib borish jarayoni deganda nima tushuniladi?

::21:: shaxs rivojlanishiga qanday omillar ta’sir ko‘rsatadi?

~ tabiiy muhit, ijtimoiy munosabatlar

~ muhit, tarbiya, bilim

~ irsiyat, tabiiy muhit, ijtimoiy munosabatlar

::22:: “inson kamolatida uch narsa – irsiyat, muhit, tarbiya muhim rol o‘ynaydi” degan fikrni ilk bor ilgari surgan sharq mutafakkiri kim?

~ abu nasr forobiy

~ abu ali ibn sino

~ yusuf xos hojib

::23:: shaxsning rivojlanishi qanday holatlar bilan belgilanadi?

~ shaxsning fiziologik, ruhiy kamolotga erishishida kechadigan miqdor o‘zgarish bilan

~ shaxsning fiziologik, ruhiy kamol topishida kechadigan sifat o‘zgarishlar bilan

~ shaxs kamolotida muhim o‘rin tutuvchi faoliyat ko‘nikmalarining miqdor va sifat jihatdan takomillashib borishi bilan

::24:: shaxsga xos individual xususiyatlarni ko‘rsating

~ shaxsning yo‘nalganligi, qiziqishlari, xarakteri, uni boshqalardan ajratib turadigan aqliy kamolotini yorituvchi barqaror, muhim xususiyatlar

~ shaxsning yo‘nalganligi, qiziqishlari, xarakterini tavsiflovchi barqaror, muhim xususiyatlar

~ shaxsning qiziqishlari, xarakteri, aqliy kamoloti, faoliyatining o‘ziga xosligini ifodalovchi barqaror, muhim xususiyatlar

::25:: “qobiliyatni tarbiya qilmaslik zulmdir va qobiliyatsizga tarbiya hayf”. Mazkur fikrning muallifi kim ?

~ Unsurul Maoliy Kaykovus

::26:: faoliyat nima?

~ shaxs tomonidan ijtimoiy hayotning mazmunli kechishini ta’minlash yo‘lida olib borilayotgan xatti-harakatlarning muayyan shakli

~ ijtimoiy hayotni maqsadga muvofiq, izchil, tizimli, uzluksiz tashkil etilishini ta’minlashga haratilgan xatti-harakatlarning muayyan shakli

~ shaxsning ijtimoiy muhitga moslashishi yo‘lidagi xatti-harakatlarining muayyan shakli

::27:: shaxsni shakllantirishga yo‘naltirilgan faoliyat samaradorligiga qanday erishiladi?

~ faoliyatni ilmiy jihtdan to‘g‘ri tashkil etish orqali

~ faoliyatni izchil va doimiy nazorat q ilish asosida

~ faoliyatda shaxsga maxsus ko‘rsatmalar berish or q ali

::28:: o‘ q uvchilar tomonidan tashkil etiladigan faoliyat ning asosiy turlarini ko‘rsating:

~ me h nat, sport, muloqot

~ o‘ q ish, me h nat, sport

~ o‘yin, o‘qish, o‘z-o‘ziga xizmat

::29:: ko‘nikma nima?

~ ongli xatti-harakatning avtomatlashtirilgan shakli, faoliyatning tarkibiy qismi

~ faoliyat negizida amalga oshiriladigan xatti-harakatlar

~ bilimning yetarlilik darajasi

~ mehnat qilish jarayonida hosil bo‘lgan ko‘nikmalar natijasi

~ bililarning amalda bir necha bor qo‘llanilishi

~ i nson tomonidan uzoq yillar davomida o‘zlashtir ilgan bilimlar majmui

::31:: ko‘nikma va malakalarni shakllantirishda asosiy bo‘lgan metod – bu.

::32:: pedagogikada qabul qilingan yosh davrlarini ko‘rsating:

~ go‘daklik davri, bolalik davri, maktabgacha ta’lim davri, kichik maktab yoshi davri, o‘rta maktab yoshi davri, katta maktab yoshi davri

~ go‘daklik davri, maktabgacha ta’lim davri, kichik maktab yoshi davri, o‘rta maktab yoshi davri, katta maktab yoshi davri

~ go‘daklik davri, bolalik davri, maktabgacha ta’lim davri, boshlang‘ich ta’lim davri, o‘smirlik, o‘spirinlik

::33:: ilk bolalik qaysi yosh davrlarini o‘z ichiga oladi?

~ 1 yoshdan 2 yoshgacha bo‘lgan davr

~ 2 yoshdan 3 yoshgacha bo‘lgan davr

~ 3 yoshdan 4 yoshgacha bo‘lgan davr

::34:: o‘smirlik davri uchun xarakterli bo‘lgan xususiyat nimadan iborat?

~ jismoniy faollikning ortishi, shaxsi sifatida o‘zini namoyish qilishga intilish

~ ijtimoiy faollik ko‘nikmalarining shakllanishi, mustaqillikka intilish

~ o‘z xatti-harakatlarini mustaqil ravishda baholay olish layoqatining rivojlanishi va jismoniy faollikning ortishi

::35:: tarbiya nazariyasi nimani o‘rganadi?

~ tarbiyaviy jarayon mazmuni, shaxsning tarbiyaviy jarayondagi o‘rnini

~ tarbiya jarayoni qonuniyatlari, uni tashkil etish shakl, metod, vosita va usullarini

~ tarbiyaviy jarayonning o‘ziga xos xususiyatlarini

::36:: tarbiya qanday jarayon?

~ yosh avlodni har tomonlama kamol toptirish, unda yuaksak ma’naviy-axloqiy sifatlarni shakllantirish jarayoni va dunyoqarashini tarkib toptirish jarayoni

~ yosh avlodda ijtimoiy ong, xulq-atvor va dunyoqarashni tarkib toptirish yuksak ma’naviy-axloqiy sifatlarni shakllantirish jarayoni

~ yosh avlodni ijtimoiy-tarixiy tajriba asosida har tomonlama o‘stirish jarayoni va dunyoqarashini tarkib toptirish jarayoni

::37:: tarbiyaning ijtimoiy muhitning ob’ektiv va sub’ektiv omillariga bog‘liqligi, tarbiyaning shaxsning rivojlanishi bilan birligi va o‘zaro aloqadorligi faoliyat va munosabatni e’tirof etish shaxsning ijtimoiy ahamiyatli fazilatlarni shakllantirishning negizi va asosiy manbai ekanligi tarbiyalanuvchilarning o‘zaro tarbiyaviy ta’siri, o‘zaro munosabatlari hamda faol faoliyati o‘rtasidagi bog‘lanishning mavjudligi. Ular nimani ifodalaydi?

::38:: tarbiya jarayonining o‘ziga xos xususiyatlari nimalardan iborat?

~ ko‘p qirralilik, bir tomonlama aloqaga egalik ikki tomonlama aloqaga egalik, qarama-qarshiliklarning mavjudligi

~ aniq maqsadga yo‘naltirilganlik, muayyan vaqt oralig‘ida davom etishi ikki tomonlama aloqaga egalik, qarama-qarshiliklarning mavjudligi

~ uzoq muddat davom etishi, yaxlitlik, tizimlilik ikki tomonlama aloqaga egalik, qarama-qarshiliklarning mavjudligi

::39:: tarbiya turlari qaysi variantda to‘g‘ri ko‘rsatilgan?

~ aqliy tarbiya, g‘oyaviy-ijtimoiy tarbiya, axloqiy tarbiya, jismoniy tarbiya, mehnat tarbiyasi, mehnat tarbiyasi, ekologik tarbiya

~ axloqiy tarbiya, jismoniy tarbiya, mehnat tarbiyasi, ekologik tarbiya, estetik tarbiya, jamoatchilik tarbiyasi, mehnat tarbiyasi, ekologik tarbiya va b

~ aqliy tarbiya, axloqiy tarbiya, jismoniy tarbiya, ekologik tarbiya, estetik tarbiya, iqtisodiy tarbiya, huquqiy tarbiya, vatanparvarlik tarbiyasi, mehnat tarbiyasi, ekologik tarbiya va b

::40:: tarbiya metodlari?

~ shaxsga tarbiyaviy ta’sir etish orqali uni har tomonlama kamol toptirish yo‘llari va fazilatlarni tarkib toptirish usullari

~ shaxsning hayoti va faoliyatini uyushtirish asosida unda ma’naviy-axloqiy sifatlarni tarbiyalash usullari

~ shaxsning ijtimoiy ongini shakllantirish orqali uni fuqaro sifatida tarbiyalash yo‘llari

::41:: tarbiya metodlarining quyidagi turlari kim tomonidan ilgari surilgan:

1) tarbiyalanuvchilarning ongi, sezgisi va irodasiga ta’sir ko‘rsatuvchi metodlar

2) faoliyatni tashkil qiluvchi va ijtimoiy xulq-atvor tajribasini shakllantiruvchi metodlar

3) xulq-atvor va faoliyatni tartibga soluvchi, rag‘batlantiruvchi va tuzatuvchi metodlar?

::42:: tarbiya metodlari qaysi javob variantida keltirilgan?

~ ijtimoiy xulq-atvor ko‘nikmalarini shakllantiruvchi metodlar, ko‘rsatmali metodlar, amaliy mashg‘ulotlar metodlari

~ ongni shakllantiruvchi metodlar, og‘zaki bayon qilish metodlari, pedagogik rag‘batlantirish (xulq-atvorni tuzatish) metodlari

~ ongni shakllantiruvchi metodlar, ijtimoiy xulq-atvor ko‘nikmalarini shakllantiruvchi metodlar, og‘zaki ta’sir ko‘rsatuvchi metodlar

::43:: quyidagilarning qaysilari jazolash metodlari sanaladi?

~ ogohlantirish, uyaltirish, musobaqa

~ tenbeh berish, pedagogik talab, xayfsan berish

~ uyaltirish, o‘git, ogohlantirish

::44:: pedagogik talab nima ?

~ shaxsni to‘g‘ri shakllanishini ta’min etuvchi pedagogik ko‘rsatmalar, yo‘l-yo‘riqlar

~ shaxsda xalq-atvor ko‘nikmalarini shakllantiruvchi me’yoriy talablar zarur bo‘lgan ijtimoiy xulq-atvor me’yorlari

~ o‘quvchi va jamoa birligini qaror toptirishga xizmat qiluvchi qoidalar zarur bo‘lgan ijtimoiy xulq-atvor me’yorlari

::45:: pedagogik talab, o‘rganish, mashq qilish, tarbiyalovchi vaziyatlar, musobaqa tarbiya metodlarining qaysi guruhini tashkil etadi?

~ og‘zaki ko‘nikmalarini shakllantirish metodlari guruhini metodlar guruhini

~ ongni shakllantirish ko‘nikmalarini shakllantirish metodlari guruhini metodlari guruhi

~ amaliy ko‘nikmalarini shakllantirish metodlari guruhini metodlar guruhi

::46:: o‘z-o‘zini tarbiyalash nima?

~ shaxsning irodaviy sifatlariga tayangan holda o‘z-o‘zini baholash jarayoni

~ shaxs tomonidan o‘z xatti-harakatlari, faoliyatini tahlil, nazorat qilish jarayoni

~ shaxsning o‘z-o‘zini ob’ektiv baholash orqali ma’lum fazilatlarga ega bo‘lishga intilishi jarayoni

::47:: ijtimoiy ongni shakllantiruvi metodlar guruhiga kiradigan metodlarni aniqlang

~ pedagogik talab, o‘rganish, mashq qilish, tarbiyalovchi vaziyatlar, musobaqa

~ rag‘batlantirish va jazolash

~ suhbat, namuna ko‘rsatish, tarbiyalovchi vaziyatlar, musobaqa

::48:: pedagogik rag‘batlantirish (xulq-atvorni tuzatish) metodi qanday elementlardan tarkib topadi?

~ namuna ko‘rsatish va rag‘batlantirish

~ tushuntirish va uqtirish

~ jazolash va tushuntirish

::49:: qaysi qatorda rag‘batlantirish (xulq-atvorni tuzatish) metodlari guruhiga kiruvchi metodlar to‘g‘ri berilgan?

~ mashq, musobaqadan chetlatish, nasihat jamoa o‘rtasida muhokama qilish

~ hikoya, tushuntirish, tanbeh jamoa o‘rtasida muhokama qilish

~ musobaqadan chetlatish, tushuntirish, hayfsan berish

~ o‘zaro bir-birlarini tushuna oladigan kishilar guruhi

~ bir necha shaxslarning yagona manfaat atrofida birlashishlari

~ shaxsiy manfaatlardan ko‘pchilik manfaatini ustun qo‘yish imkoniyatiga ega kishilardan tarkib topgan guruh

::51:: bolalar jamoaning rivojlanishi uchun xarakterli bo‘lgan quyidagi holatlar nimani ifodalaydi: ijtimoiy ahamiyatga ega yagona maqsadning mavjudligini, birgalikdagi umumiy faoliyatning tashkil etilishini, majburiy, mas’uliyatli munosabatning yo‘lga qo‘yilishini, saylangan umumiy rahbariy organga egalikni?

~ jamoaning shakllanish bosqichlarini

~ jamoa tomonidan olib boriladigan faoliyat mazmunini

::52:: jamoa rivojlanishining qaysi bosqichida faqat pedagogik talablar qo‘yiladi?

::53:: a.s.makarenkoning fikricha, “ayrim o‘zini chetga olib qochuvchi, injiq shaxslarga jamoa talab qo‘ya boshlashi” jamoa rivojlanishining qaysi bosqichida ro‘y beradi?

::54:: jamoa rivojlanishining ikkinchi bosqichiga qanday xususiyat xos?

~ o‘qituvchi tomonidan pedagogik talablar qo‘yiladi

~ o‘z-o‘zini boshqarishga o‘tiladi

~ jamoaning har bir a’zosi o‘z oldiga jamoa manfaatiga oid talablarni qo‘yadi

::55:: jamoa an’analari nima?

~ jamoa a’zolari qat’iy amal qiladigan me’yorlar

~ jamoa a’zolari tomonidan birdek bajarilishi zarur bo‘lgan talablar

~ jamoa a’zolari birdek bo‘ysunadigan majburiy qoidalar

::56:: dunyoqarash nima?

~ shaxsning shakllanish jarayoni xususiyatlarini ifodalovchi g‘oyalar tizimi

~ shaxsning ijtimoiy jamiyatdagi o‘rnini belgilovchi xulq-atvor xususiyatlari

~ shaxs faoliyati mazmunini belgilab beradigan ma’naviy-axloqiy qarashlar tizimi

~ m etod – bu lotincha so‘zdan olingan bo‘lib, axborotni uzatish

~ m etod – bu lotincha so‘zdan olingan bo‘lib, axborotni uzatish

~ m etod – pedagogik texnologiyaning tarkibiy qismi

::58:: axloqiy tarbiyaning maqsadi nimadan iborat?

~ o‘quvchilar ongiga axloqiy me’yorlarni, ijtimoiy-huquqiy qoidalarni, qonunchilik asoslarini, ijtimoiy-axloqiy talablarni singdirish

~ o‘quvchilarda axloqiy fazilatlar, xulq-atvor ko‘nikmalarini, ijobiy xislatlarni, xushmuomalalilik, fahm-farosatni va nazokat shakllantirish

~ o‘quvchilarda borliqqa ijobiy munosabatni, mustahkam e’tiqodni va aniq maqsad asosida hayotiy intilishlarni

::59:: muloqot nima?

~ birovlarga ta’sir kursatish

::60:: jamiyat tomonidan tan olingan bo‘lib, unda yashovchi kishilar tomonidan bajarilishi majburiy-ixtiyoriy bo‘lgan qoida nima deb ataladi?

::61:: s haxsga yo‘naltirilgan ta’limning asosiy tamoyilini ko‘rsating?

~ t a’lim markaziga o‘qituvchi qo‘yiladi

~ t a’lim markaziga pedagogik jamoa qo‘yiladi

~ o ‘quv yurtining moddiy texnik ta’minoti xisobga olinad

::62:: p edagogika olamiga savol javob va «evristik» suhbat metodini olib kirgan faylasuf olim kim ?

::63:: Y a. A . K omenskiyning « b uyuk didaktika»asari nechanchi yilda yozilgan ?

::64:: « t akrorlash bilimning onasidir». Ushbu ibora qaysi pedagog olimning fikriga mansub.

::65:: ibtidoiy jamoa davridagi ma’rifiy tafakkurning dastlabki kurtaklari

~ folklorlardagi o‘z aksini topgan

~ «be hi stun» yozuvlarida ifodalangan

~ xalk ogzaki ijodi namunalarida

::66:: qaysi mehnat turli o‘quvchilarning moddiy boyliklar yaratishdagi ishtiroki, bu jarayonda ularning ishlab chiqarish munosabatlariga kirishishlarini ko‘zda tutadi ?

~ ijtimoiy foydali mehnat

~ o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish

::67:: zardushtiylik ahloqining asosi bu.

~ ezgu niyat, ezgu ixlos, ezgu amal

~ ezgu kalom, ezgu hayol, ezgu tilak

~ falsafa, siyosat e’tiqod

::68:: ijtimoiy ongni shakllantiruvchi metodlar qanday usullar sanaladi?

~ ijtimoiy ongni shakllantiruvchi metodlar e’tiqod hamda dunyoqarashni shakllantirish usullari sanaladi

~ ijtimoiy ongni shakllantiruvchi metodlar xis-tuyg‘usi va irodasi ta’sir ko‘rsatish usullari sanaladi

~ ijtimoiy ongni shakllantiruvchi metodlar ma’naviy axloqiy sifatlar va irodasiga ta’sir ko‘rsatish usullari sanaladi

::69:: o‘quvchilarni mehnatga layoqatli va mehnatsevar qilib tarbiyalashda ko‘proq nimalarga e’tibor bermoq lozim?

~ ishbilarmonlik xislatini tarbiyalashga

~ ularni ijtimoiy va ruhiy jihatdan kamol toptirishga

~ ma’naviy-axloqiy e’tiqodni shaklantirishga

::70:: kasbiy konsultatsiya (maslahat)ning qanday turlari mavjud?

~ tibbiy, rag‘batlantiruvchi, ma’lumot-axborotli

~ rag‘batlantiruvchi, individual-tashxisli, tibbiy

~ tarbiyalovchi, tibbiy, individual-tashxisli

::71:: jismoniy tarbiyaning maqsadi nimadan iborat?

~ o‘quvchilarning saloatliklarini mustahkamlash

~ o‘quvchilarda jismoniy mashqlarni bajarish ko‘nikma va malakalarini shakllantirish

~ o‘quvchilarning jismoniy tarbiya va sportga bo‘lgan qiziqishlarini oshirish

::72:: o‘quvchilar sog‘ligini mustahkamlash, organizmini chiniqtirish, jismoniy jihatdan to‘g‘ri rivojlanishini ta’minlash, ishlash qobiliyatini rivojlantirish ularda yangi harakat turlariga nisbatan ko‘nikma, malakalar hosil qilish, ularni maxsus bilimlar bilan qurollantirish o‘ quvchilarning yoshiga, jinsiga muvofiq keladigan asosiy harakat sifatlarini shakllantirish va rivojlantirish, ularda o‘z sog‘ligiga ongli munosabatni tarbiyalash. Ular j ismoniy tarbiyaning . s analadi.

::73:: o‘quvchilarda jismoniy madaniyatni tarbiyalashning asosiy vositalariga nimalar kiradi?

~ gimnastika, harakatli o‘yinlar, turizm, sport

~ jismoniy ta’sir, organizmni chiniqtirishga yordam beruvchi tabiiy va sun’iy omillar

~ quyosh, suv, havo, uyqu

::74:: quyida keltirilgan jismoniy tarbiya vositalaridan qaysi biri maktabgacha va boshlang‘ich ta’lim yoshi bolalarining jismoniy quvvatini oshirishga, jismoniy, aqliy jihatdan rivojlanishiga yordam beradi?

~ shaxmat-shashka va tennis

::75:: jismoniy madaniyatga egalikni ifodalovchi asosiy tushunchalar qaysilar: 1) jismoniy ta’sir 2) jismoniy harakat ko‘nikmalariga egalik 3) jismoniy mehnat 4) jismoniy kamolot 5) jismoniy ideal 6) jismoniy madaniyat 7) jismoniy jazo

::76:: “badanning salomat va quvvatli bo‘lmog‘i insonga eng kerakli narsadir. Chunki o‘qimoq, o‘qitmoq va o‘rgatmoq uchun insonga kuchlik, kasalsiz vujud kerakdir”. Ushbu fikr kim tomonidan ilgari surilgan?

~ Yаn Amos Komenskiy

::77:: estetik tarbiyaning maqsadi nimadan iborat?

~ o‘quvchilarni go‘zallikni his qilishga o‘rgatish

~ o‘quvchilarda san’at asarlari, shu jumladan, badiiy adabiyotga qiziqishni uyg‘otish

~ o‘quvchilarda tasviriy san’at, jumladan, rassomlik va haykaltaroshlikka oid asarlar mohiyatini tushuna olishga o‘rgatish

::78:: e stetik tarbiyaning asosiy vazifalari nimalardan iborat?

~ shaxsda tabiiy go‘zallikni his qila olish ko‘nikmalarini shakllantirish

~ shaxsni san’at asarlarida ilgari surilgan ma’noni anglashga o‘rgatish

~ shaxsni go‘zallikni sevishga o‘rgatish

::79:: estetikaning asosiy tushunchalarini aniqlang: 1) estetik his-tuyg‘u 2) estetik tamoyil 3) estetik did 4) estetik me’yor 5) estetik mulohaza 6) estetik ideal.

::80:: shaxsning aniq bir estetik hodisaga munosabatini bildiruvchi aqliy harakati nima?

::81:: ta’limni tashkil qilish shakllari qanday tanlanadi?

~ t a’lim turiga qarab

~ bolalarning yosh xususiyatlariga qarab

~ o‘quv rejimi asosida

::82:: shaxsning voqelikni estetik jihatdan bilishga undovchi sub y ektiv omillar nima?

::83:: “devonu lug‘atit-turk” asari muallifi?

~ Imom Al Buxoriy

::84:: ekologik tarbiyaning asosiy maqsadi va vazifalari nimalardan iborat?

~ o‘quvchilarga ekotizim va uning xususiyatlarini o‘rganish

~ o‘quvchilarni tabiiy jarayonlarning mohiyatidan xabardor bo‘lish

~ o‘quvchilarda tabiat bilan o‘zaro uyg‘unlikka erishish ko‘nikmalarini shakllantirish

::85:: ekologik tarbiyaning vazifalarini aniqlang.

1) o‘quvchilarning tabiiy muhitning inson hayotida tutgan o‘rni va ahamiyati to‘g‘risidagi nazariy bilimlarini rivojlantirish

2) o‘quvchilarda inson tabiatning bir bo‘lagi ekanligi haqidagi tushunchani qaror toptirish

3) o‘quvchilarni tabiatni sevishga o‘rgatish, ularda tabiat va atrof-muhitni muhofaza qilish borasidagi nazariy va amaliy bilimlarini oshirish

4) o‘quvchilarda tabiiy ne’matlardan maqsadli foydalanish ko‘nikmalarini shakllantirish

5) o‘quvchilarda tabiat va atrof-muhitga ijobiy munosabatni shakllantirish

::86:: didaktika – bu:

::87:: didaktika nimani o‘rganadi?

~ shaxsning umumiy rivojlanish qonuniyatlarini

~ bolaning atrofdagilar bilan o‘zaro munosabatini

~ shaxsga ta’lim hamda tarbiya berishga salbiy ta’sir etuvchi omillarni

::88:: ta’lim funksiyalari qaysi javobda to‘g‘ri ko‘rsatilgan?

~ o‘quv fanlari mazmunini o‘zlashtirib olish

~ bilim, ko‘nikma, malaka hosil qilish

~ tevarak-atrofdagi voqealarni tushuntirish

::89:: didaktikaning asosiy kategoriyalarini ko‘rsating.

~ ta’lim berish, tarbiyalash, shakllantirish

~ bilim, ko‘nikma, ta’lim, malaka

~ rivojlanish, mustahkamlash, takrorlash, umumlashtirish

::90:: “ta’lim beruvchi, rivojlantiruvchi va tarbiyalovchi” tushunchalari didaktikaning qaysi jihatini yoritadi?

~ t a’lim vositalari

~ t a’lim metodlari

::91:: o‘quvchilar bilim sifatini va o‘qitish natijalarini dtsga muvofiqligini ta’minlash uchun joriy, oraliq va yakuniy nazorat bilan birga umumiy o‘rta maktablarda yana qanday nazoratni o‘tkazish ko‘zda tutilgan ?

::92:: buyuk chex olimi ya.a.komenskiy tomonidan “didaktikaning oltin qoidasi” deb e’tirof etilgan tamoyil qaysi?

~ ta’lim berishda ilmiy atamalardan foydalanish

~ ta’limning tabiat bilan uyg‘unligi

~ nazariy bilimlarning o‘quvchilar uchun tushunarli bo‘lishi

::93:: jismoniy hamda ruhiy rivojlanishda nuqsoni bo‘lgan, shuningdek, uzoq vaqt davolanishga muhtoj bolalar va o‘smirlar qanday ta’lim muassasalarida o‘qitiladilar?

~ umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida

~ o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi muassasalarida

::94:: ta’limni tashkil etish shakllari qaysi variant javobda to‘g‘ri ko‘rsatilgan?

~ yakka tartibdagi ta’lim, repetitorlik ta’lim, fakultativ ta’lim

~ ekskursiya, ma’ruza, viktorina

~ an’anaviy ta’lim va noan’anaviy ta’lim

::95:: noan’aviy ta’lim shakliga nimalar kiradi ?

~ yangi bilimlarni bayon qilish darslari, takrorlash darslar va b

~ kirish darslari, bkmni tekshirish darslari va b

~ ma’ruza, ekskursiya, uchrashuv, debat, davra stoli, viktorina, mahorat darslari va b

::96:: darsning boshlanishini tashkil etish uy vazifasini tekshirish, maqsadi, vazifasini bayon qilish, yangi materiallarni tushuntirish, mustahkamlash, yakun yasash va uyga vazifa berish kabi vazialar hal qilinadigan dars tipini ko‘rsating:

~ yangi bilimlarni berish

::97:: eng qadimgi yozma ma’rifiy yodgorlik?

~ kalima va dimna

::98:: majburiy standartli tekshiruv ishlari qaysi nazorat tarkibiga kiradi?

::99:: o‘quv dasturida nimalar aks etadi?

~ o‘quvchi shaxsini tarbiyalash maqsadi, vazifalari, ularni mutaxassis qilib etishtirish

~ o‘quv yilining strukturasi, ta’tillar kuni, dam olish haftalari va dars soatlari

~ o‘quv predmetining ajratilgan haftalik soatlar miqdori va choraklarda necha soatdan mavzu bo‘lishi

::100:: o‘quvchilarga nazariy va amaliy bilimni tartibli bayon qilishga yo‘naltirilgan jarayon qanday nomlanadi?

::101:: o‘quvchining iste’dod va qobiliyatining rivojlanishi nimaga bog‘liq?

~ tarbiyaviy tug‘ma nishonlarga va yil davomida muvaffaqiyatli o‘qishga

~ o‘zlashtirgan bilimlarning miqdori va uning to‘plagan hajmiga

~ o‘qitish, tarbiyalash metodlariga va bilimlarni tez o‘zlashtirishga

::102:: maktab ta’limining mazmuni qaysi me’yoriy hujjatlarda aks etadi?

~ o‘quv dasturlari, metodik ko‘rsatmalar va dtsda

~ pedagogik kengash qarorlari, metodik yo‘riqnomalar va dtsda

~ buyruqlar, darsliklar va dtsda

::103:: boshlang‘ich sinf o‘quvchilari faoliyatida nimalar asosiy o‘rin tutadi?

::104:: ta’lim metodlarining asosiy turlari qaysi javobda to‘g‘ri ko‘rsatilgan?

~ o‘qishga qiziqishni rag‘batlantiruvchi, o‘z-o‘zini nazorat metodlari

~ bilish faoliyatini kuzatish, nazorat va o‘quv faoliyatini tuzatish metodlari

~ nazariy bayon qilish , mehnatga va muayyan kasbga qiziqishni rag‘batlantirish

::105:: ta’limning amaliy metodlariga nimalar kirishini ko‘rsating?

~ illyustratsiya, namoyish qilib ko‘rsatilishi

~ hikoya, tushuntirish, suhbat, ma’ruza

~ test, algoritmlash, qisman izlanish, induksiya

::106:: kasb- h unar kolleji qanday muassasa?

~ o‘quvchilarning intellektual qobiliyatlarini jadal o‘stirishni, ularning chuqur, tabaqalashtirilgan va kasb-hunar yo‘naltirilgan bilim olishlarini ta’minlaydigan uch yillik o‘rta maxsus o‘quv yurti

~ o‘quvchilarning yakka tartibdagi ehtiyojlarini qondirish, ularning bo‘sh vaqti va dam olishini tashkil etish uchun turli yo‘nalishlarda ta’limni tashkil etishga yo‘naltirilgan ko‘p yillik faoliyatni olib boradigan o‘quv yurti

~ ta’lim yo‘nalishlaridan biri bo‘yicha puxta bilim beradigan, o‘qish muddati kamida uch yil bo‘lgan o‘rta maxsus o‘quv yurti

::107:: ko‘rsatmalilik metodining asosiy tarkibiy elementlari qaysilar?

~ kuzatish, namoyish qilib ko‘rsatilishi

~ mashq qilish, laboratoriya va grafik ishlar

~ sxema va chizmalar tayyorlash, grafiklar

::108:: “Avesto” necha qismdan iborat.

::109:: evristik suhbat metodi daslab kim tomonidan qo‘llanilgan?

~ Ar i stotel (Arastu)

::110:: o‘qituvchining monologi, suhbati ta’limning qaysi metodiga kiritiladi?

::111:: tashxis negizida qanday ishlar amalga oshiriladi?

~ o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan nazariy bilimlar darajasini hisobga olish

~ o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini baholash

~ o‘quvchilar faoliyatini nazorat qilish

::112:: maktabgacha ta’lim qanday maqsadni ko‘zlaydi?

~ bolaning savodxonlik ko‘nikmalarini shakllantirishni

~ bolada ijtimoiy va tabiiy borliqni anglash ko‘nikmalarini shakllantirishni

~ bola shaxsida nutq va faoliyat ko‘nikmalarini shakllantirishni

::113:: umumiy o‘rta ta’lim qanday bosqichlardan iborat?

~ boshlang‘ich ta’lim va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi

~ maktabgacha va boshlang‘ich ta’lim

~ uzluksiz ta’limninng barcha bosqichlari

::114:: akademik litsey qanday muassasasi?

~ o‘quvchilarning kasb-hunarga moyilligi, mahorat va malakasini chuqur rivojlantirishni ta’minlaydigan uch yillik o‘rta maxsus o‘quv yurti

~ tabaqalashtirilmagan bo‘lsa-da, o‘quvchilarda kasbiy ko‘nikmalarni shaklantirishga xizmat qiladigan uch yillik o‘rta maxsus o‘quv yurti

~ tanlangan kasblar bo‘yicha bir yoki bir necha ixtisos olishni ta’minlaydigan uch yillik o‘rta kasb-hunar o‘quv yurti

::115:: “Qobusnoma” asarida yoshlar tarbiyasida – juvonmardlik talablaridan eng muhimi:

::116:: oliy ta’lim muassasalari qanday vazifani bajaradi?

~ pedagogik ma’lumotga ega malakali mutaxassislarni tayyorlash

~ raqobatga bardoshli, malakali mutaxassislarni tayyorlash

~ kichik malakali mutaxassislarni tayyorlash

::117:: A. Navoiy o‘zining axloqiy qarashlarini qaysi asarida bayon qilgan?

::118:: birinchi marta jadidchilik qayerda paydo bo‘ldi?

::119:: oliy ta’lim yo‘nalishlaridan biri bo‘yicha puxta bilim beradigan, o‘qish muddati kamida to‘rt yil bo‘lgan tayanch oliy ta’lim – bu .

::120:: Imom Buxoriy to‘plagan xadislar soni?

::121:: jamiyatning yuqori malakali ilmiy, ilmiy-pedagogik kadrlarga bo‘lgan ehtiyojlarini ta’minlashga qaratilgan ta’lim turi qanday ta’lim sanaladi?

~ o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi

::122:: tarbiya maqsadini belgilovchi omil qaysilar deb bilasiz?

~ jamiyat taraqqiyotining moddiy asoslari va ob ’ ektiv ehtiyoji

~ ushbu jamiyat taraqqiyotining darajasi

~ muayyan jamiyatdagi pedagogik nazariyaning ahvoli

::123:: pedagogikaning boshqa fanlar bilan aloqasi qaysi guruhda berilgan?

~ falsafa, kibernetika, estetika, pedagogika v.b

~ fizika, adabiyot, metematika, pedagogika, tarix, v.b

~ geografiya, jamiyatshunoslik, pedagogika, iqtisod asoslari v.b

::124:: pedagogikaning milliy asosi nima?

~ komil inson voyaga etkazishning mavjud muammolarni hal qilish

~ uzl u ksiz ta’lim tizimini yanada rivojlantirish muammolarini o’rganish

~ ta’lim –tarbiya samaradordigini oshirish va dunyo talablariga darajasida olib chiqish

::125:: Avestoda qanday g‘oya ulug‘lanadi?

~ mardlik jasur lik ka aylanadi

~ ayollarga g‘amxo‘rlik qilish asosiy insoniy burch hisoblanadi

~ ma’naviy hayot moddiy hayot bilan bog‘lanadi

::126:: turkiy tilda yaratilgan dastlabki ta’limiy-axloqiy asar qaysi?

~«Devoni lug’atit turk»

~ « M ahbub ul-qulub»

~ « H ibbat ul-haqoyiq»

::127:: «Turkiy guluston, yoxud axloq» asari qaysi pedagog olim qalamiga mansub?

::128:: sinf – dars tizim iga kim asos solgan?

~ Ya. A. Komenskiy, D. Ushinskiy

~ P. P. Blonskiy, T. Shatskiy

::129:: turli tarixiy davrlardagi tarbiya, maktab va pedagogik nazariyalar taraqqiyotini pedagogikaning qaysi sohasi o’rganadi?

~ pedagogika mahorati, ijtimoiy pedagogika, pedagogik texnologiya

::130:: K omil inson tarbiyalash muammolari nechinchi asrda paydo bo‘lgan

::131:: pedagogikaning asosiy tushunchalari (kategoriyalari)ni aniqlang.

~ bilim, malaka, ko’nikma

~ muhit, irsiyat, tarbiya

~ yetuklik, rivojlanish, tarbiya

::132:: hamkorlik va milliy pedagogika asosini yaratish bu.

~ milliy istiqlol g’oyasining bosh maqsadi

~ tarix fanining bosh vazifasi

~ psixologiya fanining oldida turgan maqsad

::133:: tarbiyaviy ishlarning mantiqiy tizimi tarkibiy q ismlarini belgilang

~ darsda va sinfdan tashqari tarbiya ishlari

~ 1-4, 5-7, 8-9, 10-11 sinflarda tarbiya ishlari

~ maqsad, vazifa, vosita, usul, natija va pedagogik shart-sharoitlar

::134:: tarbiya jarayoni sub ’ ektini belgilang

~ televidenie, radio, matbuot

::135:: ta ’ lim jarayonida o’qituvchi va o’quvchi h amkorligini ta ’ minlovchi bosh omilni belgilang

~ o’qituvchi va o’quvchining o’zaro kelishuvi

~ bir-birini tushunishga erishish

~ maqsadlarning birligi va mushtarakligini

::136:: “maktab,mahalla, oila , hamkorligi” kontseptsiyasi qachon ishlab chiqilgan?

::137:: nechanchi yili “Yoshlar yili ” deb qabul qilingan ?

::138:: q uyidagi pedagоgik nazоkatga оid fikrga o’z munоsabatingizni bildiring.

~ p edagоgik nazоkat – dustlik, xizmatdagi mоslik, chikishib, xamjixat bo’lish, mayinlik, uni saklashga yordam beradi, kоllektivdagi urnini belgilaydi

~ p edagоgik nazоkat – tadbirni tanlash, uning rejasini to’zish, o’tkazish va tahlil qilish, uni saklashga yordam beradi, kоllektivdagi urnini belgilaydi

~ pedagоgik nazоkat – nafas оlish, оvоzni o’zgaruvchanligi, talaffo’z ravоn notiq , uni saklashga yordam beradi, kоllektivdagi urnini belgilaydi

::139:: “maktab, oila, mahalla hamkorligi” kontseptsiyasining maqsad va vazifalari nimalardan iborat?

~ yoshlar sportini ommaviy rivojlantirish tizimini yaratish , vatanparvarlik ruhida tarbiyalash

~ vositalar tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat , vatanparvarlik ruhida tarbiyalash

~ xuquq va manfaatlarini himoyalashga qaratilgan ish , vatanparvarlik ruhida tarbiyalash

::140:: o`qituvchining notiqlik qobiliyatiga berilgan tahrif qaysi banda tugri ko’rsatilgan?

~ to`g’ri talaffuz qila о lishi

~ t o` g’ri muоmala qila оlish qobiliyati

~ no’tiq erdamida o’z fikr-tuyg’ularini aniq va ravshan ifоdalash qobiliyati

::141:: pedagogik mahoratning tarkibiy qismlari to`ri ko`rsatilgan javobni ko`rsating

~ bilim, ko`nikma, malaka, kasbiy ko’nikma va malaka, kasbiy bilim va tushunchasi

~ kasbiy qadriyat va (ustanovka) tayyorgarligi, kasbiy ko’nikma va malaka, kasbiy bilim va tushunchasi

~ pedagogik qobiliyatlar, pedagogik layoqat, kasbiy ko’nikma va malaka, kasbiy bilim va tushunchasi

::142:: o’qituvchining qiziqishi, intilishi, uzoq vaqt izlanishi natijasida hosil bo’lgan, o’ziga xos o’yin, mehnat, musobaqa elementlari bo’lgan yangi bir dars turi darsni tashkil etishning qaysi usuliga kiradi?

::143:: metodlarni optimal tanlashga qanday talablar qo’yiladi? (metodning optimalligini nima belgilaydi?)

~ sinf o’quvchilarining imkoniyati, o’qituvchining shaxsiy imkoniyati va mahorati, maktab sharoiti

~ faoliyatning xususiyati, bolaning anatom-fiziologik xususiyati, ruhiyati, ilmiy fikr mantig’i

~ o’quvchi o’zlashtirishga ta’sir etadigan ichki va tashqi sabablar, maktabning o’quv bazasi

::144:: dars tiplari qaysilar?

~ turli mashg’ulotlar qatnashadigan dars, sinov-mavzuli dars, kino dars, ma’ruza darsi

~ konferentsiya-darsi, matbuot konferentsiyasi darslari, uchrashuv

~ aralash dars, kitob bilan ishlash, umumlashtirish

::145:: innovatsion yondoshuv nima?

~ turli maqsadlar shajarasini ishlab chiqish va vazifalarni amalga oshirish

~ tartibga solish va nazorat qilish

~ zamon ehtiyojiy talablaridan kelib chiqib boshqarishni yo’lga qo’yish

::146:: o’qitish usuli (metodlari) deganda nima tushuniladi?

~ bilimlarni bayon qilish, mashqlantirish, amaliy ishlar olib borish

~ ta’lim vazifasini hal qilishga qaratilgan o’qituvchi va o’quvchilarning birgalikdagi faoliyatini belgilash yo’li va vositasi

~ o’qitishni amalga oshirish va bolalar bilish faoliyatiga rahbarlik qilish

::147:: o ‘ qitish jarayonida nazoratning rivojlantiruvchi funksiyasini toping

~ o ‘quvchilarda barqaror diqqatni vujudga keltirish

::148:: m asofadan o‘qitish qanday amalga oshiriladi?

~ o‘quv adabiyotlari orqali

~ kompyuter texnikasi orqali

::149:: innovatsiya nima?

~ innovatsiya – yangicha ta`lim

~ innovatsiya – dasturlashtirilgan ta’lim

~ innovatsiya – muammoli ta’lim

::150:: kompetensiya nima?

~ kompetentsiya-xulq-atvor, bilim, malaka, munosabat, m otiv

~ kompetentsiya- o’z-o’zini namoyon qilish, boshqa odamlar bilan ijtimoiy muloqotda bo’lish, o’z ustida tinimsiz ishlash

~ kompetentsiya- vaziyatni baholash va muammolarni yechish ko’nikmasiga ega bo’lish, tashkilotchilik, ijodiy yondashuv, boshqaruv ko’nikmasiga ega bo’lish

::151:: kompetensiya nima?

~ kompetentsiya-xulq-atvor, bilim, malaka, munosabat, m otiv

~ kompetentsiya- o’z-o’zini namoyon qilish, boshqa odamlar bilan ijtimoiy muloqotda bo’lish, o’z ustida tinimsiz ishlash

~ kompetentsiya- vaziyatni baholash va muammolarni yechish ko’nikmasiga ega bo’lish, tashkilotchilik, ijodiy yondashuv, boshqaruv ko’nikmasiga ega bo’lish

::152:: didaktik kompetensiya nimalardan iborat?

~ ta’limni uzluksiz ta’minlash, bilimini anglash va ularni rivojlantirish

~ ta’lim-tarbiya birligi va rejalashtirish , bilimini anglash va ularni rivojlantirish

~ o’quvchilarga yordam ko’rsatish , bilimini anglash va ularni rivojlantirish

::153:: kasbiy kompetensiya modeli o’z ichiga nimalarni oladi?

~ kommunikatsiya nutqiy, ijtimoiy –madaniy, tilni chuqur bilish , kasbiy ko’nikma va malaka

~ ijodiy faoliyatda o’zi o’zlashtirgan bilim, ko’nikma, malakalarni, analiz va sintez qilish

~ pedagogik faoliyatini muvofiqlashtirish shaxsiy yutuqlarni boshqarishi, o’zini anglash va kasbiy o’sish

::154:: o ‘zbekistonning bozor iqtisodiyotiga o‘tishi nechta tamoyilga asoslanadi?

::155:: shaxsiy kompetensiyaga nimalar kiradi?

~ muloqatchanlik va bag’rikenglik, y etakchilik

::156:: o’qituvchi kompetensiyasi piramidasi nimalardan iborat?

~ kasbiy mahorat va malaka

~ kasbiy bilim, tushuncha, malaka

~ kasbiy mahorat, tajriba, bilim, ko’nikma

::157:: o’quvchilarga o’rgatiladigan bilim, ko’nikma, malakalar majmuasi:

~ fanlar bobining mazmuni

::158:: dars samaradorligini oshirish omili

~ mustaqil ish ijodiy ishlarni tashkil etish

~ qo’shimcha materiallardan foydalanish

~ vaqtdan unumli foydalanish

::159:: pedagogik jarayonning bir butunligi nima?

~ vosita va usullar, do’stona aloqa

~ s h akl, natija va shart-sharoitlar

~ maqsad, mazmun, usul, vosita, shakl, hamkorlik va natija

::160:: o’zbekiston respublikasi “ta’lim to’ g’ risida”gi qonun ni maqsadi?

~ ta’lim muassasalari faoliyatini tartibga solish hamda shaxsning bilim olishdan iborat konstitutsiyaviy huquqini kafolatlaydi

~ ta’lim muassasalari rahbarlari, xodimlarining xuquqini belgilaydi hamda shaxsning bilim olishdan iborat konstitutsiyaviy huquqini kafolatlaydi

~ ta’lim muassasalari faoliyatini moddiy va xuquqiy kafolatlaydi hamda shaxsning bilim olishdan iborat konstitutsiyaviy huquqini kafolatlaydi

::161:: t a’limni tashkil qilishning noa’nanaviy shakllarini aniqlang ?

~ trening va boshqalar

::162:: pedagogikaning bosh masalasi?

~ t arbiya, barkamol inson tarbiyasi

~ b arkamol inson, tarbiya

~ t a’lim tarbiya samaradoligini oshirish

::163:: qaysi javobda Forobiyning pedagogik asari to`g`ri ko`rsatilgan ?

~ “ Turkiy guliston yoxud axloq ”

::164:: “ T a’lim to’g’risida”gi qonun necha modda va bobdan iborat?

~ 53 ta modda va 7 bobdan iborat

~ 24 ta modda va 6 bobdan iborat

~ 20 ta modda va 9 bobdan iborat

::165:: T a’lim ning ijtimoiy-pedagogik funksiyalarini belgilang

~ o’quvchilarning bilish faoliyatini boshqarish

~ natijalarni baholash va nazorat etish

~ o’qituvchining darsga tayyorlanishi

::166:: ta’limda tadrijiylik nimani bildiradi?

~ ta’limda tadrijiylik – ta’lim mazmunini ta’lim oluvchilarga ketma-ketlikka rioya qilmagan holda berish

~ ta’limda tadrijiylik – ayrim olingan o’quv fanini boshqa fanlar bilan predmetlararo bog’lanishda o’tish

~ ta’limda tadrijiylik – ta’limdagi nazariy bilimlarni turli xil tajribalar, laboratoriya eksperimentlarini namoyish qilib berish, tushuntirish

::167:: o’quvchilarga o’rgatiladigan bilim, ko’nikma, malakalar majmuasi:

~ fanlar bobining mazmuni

::168:: ta ’ lim vositalari

~ daftar, ruchka va b o’ r

~ sinf xonasi doskasi

~ televizor, radio, kinoapparat

::169:: ta ’ limning asosiy tashkiliy shakli.

::170:: tarbiyaning predmeti

::171:: “ta’lim beruvchi, rivojlantiruvchi va tarbiyalovchi” tushunchalari didaktikaning qaysi jihatini yoritadi?

~ t a’lim vositalari

~ t a’lim metodlari

::172:: « B irinchi muallim» – kitobining muallifi kim?

::173:: «Qobusnoma» kimning asari?

::174:: Y a .A.Komenskiy o‘z asarlarida tarbiyaning maqsadini necha qismga bo‘lgan.

::175:: «Sayyoralar ilmi» asarining muallifini aniqlang?

::176:: shaxs taraqqiyotida qanday omillar asosiy rol o’ynaydi?

~ o’quv rejalari, moddiy va ma’naviy imtiyozlar

~ ta’lim usullari, moddiy va ma’naviy imtiyozlar

~ o’quvdarsliklari, moddiy va ma’naviy imtiyozlar

::177:: ta’limda proeksion uskunalar va slaydlarni qo‘llash qaysi didaktik tamoyilda o‘z ifodasini topgan?

~ onglilik va faollik

~ nazariya va amaliyotning birligi

~ ta’lim va tarbiyaning birligi

::178:: ta’lim usulini (metodini) tanlashda o’qituvchi nimalarga asoslanadi?

::179:: pedagogika fanining mavzu ba h sini nima tashkil etadi va u nimani o’rganadi ?

~ tarbiya bo’lib, uni insonni ruhiy rivojlantirish omili deb qaraydi

~ jamiyatning axloqiy taraqqiyotini belgilovchi omil-tarbiya deb qaraladi

~ tarbiya bo’lib, uni odamni rivojlantirish va shakllantirish jarayoni sifatida o’rganadi

::180:: ijtimoiy tarbiya maqsadi qaysi ifodada to’g’ri berilgan?

~ ishbilarmon, bilimdon, komil insonni etishtirish har tomonlama barkamol erkin shaxsni rivojlantirish

~ faol, ishbilarmon, har tomonlama komil insonni voyaga etkazish har tomonlama barkamol erkin shaxsni rivojlantirish

~ fuqaroni har tomonlama rivojlantirish har tomonlama barkamol erkin shaxsni rivojlantirish

::181:: odam bolasining rivojlanishida faoliyat qanday rol o’ynaydi?

~odam irsiyat, ijtimoiy muhit va tarbiya mahsuli bo’lganligi tufayli faoliyatning shaxs rivojlanishida hech qanday ahamiyati yo’q va imkoniyatlarini ro’yobga chiqarib, tajriba to’plash, irodani chiniqtirish, aqliy qobiliyatni o’stirishni ta’minlaydi

~ odamning faoliyati tufayli atrof-muhit o’zgarib boradi va imkoniyatlarini ro’yobga chiqarib, tajriba to’plash, irodani chiniqtirish, aqliy qobiliyatni o’stirishni ta’minlaydi

~ odam bolasi turli layoqat kurtaklari bilan dunyoga keladi, faoliyat ularning rivojlanib, shaxsning individual fazilatiga aylanishini ta’minlaydi va imkoniyatlarini ro’yobga chiqarib, tajriba to’plash, irodani chiniqtirish, aqliy qobiliyatni o’stirishni ta’minlaydi

::182:: o’quvchining o’zidagi barcha iqtidor va qobiliyatlarning namoyon bo’lishi, ro’yobga chiqishi nimaga bog’liq?

~ tabiiy-tug’ma layoqatga bog’liq, ta’lim-tarbiyaning pedagogik jihatdan maqsadga muvofiqligiga

~ o’zlashtirilgan bilimlarning miqdori va hajmiga bog’liq, ta’lim-tarbiyaning pedagogik jihatdan maqsadga muvofiqligiga

~ o’qitish va tarbiyalash metodlariga bog’liq, ta’lim-tarbiyaning pedagogik jihatdan maqsadga muvofiqligiga

::183:: o’q uvchining bilish faoliyati qaysi bosqichlarda ro’y beradi?

~ kuzatish-anglash-eslab qolish-tiklash-qo’llash, umumlashtirish, xulosa qilish, anglab olish, amalda qo’llash

~ ong-idrok-eslab qolish – umumlashtiri – bilib olish, umumlashtirish, xulosa qilish, anglab olish, amalda qo’llash

~ fikrlash – tahlil – induktsiya va deduktsiya – umumlashtirish – xulosa, umumlashtirish, xulosa qilish, anglab olish, amalda qo’llash

::184:: tarbiya metodlari necha xil?

~3 xil: maktab ma ’ muriyatning vazifasi, o’quvchilar faoliyati, mahalla jamoaning rivojlanish metodlari

~ 3 xil: ijtimoiy ongni shakllantirishga xizmat odatlantirish va faoliyatda mashqlantirish rag’batlantirish va jazolash (ma’qullash, dalda berish, uyaltirish)

~2 xil: tarbiyachi, tarbiyalanuvchi metodlari

::185:: o’qitish metodlarining turlari qaysi javobga to’g’ri va to’la berilgan?

~ tushuntirish – tasvirlash, muammoli, qisman izlanish, og’zaki, ko’rsatmali, amaliy

~ og’zaki bayon qilish, ko’rsatmali, amaliy , laboratoriya, mashq, grafik ishlar, amaliy ishlar

~ so’z vositali, ko’rsatmali va amaliy ish vositalari bilan ifodalanuvchi guruhlarga ajratiladi

::186:: ushbu dars tuzilishidan uning qaysi dars tipini ekanligini aniqlang: so’rash, yangi mavzuni bayon qilish,mustahkamlash, uyga vazifa berish, yakun.

::187:: ta’lim metodlarining asosiy turlari qaysi javobda to‘g‘ri ko‘rsatilgan ?

~ o‘qishga qiziqishni rag‘batlantiruvchi, o‘z-o‘zini nazorat metodlari

~ bilish faoliyatini kuzatish, nazorat va o‘quv faoliyatini tuzatish metodlari

~ nazariy bayon qilish hossalari

::188:: “o’g’il bolalarni besh yoshdan 20 yoshgacha faqat uch narsa: otda yurishga, kamondan otishga, to’g’rilikka o’rgatishgan . Bolani besh yoshgacha otasiga ko’rsatmaganlar, u ayollar tarbiyasida bo’lgan . ” Ushbu parcha kimning qaysi asaridan olingan va kimlar haqida yozilgan?

~ polienning “xarbiy xiylalar” asari, saklarga qarshi doroning bosqinchilik yurishi aks etgan

~ starabonning “geografiya” asari, forslarning qadimiy urf – odatlari haqida

~ polienning asari, saklarga qarshi doroning bosqinchilik yurishi aks etgan

::189:: ibtidoiy jamoa davrlarida tarbiyaning yuzaga kelishiga sabab bo’lgan shart-sharoitlar nimalardan iborat edi?

~ bolalarning kattalarga taqlidi

~ kohinlar va oqsoqollarning maqsadga muvofiq faoliyati

~ kishilarning o’z nasl-nasabini davom ettirishda tabiiy biologik negizga asoslanishi

::190:: o’quvchiga kattalar tajribasini o’rgatish ta’limning qaysi usulida o’tiladi?

::191:: Eng qadimgi davrlardagi ma’naviy madaniyatimiz, xususan bolalar tarbiyasi tizimini o’rganishda asos bo’lgan manbani ayting

~ Ibn Sino «Ahloq haqida risola»

~ qadimgi yunon va rimlik faylasuf-ma ’ rifatparvarlarning asarlari

::192:: «xalq ommasi tomonidan yaratilgan va avloddan-avlodga o’tib kelayotgan ta’lim-tarbiya ishlarini amalga oshirish bobida qo’llanib kelingan usul, vosita, ko’nikma va malakalar birligini ifodalovchi tajribalar asosida to’plangan bilim va ma’lumotlar yig’indisi.» ushbu ta’rifda qanday tushuncha ifodalangan?

::193:: «bola aziz, odobi undan aziz». Ushbu ibora pedagogikaning qaysi sohasiga xos?

::194:: o’rta osiyoda musulmon maktablari tizimi qaysi tarixiy davrda tashkil topgan?

~ XVIII-XIX a srlar

::195:: dastlabki arab tilidagi maktablarning yaratilishiga nimalar ta ’ sir etdi?

~ bolalarni tarbiyalash zaruriyati

~ bolalarni mehnatga tayyorlash zaruriyati

::196:: o’rta osiyoda ilmiy-pedagogik ishlarning paydo bo’lishi qaysi tarixiy davrga to’g’ri keladi?

::197:: “ F ozil odamlar shahri” , “ I ixso-al-ulum” asarlarining muallifi kim?

::198:: kasb- h unar kollejlariga berilgan ta’rif ?

~ o‘quvchilarning intellektual qobiliyatlarini jadal o‘stirishni, ularning chuqur, tabaqalashtirilgan va kasb-hunar yo‘naltirilgan bilim olishlarini ta’minlaydigan uch yillik o‘rta maxsus o‘quv yurti

~ o‘quvchilarning yakka tartibdagi ehtiyojlarini qondirish, ularning bo‘sh vaqti va dam olishini tashkil etish uchun turli yo‘nalishlarda ta’limni tashkil etishga yo‘naltirilgan ko‘p yillik faoliyatni olib boradigan o‘quv yurti

~ ta’lim yo‘nalishlaridan biri bo‘yicha puxta bilim beradigan, o‘qish muddati kamida uch yil bo‘lgan o‘rta maxsus o‘quv yurti

::199:: Kaykavus nechanchi yillarda yashab ij о d etgan?

::200:: oliy ma’lumotli mutaxassislarni tayyorlash qanday muassasalarida amalga oshiriladi?

~ o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi muassasalari

~ sirtqi va kechki ishchi maktablari

~ pulli ta’lim xizmatlarini ko‘rsatadigan ta’lim muassasalari

Xatolar ustida ishlash orqali o’quvchilarning nutqiy (yozma) kompetensiyasini shakllantirishning samarali usullari (5-7 sinf ona tili darslari misolida)

Diktantda xatoga yo‘l qo‘ygan o‘quvchi ustozining tuzatishlariga, albatta, e’tibor bilan qaraydi. Biroq bu «ko‘zdan kechirish» keyingi gal o‘quvchining shu so‘zni xatosiz yozishiga asos bo‘lolmaydi. Xo‘sh, shunday ekan, «Xatolar ustida ishlash» soatlari qanday tashkil qilinsa, bola shu xatoni keyingi gal takror­lamasligiga va imlo savodxonligining yaxshilanishiga erishish mumkin?

Xato yozishdagi asosiy muammolar

Diktantda yo‘l qo‘yilgan xato o‘quvchi yoshi va sinfidan kelib chiqib, u bilishi zarur deb qaralgan biror mavzuni yaxshi o‘zlashtirmagani yoki tushunmaganini bildiradi. Qolaversa, o‘quvchi yo‘l qo‘yayotgan xatoga qarab, uning nutqiy rivojlanish darajasi va muammoli jihatlari haqida xulosa chiqarish mumkin. Tovushlarni almashtirib yoki xato gapiradigan bola, albatta, diktantda ham o‘sha so‘zlarni xato yozadi. Tazyiq ostida bo‘lib, kimdandir yoki nimadandir muntazam qo‘rqib yurgan o‘quvchi ham so‘zlarning oxiridagi harflarni qoldirib ketadi. Xullas, imlo masalasi doimo dolzarb va jiddiy bo‘lib kelgan. Shu bois, u pedago­gikada hal etilishi shart bo‘lgan muhim masalalardan biri hisoblanadi.

Mutaxassislar imloviy savodxonlikni shakllantirish uchun imlo qoidalari ustida muntazam ishlab, bir qator ta’limiy diktantlarni o‘tkazishni va o‘quvchilar- ning imloviy savodxonlik darajasini muntazam tekshirib, tahlil qilib borishni maslahat beradi. Ammo ular ustida ishlashdan oldin o‘qituvchi o‘quvchilar yo‘l qo‘yayotgan xatolarni guruhlashtirib olishi zarur.

Ona tili darslarida o‘quvchilarning ona tili daftarlarini ko‘zdan kechirsak, quyidagi xatolarga duch kelamiz:

— grafik xatolar: harf elementlarini tashlab ketish, harflarni tushirib qoldirish, ularning o‘rinlarini almashtirib qo‘yish va h.k;

— so‘z o‘zagidagi xatolar: jarangli va jarangsiz undoshlarni almashtirish, yonma-yon kelgan bir xil undoshlarning birini tashlab ketish, talaffuzda tushib qoladigan undoshlarni yozuvda ham tashlab ketish;

— so‘z va shakl yasovchi qo‘shimchalarni xato yozish;

— bo‘g‘in ko‘chirishdagi xatolar;

— bosh harflarni qo‘llashdagi xatolar;

— shevaga oid xatolar.

Mavzuga doir metodik yordam

1.Suhbat o’tkazish

Xatolar ustida ishlash borasida ayrim imloviy mavzular ustida qayta suhbat o‘tkazish, analitik va sintaktik mashqlarni qaytadan tashkil etish maqsadga muvofiq. Kerakli usullarning qo‘llanilishi davomida o‘quvchilarning imloviy savodxonligi darajasi maxsus diktant matnlarini yozdirish bilan tekshirib boriladi. Natijada, tajriba o‘tkazilgan sinflarda qancha foiz ijobiy o‘zgarish yuz berishi aniqlanadi.

Pedagoglarga tavsiya qilingan usullar quyidagilardan iborat:

1. Grafik xatolarni tuzatish mashqlari:

— kartochkaga harf elementlari tushirib qoldirilgan 8—10 tadan so‘z yozilib, o‘quvchilarga tarqatiladi. O‘quvchilar esa tushirib qoldirilgan harf elementlarini o‘z o‘rniga qo‘yib, daftarlariga ko‘chirib yozadilar;

— yana shunday kartochkalarga harf elementlarini noto‘g‘ri qo‘yib, o‘quvchilarga ularni to‘g‘rilab ko‘chirish vazifasi topshiriladi;

— doskada harflari tushirib yozilgan murakkab so‘zlar «Qaysi qator oldin yozadi?» ta’limiy o‘yini o‘tkazish orqali mustahkamlanadi.

1. Orfografik xatolarni tuzatish mashqlari:

— o‘quvchilarga jarangli undosh bilan tugagan so‘zlarni jarangsiz undosh tarzida o‘qib, lug‘at diktanti o‘tkazish;

— tarkibida ketma-ket kelgan bir xil undoshli so‘zlarning yarmini aytib, qolganini o‘quvchi yozishini ta’minlaydigan lug‘at diktanti o‘tkazish. Masalan, al-alla, el-ellik, is-issiq, ar-arra kabi.

1. So‘z va bosh harflarni tuzatish mashqi:

— so‘zlardagi xatolarni tuzatish uchun o‘quvchilarga shu so‘z ishtirokida gap yozdirish; kichik harf bilan yozilgan so‘zlarni esa ana shu so‘zning kichik va bosh harflar bilan yoziladigan shakllari misolida gaplar tuzish. Masalan,

O‘lkamizga bahor keldi. — Men Bahor ko‘chasida yashayman.

Ona — aziz inson. — Biznikiga Aziz keldi.

Sayyoh orolda qoldi. — O‘qituvchi Orol dengizi haqida gapirib berdi.

1. Shevaga oid so‘zlarni tuzatish mashqi:

Bu turdagi xatolarni tuzatish uchun «Chalg‘itma diktant»dan foydalanish yaxshi samara beradi. O‘tkazilgan tajribalarda o‘quvchilar diktant paytida shoshilmay, fikrlab, sheva bilan adabiy tilning farqini anglagan holda matnni yozishga harakat qilishgan. Chalg‘itma diktant 5-7 sinflarda olinishi mumkin. Chunki bu sinflarda imloviy jihatlarni qamrab oluvchi dars mavzulari ko‘proq. Chalg‘itma diktant o‘tkazilishidan oldin o‘qituvchi diktantni sheva asosida aytib berishini, lekin undagi so‘zlarni o‘quvchilar imlo qoidalariga muvofiq yozishlari lozimligini uqtiradi. Masalan, «Diktantlar to‘plami»dagi «Qurbaqa» matni Andijon shevasida quyidagicha aytib berilishi mumkin:

Qurbaqa foydaliy jonivor. Kunduzi qurbaqa biror namraq joyda yotadi.

U kech kirgandagina ovga chiqib, turliy zararliy hasharotlarni tutub yeydi.

Bunday diktantlar chog‘ida o‘quvchilar bitta matndan besh-oltita so‘zni to‘g‘rilab yozishi natijasida muayyan darajada imloviy ko‘nik­maga ega bo‘lib boradilar. Mazkur diktant, ayniqsa, bayon va inshodan oldin o‘tkazilsa, bolalar shevaga oid xatolarga yo‘l qo‘ymay yozadilar. Diktant o‘tkazilishi davomida o‘qituvchi shoshilmasligi, chalg‘itadi­gan so‘zlarni to‘g‘rilamasligi darkor. Diktantni tekshirish o‘quvchilar bilan birga olib boriladi. Bunda matn doskaga ilinib yoki monitordan ko’rsatilsa, o‘quvchilar yo‘l qo‘ygan xatolarini o‘zlari topib tuzatadilar.

O‘zini «oqlayotgan» tajriba

Insho va bayonda, muallif gapi va ko‘chirma gaplarni yozishda o‘quvchilar tinish belgilarida xato qilishadi. Buni to‘g‘rilash uchun xatolar ustida ishlash soatlarini kutib o‘tirmaslik kerak. Muntazam ravishda turli mavzudagi matnlar asosida «Qayta kuzatish mashqi»ni o‘tkazib borish darkor. Buning uchun ikki kishining dialogi berilgan matnlarni o‘tganda, matnni o‘qib-o‘rganib bo‘lgach, o‘quvchilardan matnda qaysi mavzuga doir imlo belgilari borligini so‘rash kerak, shundan so‘ng o‘quvchilar dastlab daftarlariga muallif gapi va ko‘chirma gaplarni ajratib yozishadi, so‘ng esa imlo qoidasini yanada yaxshi o‘zlashtirish uchun undagi egalar o‘rniga boshqa kishilik olmoshlarini qo‘yib mustaqil yozishadi.

O‘quvchi­larida uchraydigan grafik va orfografik xatolarni tuzatishga xizmat qiluvchi «Rasmlar so‘zlaganda usulidan foydalanish mumkin.

O‘qituvchi monitorda yozilishi va aytilishi murakkab bo‘lgan narsa-buyumlar- ning rasmini ko‘rsatadi. O‘quvchilar esa ularning nomini daftarlariga to‘g‘ri yozishga harakat qilishadi. Rasmlarning barchasi ko‘rsatib va yozilib bo‘lingach, so‘zlarning to‘g‘ri yozilgan shakli monitorda navbat bilan namoyish etiladi. O‘quvchilar esa unga qarab o‘z xatolarini to‘g‘rilashadi. Mazkur usulni barcha so‘z turkumlariga moslashtirgan holda o‘tkazish mumkin.

«Harf kassalari»dan zamonaviy usulda foydalaning

Uzoq yillardan buyon pedagoglarimiz so‘zlarni to‘g‘ri yozishga o‘rgatish uchun foydalanib kelayotgan ko‘rgazmali qurollardan biri bu — harf kassalaridir. Ko‘pincha harf kassasi sinf doskasi yonida osilib turadi va o‘qituvchi darsda javob bergan o‘quvchiga mazkur harf kassasidan foydalanib, biror bir so‘zni yozib berishni so‘raydi.

Bunda muallima ona tili darslarida «Harf kassasi»dan foydalanib, 5 daqiqa «To‘g‘ri yozuv» mashqini o‘tkazadi. Mashqda har bir o‘quvchi oldiga harf kassasini oladi va o‘qituvchi tomonidan aytilayotgan bo‘g‘in va sodda so‘zlarni, shuningdek, yozilishi murakkab bo‘lgan so‘z va gaplarni yozadi. O‘quvchilar so‘zlarni yozayotganida o‘qituvchi partalar oralab yuradi va har bir o‘quvchining ish jarayonini, qanday xatoga yo‘l qo‘yayotganini kuzatadi. Xatoga yo‘l qo‘ygan o‘quvchilar doskadagi «Harf kassasi»da so‘zni qaytadan to‘g‘ri yozib berishadi.

Bu usulning qulayligi shundaki, o‘quvchi ustozi aytayotgan so‘zni eshitadi, his qiladi va uni ko‘rib turgan harflari yordamida o‘z qo‘li bilan yozadi. Bu, birinchi- dan, mazkur so‘zning yozilish tartibini xotirasida yaxshi saqlab qolishga yordam beradi, ikkinchidan esa, pedagogning bir vaqtning o‘zida sinfdagi barcha o‘quvchilar bilan ishlashiga sharoit yaratadi. Hozirda maxsus maktab o‘quv-qurollari sotiladigan ko‘pgina do‘konlarda bunday «Harf kassa»larini arzon narxda sotib olish mumkin.

Xatolar ustida ishlash borasida aytilgan yuqoridagi barcha usul va tajribalar bilan tanishish asnosida o‘qituvchilar bir gapni ta’kidlashadi: ularni muntazam va izchil qo‘llash, onda-sonda yoki mavzu to‘g‘ri kelganidagina ularga murojaat qilish kutilgan natijani bermaydi. Shu bois, o‘qituvchilarimiz o‘quvchilarining imlo savodxonligini oshirishni istar ekan, umrboqiy haqiqat — ularni badiiy kitob o‘qishga undashdan charchamasligi va yuqoridagi kabi rang-barang va zamonaviy pedagogik usullarni tegishli darslarda muntazam izchillik asosida olib borishi kerak. Shundagina o‘qituvchilarimiz uning samarasini o‘quvchilarining ravon nutqi va xatosiz yozuvlarida ko‘rish baxtiga erishishadi.

1 sinf ona tili va o qish savodxonligi darslik

Shu paytgacha «Ona tili» va «O‘qish» fanlari alohida o‘qitilgan. Endi esa ushbu ikki fanni birlashtirgan «Ona tili va o‘qish savodxonligi» deb nomlangan yagona fan tashkil etiladi. Bu haqda Respublika ta’lim markazi xabarida aytilmoqda.

O‘qish fani, asosan, badiiy uslubdagi, mavhum tushunchalarni tashiydigan matnlardan iborat edi. Yangi darslik uchun tanlangan matnlar va she’rlar esa bolaning ijtimoiy hayotga kirishib keta olishida ko‘maklashadigan, ham badiiy, ham informativ, ham ilmiy-ommabop uslubdagi matnlardan iborat.

Amaldagi darsliklarda tinglab tushunish kompetensiyasini rivojlantirish uchun topshiriqlar ajratilmagan bo‘lsa, yangisida bu kompetensiyasini rivojlantirish uchun har bir mavzuga alohida topshiriqlar ishlab chiqilgan, deyiladi xabarda.

O‘qib tushunish kompetensiyasini rivojlantirish uchun ajratilgan topshiriqlar esa, asosan, matnda ochiq ifodalangan ma’lumotlarga, yoki didaktik elementlarga qaratilar edi. Endi esa darslikda o‘qib tushunish kompetensiyasining barcha qismlarini qamrab oladigan savol va topshiriqlar bo‘ladi.

Shu paytgacha ona tilini o‘qitishdan maqsad tilning grammatikasini o‘rgatish, til strukturasiga oid qoidalarni yod oldirish edi. Yangi darslikda eng muhim qoidalargina qoldirilgan. Rang-barang tasvirlar va qiziqarli topshiriqlarga ko‘proq urg‘u berilgan.

Ahamiyatli tomoni endi o‘qituvchilar uchun «O‘qituvchi kitobi», o‘quvchilar uchun esa «Mashq daftari» ham bo‘ladi.

Eski darsliklar til strukturasini o‘rgatishga qaratilgan. Yangi darsliklarda esa til strukturasidan ko‘ra, tilning leksikologik, semantik tomonlariga urg‘u berilgan. Ya’ni asosiy e’tibor so‘z, uning ma’nolari, o‘rindoshlari, qo‘llanish o‘rinlari, lug‘at boyligi kabi tomonlarga qaratilgan.

Amaldagi darslikdan o‘rin olgan matnlarda bola yoshiga mos bo‘lishidan ko‘ra, didaktik ahamiyatiga urg‘u berilgan. Taqdim etilayotgan didaktika esa yoshga mos, qiziqarli mavzulardagi matnlar hamda she’rlarga singdirilgan. Yozuvchilar bilan birgalikda matnlar qayta ishlab chiqilgan.

Darsliklardagi tushunarsiz bo‘lishi mumkin bo‘lgan so‘zlar izohsiz qoldirilar edi. Yangi darsliklarda bolaning tushunishi uchun qiyin bo‘lgan so‘zlar darslikning orqa qismida maxsus lug‘atga joylashtirilgan. Bundan tashqari ular ustida alohida mashqlar ishlab chiqilgan.

Tayyorlanayotgan darslikda gapdan to yaxlit matn yaratishgacha bo‘lgan jarayon tizimli ravishda ishlab chiqilgan. Avval gaplardagi bo‘sh o‘rinlarni to‘ldirishni boshlagan bola ma’lum mavzu doirasida kichik matn yarata olish darajasiga olib chiqiladi.

Shuningdek, darslikda o‘quvchilarning eng og‘riqli muammosi bo‘lgan og‘zaki javob beriladigan, og‘zaki tarzda bajariladigan alohida topshiriqlar ham ishlab chiqilgan. Yodlash uchun berilgan she’rni aytib berishlari uchun alohida vaqt ajratilgan.

Yangi darslikda uyga vazifalar mavjud emas. Nutqiy mavzular asosida izchillikda bir-birini to‘ldiradigan, o‘zi izlanib topishga qaratilgan nostandart mashq va topshiriqlar ishlab chiqilgan.

IMLO — XUSUSIY MASALA EMAS!

O‘zini anglagan har bir xalq, avvalo, o‘z tarixiga, ona tili va adabiyotiga e’tibor bilan qaraydi. Ayniqsa, ona tili va uning yozuvi masalalari doimiy diqqatida bo‘ladi. Shu ma’noda o‘zbek xalqi ham o‘z milliy yozuvini yaratish hamda uni amalda qo‘llash borasida doimiy tarzda g‘amxo‘rlik qilib kelmoqda. Aslida, hozirgi adabiy til imlo qoidalarimizga qadar juda ko‘p bosqichlar bosib o‘tilgan. XX asrning boshlaridan boshlab ma’rifatparvar bobolarimizning sa’y-harakatlari bilan o‘zbek tili tarixida ilk marta imlo qoidalari yaratilib, takomillasha borgan.

Ayni paytda ta’kidlash joizki, imlo masalasi o‘ta murakkab, munozarali masalalardan biri bo‘lib kelgan. O‘zbek tilining shevaga boyligi hamda hududiy munosabatlar natijasida ma’lum bir buyum yoki tushuncha turlicha nomlanib, o‘ziga xos talaffuzga egaligi bilan boshqa tillardan ajralib turadi. Natijada, hozirga qadar ham o‘zbek shevalari orasidagi fonetik, leksik va grammatik farqlar saqlanib qolmoqda. Bu esa o‘sha so‘zlarning imlosiga ham ta’sir ko‘rsatayotir.

Sevimli gazetamiz “Hurriyat”ning o‘zbek imlosi masalalariga jiddiy e’tibor qaratayotgani har qancha tahsinga sazovor. Jumladan, gazeta muxlislarining ham o‘zbek imlosi muammolariga befarq emasligi kishini quvontiradi. Binobarin, navoiylik Ulug‘bek Karimovdan kelgan savollar hozirgi o‘zbek imlosining dolzarb amaliy muammolarini qamrab olgan. Biz bu savollarga imkon darajasida javob berishga harakat qildik.

“Orzu, mavzu, qayg‘u, manba kabi so‘zlarga egalik qo‘shimchasi qo‘shilganda, qanday yoziladi? Bir gazeta “orzuyim” deb yozsa, boshqasida “orzum” shaklida berilyapti. “Mavzuida”mi, “mavzusida”, “manbai”mi, “manbasi”.

Nazarimda, mazkur savoldagi misol keltirilgan so‘zlar imlosi Vazirlar Mahkamasi tomonidan 1995 yil 24 avgustda tasdiqlangan “O‘zbek tilining asosiy imlo qoidalari”da aniq va ravshan ko‘rsatib o‘tilgan:

35. 3) a) ko‘pchilik so‘zlarga egalik qo‘shimchalari – m, -ing, -si, -miz, -si (yoki -lari) shaklida tovush orttirmay qo‘shiladi: bobom, bobong, bobosi; bobomiz, bobongiz, bobosi (yoki bobolari); orzum, orzung, orzusi; orzumiz, orzungiz, orzusi kabi.

Ko‘rinadiki, rasmiy tasdiqlangan qoidalarga amal qilinsa orzum shaklida yozilishi kerak. Ayni shu taxlitda yozish til amaliyoti uchun juda qulay hisoblanadi. Buning yorqin isboti sifatida Abdulla Oripovning quyidagi to‘rtligini keltirish mumkin:

o‘chmasin yongan chirog‘ing,

Yulduzday nur sochsin

chashming, qarog‘ing.

Magar chinor bo‘lsang

chinorday yasha,

Bevaqt uzilmasin

biror yaprog‘ing.

Mavzu so‘ziga egalik qo‘shimchasi qo‘shiladigan holatlar ham “Asosiy qoidalar”da aniq ko‘rsatib berilgan: 35. 3) b) parvo, obro‘, mavqe, avzo so‘zlariga I, II shaxs qo‘shimchalari qo‘shilganda bir y tovushi qo‘shib aytiladi va shunday yoziladi: parvoyim, parvoying, parvoyimiz, parvoyingiz; obro‘yim, obro‘ying, obro‘yimiz, obro‘yingiz kabi; III shaxs egalik qo‘shimchasi parvo, avzo, obro‘, mavqe so‘zlariga -yi shaklida, xudo, mavzu so‘zlariga esa – si shaklida qo‘shiladi: avzoyi, mavzusi kabi (dohiy kabi y undoshi bilan tugagan so‘zga ham 3 shaxsda –si qo‘shiladi: dohiysi kabi).

O‘sha gazetxonning yana bir savoli quyidagicha: Ish haqi, chet el so‘zlari lug‘atlarda qo‘shib yozilgan, buning boisi nimada?

Aslida, imlo lug‘atlari rasman tasdiqlangan qoidalar asosida tuzilib, ma’lum bir so‘zning to‘g‘ri va yagona shaklini ko‘rsatib beradi. Savolda keltirilgan misollar: ish haqi va chet el orfogrammalari hozirga qadar ajratib yozib kelingan va ayni shu tarzda yozuvda ommalashgan. Lekin nima sababdandir keyingi yillarda nashr etilgan lug‘atlar (O‘zbek tilining imlo lug‘ati. — T.: Akademnashr, 2013; O‘zbek tilining imlo lug‘ati. — T.: Akademnashr, 2013)da mazkur so‘zlar qo‘shib yozilgan. Xo‘sh, ushbu so‘zlar imlosining qay biri to‘g‘ri? Buni kundalik yozuv amaliyotidan kelib chiqqan holda belgilash mumkin. Masalan, ish haqi “maosh” ma’nosida qo‘llanadigan so‘z birikmasi bo‘lib, hozirga qadar birikma tarkibidagi har ikki so‘z o‘zining ma’lum bir mustaqilligini saqlab qolgan. Olaylik, tomosha, tomorqa, ko‘zoynak kabi so‘zlardek yagona urg‘uga va yaxlit talaffuzga ega emas. Shunday ekan, mazkur so‘zni ish haqi (ish haqi) shaklida yozish va talaffuz etish maqsadga muvofiqdir. Shu o‘rinda o‘zbek lotin alifbosidagi ishhaqi — ishhaqi orfogrammasining o‘qilishidagi qiyinchilikni ham hisobga olish zarur. Chunki so‘z o‘rtasidagi harf — hning yonma-yon kelishi o‘qish jarayonida noqulaylik tug‘dirib, o‘qish texnikasini murakkablashtiradi. Demak, ish haqi — ish haqi shaklida ajratib yozish amaliy jihatdan o‘zini to‘liq oqlaydi.

Endi chet el so‘zi haqida. 1976 yilda “Fan” nashriyotida chop etilgan, hozirga qadar kirillcha yozuvimiz uchun asos bo‘lib kelayotgan “O‘zbek tilining imlo lug‘ati”da ushbu so‘z ajratib yozilib, chet el shaklida tavsiya qilingan. Yozuv amaliyotida ham ayni shu shaklda qo‘llanadi. Biroq 2013 yilda nashr etilgan imlo lug‘atlarida chetel — chetel shakllarida tavsiya etilgan. Ayni shu orfogrammalarni to‘g‘ri, amaliy jihatdan foydali deb bo‘ladimi? Bizningcha, chet el so‘zini chetel –chetel shaklida yozish oxir-oqibat quyidagi chalkashliklarga olib boradi. Avvalo, mazkur so‘zni talaffuz etish qiyinlashadi, chunki chet el birikmasidagi har bir so‘z, ya’ni chet ham, el ham o‘z mantiqiy urg‘usiga ega bo‘lgan leksema sanaladi. Agar ular qo‘shib yoziladigan bo‘lsa, o‘sha muvozanat buziladi. Boshqa tomondan olib qaraladigan bo‘lsa, lotincha shakl: chetelda bo‘g‘in tuzilishi ham o‘zgarib ketishi mumkin: che-tel. Ko‘rinadiki, hozirga qadar xalq jonli talaffuziga mos so‘z o‘z shakli va aytilishini butunlay o‘zgartirib yuborishi mumkin. Yuqoridagilardan ma’lum bo‘ladiki, chet el — chet el shaklidagi yozuvlar mantiqiy nuqtai nazardan ham, yozuv amaliyoti jihatidan ham to‘g‘ri bo‘ladi.

Kuyinchak gazetxondan kelgan yana bir savolga e’tiborni qarataylik. Unda oxirgi harfi “g‘” undoshi bilan tugagan so‘zlarga jo‘nalish kelishigi “ga” tarzida qo‘shiladi deyiladi hozirgi imlo qoidalarida. Masalan, “tog‘ga”, “bog‘ga”. Azaldan “toqqa”, “boqqa” shaklida yozilgan va shunday talaffuz qilib kelingan. Bu o‘zgarishlarning sababi nima? Qaysi shaklda yozish to‘g‘ri o‘zi?

Juda o‘rinli savol. Men bir o‘qituvchi sifatida ayni shu muammoga tez-tez duch kelaman. Xo‘sh, ulardan qaysi biri to‘g‘ri va nima uchun? Agar “Asosiy qoidalar”ga murojaat qilinadigan bo‘lsa, ahvol quyidagicha: 36. 3) v) qolgan barcha hollarda, so‘z qanday tovush bilan tugashidan va qo‘shimchalarning bosh tovushi k yoki q aytilishidan qat’i nazar, g yoziladi: bargga, pedagogga, bug‘ga, sog‘ga, og‘gan, sig‘guncha kabi.

Xalqimizda “Yetti o‘lchab, bir kes” degan maqol bor. Bunday purhikmat so‘zlarga hamma joyda, jumladan, imlo masalasida ham qat’iy amal qilishimiz zarur. Balki chuqur o‘ylanmasdan, ehtimol, sub’ektiv yondashuv oqibatida ushbu kichik qoidaning o‘zbek lotin imlosida qo‘llanishi belgilab qo‘yildiki, natijada toqqa emas, tog‘ga deb yozishga to‘g‘ri keladi. Vaholanki, aksariyat hollarda bu taxlitda gapirilmaydi, ayrim shevalardagina bog‘ga, tog‘ga tarzida qo‘llanishi mumkin.

Aslida, har qanday imlo qoidasi, yuqorida qayd qilinganidek, adabiy til me’yorlari asosida hamda jonli talaffuzga mos tarzda yaratiladi. Lekin yuqoridagi imlo qoidasiga amal qilinadigan bo‘lsa, ko‘pgina so‘zlar talaffuzida o‘zgarish yuzaga keladi. Masalan, quyidagi she’riy parchada ajratib ko‘rsatilgan so‘zlarga e’tibor bering:

Toshga yomg‘ir kor qilurmi

muttasil yoqqan bilan,

Davlatingiz kam bo‘lurmi

bir qiyo boqqan bilan.

Endi o‘sha ajratib ko‘rsatilgan so‘zlarni imlo qoidalariga moslab yozadigan bo‘lsak: boqgan, yoqgan kabi shakllar va tushunarsiz talaffuz yuzaga kelishi ko‘rinib turibdi.

Quyidagi misol ham bizning fikrimizni quvvatlaydi:

Mana senga olam-olam gul,

Etagingga siqqanicha ol.

Biz ayni shu o‘rinda sig‘ganicha ol deb ayta olamizmi? Tabiiyki, jonli o‘zbek talaffuzi bunga yo‘l qo‘ymaydi. Shunday ekan, yoqqan, boqqan, siqqanicha so‘zlari qatorida boqqa, toqqa shaklida yozish ham mantiqan to‘g‘ri bo‘ladi.

Ko‘rinadiki, imlo masalasiga befarq qarab bo‘lmaydi. Imlo — xususiy masala emas, balki ijtimoiy muammolardan biridir. Shu boisdan bo‘lsa kerak, Prezidentimizning 2016 yil 13 maydagi farmonida yangidan tashkil qilinayotgan Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetining asosiy vazifalaridan biri — “O‘zbek tilining asl tabiati va xususiyatlarini to‘la aks ettiradigan mukammal akademik va o‘quv grammatikalarini yaratish, uning tovushlar tizimi va ularning yozuvda aks etishi, joriy imlo qoidalarini takomillashtirish bo‘yicha ilmiy asoslangan takliflar tayyorlash, turli mavzu va yo‘nalishlar bo‘yicha lug‘at va qomuslar, risola va darsliklar yaratish” ekanligi belgilab qo‘yilgan.

Ravshan JOMONOV,

filologiya fanlari nomzodi, dotsent