Mehnat Ta’limi Fanidan

Darsning maqsadi:
a) ta`limiy – o`quvchilarga xalq hunarmandchiligining bozor munosabatlari
asosidagi faoliyatlari, uyushmalari va uning istiqbollari to`g`risida ma`lumot berish;
b) tarbiyaviy – o`quvchilarda hunarmandlar tayyorlagan buyumlarga nisbatan
badiiy-estetik dunyoqarashni shakllantirish;
v) rivojlantiruvchi – o`quvchilarda xalq hunarmandchiligining zamonaviy
texnologiyalarini o`rganib, amaliyotda qo`llash ko`nikmasini tarkib toptirish.
Kasbga yo`naltiruvchi maqsad: o`quvchilarni xalq hunarmandchiligiga oid
kasblar (yog`och o`ymakorligi, ganch o`ymakorligi, naqqoshlik, kandakorlik,
kulolchilik, pichoqchilik, tikuvchilik, gilamchilik, do`ppido`zlik, quroqchilik,
kashtachilik, zardo`zlik va b) to`g`risidagi bilimlarini rivojlantirish va shu sohalarga
doir kasblarga qiziqtirish;
Darsning vazifalari:
– o`zbek xalq hunarmandchiligiga asos solgan hunarmand ustalar to`g`risida
ma`lumot berish;
– xalq hunarmandchiligining turlari, ish usullari bilan tanishtirish;
– bozor munosabatlari sharoitida xunarmandchilikning hozirgi zamon ishlab
chiqarish faoliyati to`g`risida ma`lumot berish;
– “Hunarmand” uyushmasi va uning istiqbollari bilan o`quvchilarni
tanishtirish;
– hunarmandlar tayyorlagan buyumlarga nisbatan badiiy-estetik dunyoqarashni
shakllantirish.
Dars tipi: yangi bilimlar berish.
Dars turi: nazariy.
Darsda qo`llaniladigan o`qitish metodlari: “taqdimot”, “bahs-munozara”,
“savol-javob”, “Klaster”, “Zinama-zina”.
Fanlararo bog`lanish: tasviriy san`at, chizmachilik, matematika, fizika,
iqtisodiy bilim asoslari va b.
Dars jihozi: tarqatma materiallar, kompyuter, proektor, slaydlar, xalq
xunarmandchiligiga oid ko`rgazmali qurollar, asbob-uskunalar.
Darsning borishi:
I. Tashkiliy qism.
II. O`tilgan mavzuni so`rash. Sinfdagi va o`sha paytdagi mavjud sharoitga
qarab, oldingi sinflarda o`tilgan ayrim mavzular yuzasidan savol-javob o`tkaziladi.
Masalan, odatda birinchi dars mustaqillikka bag`ishlanadi. Shu sababli quyidagi
savollardan foydalanish mumkin:

1. Aziz o`quvchilar, nima uchun mustaqillik eng ulug` ne`mat hisoblanadi?
2. Mustaqillik yillarida mamlakatimiz qanday yutuqlarga erishdi?
3. Mustaqillik yillarida mamlakatimizda qanday ishlab chiqarish korxonalari
ochildi?
4. Yangi o`quv yilida qanday yutuqlarga erishishni oldingizga maqsad qilib
qo`ygansiz?
III. Yangi mavzu bayoni.
Reja:
1. Xalq hunarmandchiligi haqida qisqacha ma`lumot.
2. O`zbek xalq hunarmandchiligini rivojlantirgan hunarmand ustalar va
ularning ish usullari haqida.
3. Bozor munosabatlari sharoitida “Hunarmand” uyushmasining faoliyati va
istiqbollari.
4. Hunarmandlarning bozor munosabatlari asosidagi faoliyatlaridan lavhalar.

1.
Xalq
hunarmandchiligi
haqida
qisqacha
ma`lumot.
Xalq
hunarmandchiligi har bir xalqning, jumladan, o`zbek halqining paydo bo`lishi,
shakllanishi, tarixiy rivojlanishi, milliy qadriyatlarini ifodalaydigan soha bo`lib
hizmat qila oladigan ma`naviy, moddiy, madaniy merosi hisoblanadi. Shuning uchun
yoshlarga, maktab o`quvchilariga xalq hunarmandchiligiga oid ishlarni o`rgatish
ularni ma`naviy tomondan tarbiyalashda, o`z halqining hunarmandchiligi, urf-
odatlari, asriy milliy qadriyatlari bilan tanishtirish va kasb-hunarga yo`naltirishda
katta ahamiyatga egadir. Xalq hunarmandchiligi naqqoshlik, ganchkorlik, zargarlik
yog`och o`ymakorligi, metall o`ymakorligi, kashtachilik, ko`nchilik, pazandachilik,
yog`ochlarni kuydirib ishlash, kulolchilik, kosibchilik, mahsido`zlik, sangtaroshlik,
temirchilik, pichoqchilik, anjomsozlik, qulfsozlik, misgarlik, ignasozlik kabi 150 dan
ziyod sohaga ega bo`lib, o`zida mehnat va kasb ta`limining ko`pgina xususiyatlari –
amaliyligi, ijodiyligi, milliyligi,mahalliy xomashyolarni topish va tamirlash
qulayligi, o`g`il va qiz bolalar mehnatining o`ziga xosligi, shahar va qishloq
maktabini uyg`unlashtira olishi, asosiy hollarda murakkab qurilmalar, uskunalar,
asboblar va stanoklar talab qilmasligi, mashg`ulotlarni tashkil etishning soddaligi
bilan ajralib turadi. Natijada bu sohani yetarlicha o`rgangan, ma`lum kasblarni
egallagan yoshlarning ishsiz qolmasliklari, mehnat bozorining raqobatbardoshligi
bilan alohida e`tiborga molikdir. Xalq hunarmandchiligi san`ati milliy qadriyatlarni
va an`analarini izchil o`rganish, rivojlantirish hamda takomillashtirgan holda boyitib
borish malaka va ko`nikmalariga asoslanadi. Darhaqiqat, “Ta`lim to`g`risida”gi
qonunda “Umumiy ta`lim uzluksiz ta`lim tizimida asosiy bo`g`in bo`lib, ta`lim
oluvchilarni ilmiy bilim, mehnat va boshlang`ich kasb-kor ko`nikmalarini,
ishbilarmonlik asoslarini egallashlari, shuningdek, ijodiy qobiliyatlarini va ma`naviy
fazilatlarini rivojlantirishni ta`minlaydi,” – deb ta`kidlagan. Xalq hunarmandchiligi
yoshlarning tafakkuri, tasavvuri, estetik didi, epchilligi kabi sifatlarini
shakllantirishga yordam beradi. Zero, bu sifat va fazilatlar yosh avlodni har
tomonlama rivojlantirishga samarali ta`sir ko`rsatadi. Shularni hisobga olgan holda
keyingi yillarda mamlakatimizda xalq amaliy san`atining bir necha o`nlab turlari
rivojlantirilmoqda. Qadimiy yodgorliklarni saqlash, ularni qayta tiklash, ta`mirlash
ishlariga keng yo`l ochib berilmoqda. Jumladan, Samarqand, Buxoro, Xiva, Qo`qon

va Toshkentdagi obidalar qayta tiklanmoqda, ularni tiklashga xalq ustalari jalb etilib,
ustalar o`z shogirdlari bilan birgalikda obidalarga sayqal berishmoqda.
Naqqoshlik san`ati ancha rivojlantirilib, turli xil zamonaviy binolarga , zeb
berish ishlarida keng qo`llanilmoqda, Naqqoshlik namunalarini, ayniqsa, choyxona,
oshxona, hammom va madaniyat saroylarida ko`rish mumkin. Bunday yangi
binolarni ko`rib ko`zimiz quvonchga, dilimiz zavq-shavqga to`ladi.
Ganch o`yish va gul solish hunari o`zbek xalq san`atida katta o`rin tutadi. Issiq
kunlarda oppoq sathli ganchli devor xonani sovuq tutadi, biroq bezagini ko`zdan
kechirsangiz, o`sha oppoq va nafis bezaklar qalbingizni isitadi. Xalq ustalari, ganch
tili bilan inson his-tuyg`ularining butun ehtirosini ifodalash mumkin, deb
hisoblaydilar. Darhaqiqat, xonadagi ganch o`ymakorligi, jihoz yoki naqsh uyni
jonlantirib yuboradi.
O`zbekiston xalq amaliy san`atining juda keng tarqalgan tirlaridan biri
kulolchilikdir. Milliy tovoq, bejirim kosalar, piyola, nafis ko`za va vazalarga
bugungi kunda ham talab katta, ayniqsa ular sayyohlar nazarini o`ziga jalb qilmoqda.
Kandakorlik san`ati metallarga badiiy ishlov berishning qiziqarli, o`ziga hos
tarmog`i hisoblanadi. Misdan ishlangan buyumlar turmushda san`at namunalari
sifatida keng foydalanilmoqda.
O`zbekistonda Mustaqillik e`lon qilinishi bilanoq odamlarga munosib turmush
va mehnat qilish sharoitlarini yaratishga, xalq farovonligini oshirishga, ijtimoiy
adolat tamoyillarini qaror toptirishga, o`sib kelayotgan yosh avlodni insonparvarlik
ruhida tarbiyalashga katta e`tibor qaratildi. Hozirgi sharoitda yoshlarning mehnat va
kasb tayyorgarligi muhim ijtimoiy vazifa bo`lib, bu soha nazariyotchilari va
amaliyotchilari, pedagog olimlar, o`qituvchi, tarbiyachi, murabbiy va ustalar
yoshlarga xalq hunarmandchiligining turli qirralarini o`rgatishi, ularni shu
yo`nalishdagi
kasblarni
egallashga
tayyorlashi
hunarmandchiligimizni
rivojlantirishga, taraqqiy ettirishga va shu orqali jahon madaniyati xazinasiga
munosib hissa bo`lib qo`shishga olib keladi.
Milliy urf-odatlar, an`analar xalqlarningyashash sharoiti milliy xususiyatlarni
o`zida jamlab, ming yillar davomida hayot deb atalmish murakkab sinovlardan o`tib,
xalqning o`ziga xos tuzugi – qonuni darajasiga ko`tarilgan. Mustaqillik sharofati
bilan bugunga kelib ajdodlarimizdan qolgan bebaho merosni o`rganish, amaliyotga
tadbiq etishga shart – sharoit yaratildi. Hozirgi davrda ta`lim-tarbiya ishini
takomillashtirish, milliylashtish, jahon andozalariga mos keladigan pog`onaga
ko`tarishda boy milliy-madaniy merosimizga, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga,
yangi davrning yangi talablariga alohida ahamiyat berish kerak. Bu esa eng avvalo:
zamonaviy ta`lim –tarbiya shakllari, vositalari va usullaridan keng ko`lamda
foydalana oluvchi yuqori malakali o`qituvchilar tayyorlashni taqozo etadi.
Ta`kidlash kerakki, ta`lim-tarbiyani bir-biridan ajratish mumkin emas. Ta`lim-
tarbiyaviy tadbirlarni tashkil etishni ma`lum kasb-hunarga yo`naltirilganligi, tabiiyki,
o`quvchilarda mehnatga muhabbat hissi o`z-o`zidan tarkib topgan bo`lmaydi. U
oilada ota-onaning yoki boshqa katta yoshdagi kishilarning shaxsiy namuna
ko`rsatishi, keyinchalik ta`lim-tarbiya maskanlarida o`tkaziladigan mehnat ta`limiga
oid mashg`ulotlarda insoniyat jamiyati to`plagan mehnatsevarlik an`analarini
o`rganish orqali tarkib topadi. Bir so`z bilan aytganda mehnat ta`limining asosiy
maqsadi – o`quvchilarning hayotdan olgan bilimi va tajribalarini aniq ishlab

chiqarish mazmuniga ega masalalarning yechimini topish yo`li bilan boshlang`ich
kasb-hunar sirlarini tarkib toptirishga qaratishdan iborat.
Umumta`lim maktablarida tashkil etiladigan mehnat ta`limi mashg`ulotlarini
qiziqarli, samarali va to`la qonli olib boorish uchun o`qituvchida aqliy, ma`naviy,
uslubiy, umummehnat, maxsus kasbiy, hisoblash, o`lchash-tekshirish, chizish va
tuzishga doir hamda turli xil moslamalar, texnologik jarayonlarni boshqara olish,
bevosita mehnat ob`ektlari, predmetlari va qurollari bilan munosabatda bo`lish kabi
xislatlar tarkib topgan bo`lishi kerak.
Xalq hunarmandchiligi moddiy madaniyatimizning eng qadimiy va muhim
turlaridan hisoblanadi va tasviriy hamda amaliy san`atning ko`pdan-ko`p sohalari
bilan uyg`unlashib ketadi. Ammo tasviriy va amaliy san`at, buyumlarga badiiy
ishlov berish jarayoni hamda xalq hunarmandchiligining o`ziga xosligi, yo`llari,
xususiyatlari bir-biridan farqlanadi. Shuning uchun moddiy ma`naviyatning,
madaniyatning ushbu sohalariga oid mavjud ta`riflarini keltirib, taqqoslab o`tish
o`rinlidir.
Tasviriy san`at – san`at turi bo`lib, rassomlik, grafika, haykaltaroshlik va foto
san`ati sohalarini o`z ichiga oladi. Tasviriy san`at real borliqni ko`rgazmali
obrazlarda, mavjud predmetlarni ularning tabiiy shakli, o`rni bo`lishini o`ziga
o`xshatib, umumlashtirib va tipiklashtirib ifodalaydi.
Amaliy bezakchilik san`ati – tasviriy san`atning eng qadimgi turlaridan biri
bo`lib, materialga berilgan bezak texnikasiga qarab farqlanadi. Xalq turmush
madaniyatini xarakterlaydi. Amaliy bezak san`ati buyumlarining badiiyligi shu
buyumlarning amaliy funksiyasi bilan bog`liq.
Hunarmandchilik – hunarmand, har xil oddiy mehnat qurollari yordamida
xomashyodan turli mahsulotlar tayyorlanadigan ishlab chiqarish, shunday
mahsulotlar tayorlanadigan kasblarning umumiy nomi. Bora-bora kulolchilik,
duradgorlik,
temirchilik,
misgarlik,
zargarlik,
binokorlik,
haykaltaroshlik,
o`ymakorlik, toshtaroshlik, ko`nchilik, pichoqchilik, do`ppichilik va boshqalar ajrala
borgan. Demak yuqoridagi ta`riflardan ko`rinib turibdiki, xalq hunarmandchiligining
mohiyati, mazmuni, tuzilishi, xususiyati o`ziga xosdir. Respublikamizda mavjud
bo`lgan xalq hunarmandchiligining Toshkent, Samarqand Buxoro, Nukus, Xiva,
Termiz, Urganch, Namangan, Andijon, Farg`ona, Chust, Shahrisabz va boshqa
markazlarining ta`limiy-tarbiyaviy imkoniyatlari beqiyos bo`lib, o`ziga xosligi
jihatidan bir-biridan ajralib turadi.
O`zbek xalqining shakllanishi tarixi bilan uyg`unlashib ketgan xalq
hunarmandchiligining o`nlab turlari bo`lishiga qaramasdan, hozirgi zamon ta`lim-
tarbiya tizimida ulardan deyarli foydalanmasdan kelish hollari ham mavjud, bu esa
mehnat va kasbga yo`naltirishda ta`lim tizimining milliy, mahalliy, etnik, tarixiy
xususiyatlardan ajralib qolishiga sabab bo`ladi. Shuning uchun ham hozirgi kunda bu
o`zbek milliy an`analarimizni qayta tiklash eng muhim vazifalardan biri bo`lib
kelmoqda. Dunyoda har qanday hunar bo`lmasin, albatta uning ustalari va uning
shogirdlari bo`ladi. Naqqoshlik, ganchkorlik, misgarlik, pichoqchilik, bo`yrachilik,
gilamdo`zlik, zardo`zlik, yog`och o`ymakorlik, savatchi, temirchi, suyak o`ymakor,
sangtarosh, chilgar, zargar va boshqa hunar ustalari bor. Milliy hunarmandchilikni
rivojlantirishga katta e`tibor berilayotgan hozirgi bir paytda o`zbek milliy
an`analarimiz asosida ustozlar shogirdlariga o`z hunarlarini o`rgatib kelmoqdalar.

Har bir hunar qadimdan muqaddas hisoblangan bo`lib, ular hurmatlab, e`zozlab
kelingan. Ota-bobolarimiz tomonidan ustoz va shogirdlar uchun o`ziga xos odob-
axloq me`yorlari, maxsus tartib-qoidalar, urf-odatlar, muomala madaniyati, irimlar,
duolar, milliy an`analar ishlab chiqilgan bo`lib, ularga qat`iy rioya qilingan.
2. O`zbek xalq hunarmandchiligini rivojlantirgan hunarmand ustalar va
ularning ish usullari. Qadim zamonlardan beri ota-bobolarimiz insoniyat vujudga
keltirgan kashfiyot, ilm-fan cho`qqilarini egallab, o`z hunarlarini avloddan-avlodga
o`tkazib kelmoqdalar. Masalan, yog`och o`ymakorligi, naqqoshlik, me`morchilik,
kandakorlik,
kulolchilik,
pichoqchilik,
zargarlik,
kashtachilik,
zardo`zlik,
gilamchilik, do`ppido`zlik, quroqchilik, savatchilik va boshqalar. Bu borada, har bir
usta o`zi yashab, ijod etgan yerdagi badiiy an`analarning o`ziga xos tomonlarini
o`zida aks ettiradi. Masalan, Xivalik xalq ustalari yog`ochni o`yib naqsh ishlashda
yog`ochning tabiiyligini saqlab qolganlar, buxorolik ustalar esa naqsh o`yib ishlagan
buyumlarni jim-jimador qilib, uni oltinsimon va kumushsimon ranglar bilan
bo`yaganlar. Qo`qonlik xalq ustalari yog`ochni o`yib naqsh solishda uni o`rta
chuqurlikda o`yganlar, Toshkent xalq ustalari taxta yuzasidagi naqshlarni zaminsiz,
chiziqlar orqali bajarganlar va hoshiya naqshlarini ko`p ishlaganlar. Marg`ilon
ustalari o`ymakorlik ishlarining zaminini o`ta chuqur o`yganlar. Hozirgi paytda
yog`och o`ymakorligi me`morchilik bilan bir qatorda ro`zg`or buyumlariga bezak
berishda ham keng qo`llanilmoqda. O`zbekistonda ishlatiladigan o`yma naqshlarning
chuqurligi 2 mm dan 15 mm gacha boradi.
Toshkent, Buxoro, Qo`qon, Samarqand o`ymakor ustalari buyumlarining
o`yilgan zaminini chekma uslubida maxsus chekich iskana qalam bilan chekichlab
chiqadilar. Xiva ustalari naqsh zaminini chakichlamasdan tekisligicha qoldiradilar.
Ular o`yib tayyorlangan buyumlarning yuziga qizdirilgan chigit yog`i surtadilar.
Bunda buyumning namga va issiq-sovuqqa chidamliligi oshadi. Ikkinchidan cjhigit
yog`i naqsh yuzini qoramtir qilib ko`rsatadi. Toshkent, Qo`qon va Samarqand
ustalari esa tayyor buyumlarni maxsus lok bilan loklaydilar.
Yog`och o`ymakor ustalari qadimdan uch uslub asosida yog`ochlarga bezak
berganlar. Bular bag`dodi, islimiy va pargoridir. Bu uslublardan yana biri girih
islimiydir. Agar islimiy naqshlar sirkul yordamida bajarilsa, pargor islimiy, aylana
islimiy deb ataladi (1-2 rasm). Bu o`ymakorlik turini ustalar “o`ymali pargori” va
“o`yma pargor bilan” deb nomlaydilar. Ozbekistonda pargori uslubi ustalaridan
T.Ayibxo`jayev, A,Tursunboyev, Xaydar Najmiddinov, Qodirjon Haydarov,
Sulaymon Xo`jayev, Ortiq Fayzullayev, Abduvosiq Saydaliyev, Botir Ganiyev va
boshqalarning pargori uslubidagi ishlari elga manzur bo`lib kelmoqda.

Hunarmandchilik maktablari. Toshkent ganchkorlik maktabi ham o`ziga
xos maktablari bilan ajralib turadi. Bu maktabga xos naqshlar nozikligi aniq
simmetrik taqsimga egaligi, jozibadorligi bilan boshqalardan ajralib turadi. Toshkent
ganchkorlik maktabi namoyondalari safida Usmon Ikromov, Toshpo`lat
Arslonqulov, Mahmud Usmonov, Anvar po`latov, Mirmahmud Rahmatov,aka-uka
Abdurahmon va Mo`min Sultonovlar, Hayot Abdullayev, Ziyodulla Yusupov, Umar
Tohirov, Mirvohid Usmonov kabi qator yetuk ustalar faoliyat olib borishadi.
Buxoro ganchkorlik maktabi san`atining eng rivojlangan joyi va o`chog`i
hisoblanadi. Zero, bu san`at o`yma ganchlarning yirik hamda o`ziga xos mayinligi,
jozibadorligi va boshqa tomonlari bilan ajralib turadi. Buxoro ganchkorlik
maktabining eng yirik namoyondalaridan birak ademik Usta Shirin Murodovdir.
Buxoro ganchkorlik maktabi namoyondalari Usta Safar, Usta Adis, Usta Savri, Usta
Islom, Usta Ikrom, Usta Jo`ra, Usta Qurbon Yuldoshev, Usta Ibrohim Hafizov, Usta
Narzillo, Usta Hayot Nosirov va boshqalardir.
Hunarmandlar qadimdan bir-birlari bilan birikib bir mahallada yashaganlar,
Shuning uchun mahallalarning nomi ko`pchilik qaysi hunar bilan shug`ullansa shu
nom bilan yoritilgan. Masalan, zargarlik bilan shug`ullansa zargarlik (zargaron),
misgarlik bilan shug`ullansa misgarlik (misgaron) mahallasi deb yuritilgan va h.
Samarqandda o`rta asrlarda mashhur Registon maydoni yaqinida nodir
metallarga badiiy ishlov beruvchi xalq ustalari mahallasi – “Zargaron” mavjud
bo`lib, maxsus hovlilarda ustalar o`zlari tayyorlagan noyob san`at asarlarini va
buyurtmalarini sotib hayot kechirganlar.
Buxorodagi Misgaron va Zargaron savdo rastalari ham metallga badiiy ishlov
berish san`atining hamda metallga badiiy ishlov berishasosida rivojlangan milliy
hunarmandchilik kasblarni O`rta Osiyoda qadimdan rivojlanib kelayotganligining
isbotidir. Hozirgi davrda ham O`zbekistonda metallga badiiy ishlov berish kasblari,
ayniqsa pichoqchilik, kandakorlik, misgarlik keng rivoj topgan. Buxoro va Xiva
shaharlarida ishlab turgan xalq amaliy san`ati maktablarida o`quvchilariga bu kasblar
o`rgatilib kelinmoqda.
Buxoroda “So`fikordgar” qishlog`ining nomi hali ham saqlanib qolgan. U erda
hozir ham pichoqsozlar avlodi yashaydi. O`rta Osiyo hududidagi viloyatlarda bunday
mahallalar ko`p bo`lgan. Pichoqdan kesuvchi asbob tariqasida kunda foydalanilsa,
Qadimda O`rta Osiyoda erkaklarning ish quroli, bezagi tariqasida foydalanilgan.
Pichoqlarni badiiy bezash ham katta rol o`ynagan. Shuning uchun ham Sharq
madaniyatining eng yaxshi an`analarini qayta tiklash va o`zlashtirish natijasida
mamlakatimiz pichoqsozlari milliy pichoqni san`at darajasiga ko`targanlar.
Bugungi kunda yurtimizning turli viloyatlarida tashkil etilgan maktablarda
usta hunarmandlar tomonidan ko`plab buyumlar ishlab chiqarilmoqda. Toshkentlik
ustalardan usta Mo`min, Abduqori, Jamila Saidova, Yusufjon va qizi Zebinisolar,
buxorolik ustalardan Shodi Muhammad Barotboy, usta Sharif, Salohiddin, Hakim
Buxoriy, Olim Abdusalomovlar, qo`qonlik ustalardan Mulla Xoliq, usta musavvir
Kashg`ariy, Foriq Xoliqov, Lutfulla Fozilov, Oynisabibi, Sobirabibilar, samarqandlik
ustalardan esa Ahmad, Salim misgar, usta Ohunjon, Karim G`ofurov, Karim
Ahmedov kabi ustalarning metallarga ishlov berish orqali tayyorlagan buyumlari
hozirgacha saqlanib va foydalanib kelinmoqda. Ularning shogirdlari ustozlarining
izlaridan borib, ustozlari ishlarini davom ettirishmoqda.

Qorasuv, Chust, Xiva, Shahrixon, Qoqon, Farg`ona vodiysi, Samarqand,
Buxoro, Toshkent, Xorazm, Qashqadaryo, Surxondaryo qadimdan pichoqchilik
markazlari bo`lib, ular o`zining ishlash texnologiyasi, shakli, katta-kichikligi va
bezaklari bilan bir-biridan tubdan farq qilgan.
O`zbek xalq amaliy bezak san`atining eng keng tarqalgan turlaridan yana biri
kandakorlikdir. Kandakorlik deganda metalldan yasalgan badiiy buyumlarga o`yib
yoki bortiq qilib naqsh ishlash tushuniladi. Savdo-sotiqda qadimdamdan kandakorlik
buyumlariga talab katta bo`lgan.
O`zbek xalq amaliy san`ati turlari ichida zeb-ziynat san`ati bo`lmish zargarlik
alohida o`rin egallaydi. Qo`qonda shuhrat qozongan zargar ustalardan esa Mahmud,
usta Omon hoji Marahimov, X.Najmiddinovlar, Namanganda usta Niyoz Oxun,
Andijonda esa Oybergan, X.Otaboyev, Toshkentda S.Bobojonov, Oxun Bobojonov,
usta Samihiddin, A.Shoislomov, usta Mirxalil, Urganchda M.Abdullayev,
Samarqandda X.Yo`ldoshev, I.Kolimboyev, V.Hafizov va boshqalarning mehnati
zargarlik kasbining rivojlanishida juda katta hisoblanadi.
Ozbek milliy kashtado`zlik xalq hunarmandchilik san`atining eng qadimiy
turlaridan bo`lib, u xalqning o`z turmushini go`zal qilish istagi natijasida yuzaga
kelgan. Kashta kiyimlar va buyumlarni bezashda hamda ro`zg`r bezak buyumlari
tayyorlashda qadimdan qo`llanilgan.
Kashtachiligimiz san`ati nafaqat mamlakatimizda, balki chet ellarda ham shuhrat
qozongan. O`zbek chevar ustalari qo`llari bilan tikilgan kirpich, so`zana zardevor,
gulko`rpa, choyshab kabilar Fransiya, Italiya, Yaponiya, Germaniya, Belgiya, Amerika,
Hindiston kabi horijiy mamlakatlarda, shuningdek, Respublikamizning Farg`ona vodiysida
faqat xonadonlarda emas, balki amaliy san`at muzeularida ko`p namunalari to`planib,
doimiy ekspozitsiyaga aylanib qolgan.
Kashtado`zlikning yirik namoyondalaridan andijonlik rassom kashtado`z
X.Nazarov, samarqandlik tashtado`z Usmon shokirov, toshkentlik kashtado`z va
chizmakash Xayri Sobirovalar kashta buyumlariga yangi turli xil naqsh kompozitsiya va
tikish usullarini yaratdilar. X.Sobirova onasi Zaxira Mirxoliqovadan qo`lda, mashinada
tikish sirlarini va chizmachilikni o`rgandi. X.Sobirova 15 yoshidan boshlab onasining
kashtado`zlik hunarini davom ettirib, ko`plab shogirdlar yetishtirishda o`z hissasini
qo`shgan.
O`zbek kashtachiligida iroqi, ilma, yorma, bosma, xomdo`zi, chamak, chinda hayod,
baxya choklari keng tarqalgan. Turli joylardagi badiiy kashtalarda choklar turlicha tikiladi.
Chunonchi, Toshkentda ko`proq bosma choki, Shaxrisabzda yorma, kandaxayol, iroqi,
Buxoro, Samarqand, Nurotada yorma choki bilan tikiladi.
Kashtado`z ustalar tabiatdagi gul, barg, novda, g`uncha, qush va boshqalarning
tuzilishini, o`sish qonun-qoidalarini, ko`rinishini sinchiklab o`rganib, ulardan turli naqsh
kompozitsiyalar ishlash uchun har xil elementlarni stillashtirib olganlar. Masalan gulni
stillashtirib olar ekan, uning go`zalligini qaysi holatdagi ko`rinishini tasvirlashni izlab
topadi. Osimliksimon naqshlar “Islimiy gullar” deb ataladi. Islimiy gullar o`z navbatida,
ikki tomonga ulanadigan ko`rinishda bo`ladi.

Qiziqarli malumotlar
Mehnat ta’limi fanidan