YER TUZISH haqida malumot bilib oling.

YER TUZISH, yer tuzish tartibi — mamlakatda yerga boʻlgan munosabatlarni tartibga solish va mukammallashtirish, yerni i. ch. vositasi sifatida muhofaza qilish va undan samarali foydalanishga qaratilgan davlat tadbirlari tizimi. Yerdan toʻliq ilmiy asoslangan tarzda oqilona va samarali foydalanishni tashkil etish, dehqonchilik madaniya-tini oshirish va yerlarni muhofaza qilish maqsadlarini koʻzlaydi. Yer tuzish loyiha qidiruv, joy tafsilotini (syomka) va dala tadqiqoti ishlarini oʻz ichiga oladi, uni yer tuzuvchi tashkilotlar amalga oshiradi. Yer tuzish yerlardan foydalanish va ularni muhofaza qilishni tashkil qilishga, yer resurslarini hisobga olish va baholashga, qulay ekologik muhitni vujudga keltirishga va tabiiy landshaft larni yaxshilashga, Yer tuzishning hududiy va ichki xoʻjalik Ye. t. rejalarini tuzishga qaratilgan tadbirlar tizimini oʻz ichiga oladi.

Yer tuzishning iqtisodiy (yerni asosiy i. ch. vositasi sifatida tashkil etish), huquqiy (yerdan foydalanish sohasida davlat organlari karorlarini amalga oshirishga karatilgan davlat tadbirlari tizimi majmui); texnikaviy (loyiha qidiruv, joy tafsilotini tasvirlash va dala tadqiqoti kabi texnik ishlarni amalga oshirish) masalalari mavjud. Yer tuzish istiqbolga moʻljallangan, loyihalash oldidan, xoʻjaliklararo hamda ichki xoʻjalik turlariga boʻlinadi. Istiqbolga moʻljallangan va loyihalash oldidan amalga oshiriladigan Yer tuzishda respublika va mintaqalarning yer-suv resurslaridan foydalanish hamda ularni muhofaza qilish chizmalari; tumanlar va viloyatlar yer tizimi chizmalari tayyorlanadi, tuproq unumdorligini oshirish, yerlardan oqilona foydalanish va ularni muho-faza qilish bilan bogʻliq istiqbol rejalari ishlab chiqiladi. Xoʻjaliklararo Yer tuzishda joyning oʻzida maʼmuriy birliklar (qishloq, tuman, shahar, viloyat) chegaralari belgilanadi, yerlarning joylashishidagi noqulayliklarni bartaraf etgan holda yer egalari, yerdan foydalanuvchilar, ijarachilar va mulkdorlarning yangi yer ucha-stkalarini tashkil qilish va mavjud yer uchastkalarini tartibga solish loyihalari tuziladi, yer munosabatlariga doir turli hujjatlar, ish loyihalari tuziladi, yerlarni baholash tadbirlari va b. oʻtkaziladi.

Ichki xoʻjalik Yer tuzish turliq. x. korxonalari, muassasalari va tashkilotlarining xududini ichki xoʻjalik negizida belgilab olib, ilmiy asoslangan almashlab ekishni joriy qilish, barcha q. x. yerlarini (pichanzorlar, yaylovlar, bogʻlar, tokzorlar va b.) joylashtirish, tuproq eroziyasiga qarshi kurash tadbirlarini ishlab chiqish, shuningdek, sugʻoriladigan yerlarni toʻla rekonstruksiyalashdan iborat.

Yer tuzish tarkibida topografiya-geodeziya, xaritagrafiya, tuproq, agrokimyo, geobotanika jihatidan, tarixiy-madaniy va b. yoʻnalishlarda ham tekshirishlar olib boriladi. Yer tuzish jarayonida foydalanishni qulaylashtirish uchun chegaralari turgʻun boʻlgan optimal oʻlchamdagi ixcham maydonlar tashkil etiladi. Ayni paytda q. x. korxonalarining ichki Yer tuzish ishlari sugʻorish shoxobchalari va zovurlar tarmogʻini qayta qurish asosida takomillashtiriladi: almashlab ekish joriy qilinadi, hamma ekin maydonlari batafsil belgilab qoʻyiladi.

Yer tuzish ishlarini bajarishda tumanlar va xoʻjaliklarning tabiiy, iqtisodiy va meliorativ sharoitlari: i. ch. hajmi, xoʻjaliklar va ularning boʻlinmalaridagi ixtisoslashuv, tarmoqlar nisbati va ularning rivojlanish koʻrsat-kichlari, ishchi kuchi va i. ch. vositalari bilan taʼminlanganlik, aholining joylashuv tizimi, suv resurslari, sugʻorish tarmoqlarining holati va b. hisobga olinadi.

Yer tuzish boʻyicha belgilangan hamma tadbirlar q. x., suv xoʻjaligi va turar joy qurilishiga zarur kapital sarflar hisob-kitoblari bilan asoslab beriladi.

Ad.: Oʻzbekiston Respublikasining Yer kodeksi, T., 1998; Yer tuzish asoslari, T., 1998.

Qosimjon Rahmonov.