Bezgak nima va uning belgilari qanday

Bezgak – bu issiq iqlimi bo’lgan hududlarda paydo bo’lishi mumkin bo’lgan parazitlar keltirib chiqaradigan kasallik. U odamdan odamga o’tishi mumkun. Chivinlar bezgak parazitini tarqatuvchisi hisoblanadi. Bu sog’liq uchun dolzarb muammo bo’lsada, bu vaktsina bilan oldini olish va dori vositalari bilan davolash mumkin bo’lgan kasallikdir.

Bezgak – chivinlar tomonidan tarqaladigan parazit tufayli yuzaga keladigan jiddiy kasallik. Agar davolanmasa, hayot uchun xavfli bo’lishi mumkin. Afrika mamlakatlarida ko’proq tarqalgan bo’lsada, bezgakni boshqa mamlakatlarda ham uchratish mumkin. Bu bolalarda ham, kattalarda ham paydo bo’lishi mumkin. Bezgak bilan kasallangan mamlakatlarga tashrif buyurgan odamlar kasallikni yuqtirishlari mumkin, bu esa uning boshqa joylarda paydo bo’lishiga olib keladi.

Bezgakni keltirib chiqaradigan chivinlar va parazitlar issiq iqlim sharoitida ko’payadi. Ushbu kasallik eng keng tarqalgan hududlarga Afrika, Janubi-Sharqiy Osiyo, Yaqin Sharq, Janubiy Amerika kiradi. Mamlakat tashqarisiga sayohat qilishni o’ylayotgan odamlar, o’zlari boradigan hududlarni oldindan o’rganish orqali o’zlarini kasallikdan himoya qilish uchun ehtiyot choralarini ko’rishlari mumkin.

Bezgakga nima sabab bo’ladi?

Odamlarda bezgak plazmodium deb ataladigan parazit turidan kelib chiqadi. Kasallikning tarqalishiga urg’ochi chivinlari sabab bo’lishi mumkin. Bezgak bilan kasallangan odamni chaqgan chivin parazit qonini ichadi va sog’lom odamni chaqganida tarkibida parazit bo’lgan qonni unga o’tkazadi. Sog’lom odamning tanasida parazitlar ko’paya boshlaydi. 

Bezgak parazitlari qon orqali yuqadi. Homilador ayollardagi parazit bevosita homilaga o’tishi mumkin. Bezgak paraziti bilan kasallangan odam ishlatgan ignadan va stirillanmagan tibbiy asboblardan foydalanish ham yuqishiga sabab bo’ladi. Kasallik qon quyish va kasal odamdan organ transplantatsiyasi orqali ham yuqishi mumkin.

Bezgak kasalligining turlari qanday?

Bezgakni keltirib chiqaradigan parazitlarning ko’p turlari mavjud. Ulardan ba’zilarida kasallik yengilroq holatda o’tadi, boshqalari esa og’ir ko’rinishda bo’lishi mumkin. Ushbu turdagi parazitlar:

• Plasmodium falciparum:  Bu Afrika va dunyoda bezgak tufayli o’limga olib keladigan parazitdir. U tanaga kirgandan so’ng tezda ko’payadi. Bu ortiqcha qon yo’qotish va qon tomirlarining tiqilib qolishiga olib keladi.
• Plasmodium vivax:  Ko’pincha Afrikadan tashqarida joylashgan hududlarda uchraydigan bezgak paraziti turi. Tanaga kirgandan so’ng, u uzoq vaqt davomida hech qanday alomat ko’rsatmasdan inkubatsion davrini o’tashi mumkin. U oylar yoki yillar o’tib bezgak kasalligini keltrib chiqaradi.

Bezgakning belgilari qanday?

Bezgak odamdan odamga to’g’ridan-to’g’ri yuqmasa ham, chivinlar orqali odamdan odamga yuqishi mumkin. Kasallikning tarqalishiga chivinlar orqali kasal odamlarning qonidan sog’lom odamlarga o’tadigan bezgak parazitlari sabab bo’ladi. Sog’lom odamning qoni bilan aralashgan parazitlar ko’paygandan keyin jigarga o’tadi. Ular kislorod tashuvchi qizil qon tanachalariga kirib, u yerda tuxum qo’yadi. Tuxum qon hujayralari orqali butun tanaga tarqaladi va infektsiyani keltirib chiqarishi mumkin.

Bezgak parazitlar yuqtirgandan keyin, ya’ni chivin chaqishidan keyin bir necha hafta o’tgach paydo bo’lishi mumkin. Kuchli immunitetga ega bo’lgan ba’zi odamlarda alomatlar bo’lmasligi mumkin, ammo ular tashuvchi sifatida kasallikni yuqtirishlari mumkin. Ba’zi alomatlar yengil bo’lishi mumkin, ammo hayot uchun xavfli bo’lgan jiddiy alomatlar ham kuzatilishi mumkin. Bezgak belgilari quyidagilardan iborat:

• Yuqori isitma,
• muvazanatsizlik,
• terlash,
• bosh og’rig’i,
• diareya,
• tomoq og’rig’i, yo’tal,
• charchoq va zaiflik
• mushaklardagi og’riqlar
• sariqlik (sariq ko’zlar, sariq teri)
• buyrak yetishmovchiligi,
• xotirani yo’qotish,
• qonli axlat,
• koma,
• miya shikastlanishi,
• anemiya,
• o’pka shishi
• jigar etishmovchiligi,

Bezgak qanday tashxis qilinadi?

Bezgak belgilari bir necha hafta, oy yoki yil ichida paydo bo’lishi mumkin. Tanaga kirgan parazitlar qachon kasallik keltirib chiqarishini aniq aytish biroz qiyin. Shuning uchun, siz bezgak tashuvchisi ekanligingizni tushunmasligingiz mumkin. Kasallikni tashxislash ba’zan qiyin bo’lishi mumkin, chunki alomatar grippga o’xshaydi. Kasallikka qarshi immunitet rivojlanishi mumkin. Ayniqsa, bezgak tez-tez uchraydigan hududlarda yashovchi odamlar butun hayoti davomida parazitga duchor bo’lganlari uchun tabiiy immunitetga ega bo’lishlari mumkin.

Kasallik alomatlarini ko’rsatadigan yoki kasallik bilan kasallangan deb o’ylaydigan odamlar darhol shifokorga murojaat qilishlari kerak. Bezgakni tashxislash uchun quyidagi testlar qo’llaniladi:

• Qon smear testi:  maxsus bo’yoqlar bilan bo’yalgan qon namunasi laboratoriya muhitida tekshiriladi. Mikroskop ostida ko’rilgan qonda bezgak parazitlarini ko’rish mumkin.
• Diagnostika testi:  Antigen tekshiruvi deb ham ataladigan bu usulda barmoqdan olingan qon test to’plamiga joylashtiriladi. Rang o’zgarishiga ko’ra, bezgakka tashxis qo’yish mumkin. Biroq, qaysi parazit turlari kasallikni keltirib chiqarishi aniqlanmasligi mumkin.
• Molekulyar test:  Parazit turini polimeraza zanjiri reaktsiyasi testi sifatida ham tanilgan molekulyar test orqali aniqlash mumkin. Shunday qilib, qaysi dori-darmonlar orqali davolash mos kelishini aniqlashga yordam beradi.
• Antikor testi:  Qondagi antikorlarga qarab, sizda ilgari bezgak infektsiyasi bo’lgan yoki yo’qligini aniqlash mumkin.
• Qon tahlili:  qondagi infektsiya belgilari va buyrak va jigar fermentlarining holatini baholash mumkin.

Bezgak qanday davolanadi?

Bezgak bilan kasallangan odamlar tibbiy yordamga muhtoj bo’lishi mumkin. Agar kasallik tez-tez uchraydigan joylarda yashash yoki sayohat paytida isitma paydo bo’lsa, uni jiddiy qabul qilishingiz kerak. Simptomlar ko’rinmasa ham, davolanish kerak bo’lishi mumkin. Xususan, ba’zi odamlar bezgakni yanada og’irroq his qilishlari mumkin. Bezgak uchun yuqori xavf guruhiga kiruvchi odamlarni quyidagicha belgilash mumkin:

• Chaqaloqlar,
• Kichik bolalar,
• 65 yoshdan oshgan shaxslar,
• Turli sabablarga ko’ra immuniteti zaif odamlar,
• Emlanmagan odamlar bezgak bilan kasallangan hududlarga sayohat qilishlari,
• Homilador ayollar.

Bezgakni  yuqtirishdan oldin emlash orqali oldini olish  va yuqtirilgandan keyin dori-darmonlar bilan davolash mumkin. Sizning davolanishingiz mutaxassis shifokor tomonidan belgilanadi. Parazit turi, simptomlarning og’irligi, yashash mamlakati va bemorning yoshi davolash usulini aniqlashda samarali bo’lishi mumkin. Bezgakni davolashda ishlatilishi mumkin bo’lgan va turli funktsiyalarga ega bo’lgan dorilar mavjud. Gidroksiklorokin, xlorokin, artemisinin, plaquenil, meflokin kabi faol moddalarga ega preparatlar ulardan ba’zilaridir. 

Isitmasiz bezgak nima?

Biroz vaqt o’tgach, bezgak parazitlari tanaga kiradi, kasallik haqida shikoyatlar paydo bo’lishi mumkin. Isitma, titroq, zaiflik kabi alomatlar bo’lishi mumkin. Biroq, ba’zi odamlarda bezgak yengilroq bo’lishi mumkin. Isitma belgilari bo’lmagan holatlarni isitmasiz bezgak deb atash mumkin. Odamlar hech qanday alomat ko’rsatmasdan kasallikni yengib o’tishlari mumkin. Bundan tashqari, ular bezgakni faqat zaiflik va bezovtalik kabi alomatlar bilan o’tkazishadi. Bunday bemorlar davolanishga muhtoj bo’lmasligi mumkin. Ammo kasallikning kuchayishi xavfi mavjudligi sababli, shifokor tomonidan tekshirilishi lozim.