Qandli diabet nima va belgilari

Qandli diabet  – bu qondagi glyukoza (shakar) darajasining me’yordan oshishi. Diabet mamlakatimizda va dunyoda eng keng tarqalgan kasalliklardan biridir. Xalqaro diabet federatsiyasi tomonidan taqdim etilgan statistik ma’lumotlarga ko’ra, har 11 katta yoshli odamdan biri qandli diabetga chalingan bo’lsada, diabet bilan bog’liq muammolar tufayli har 6 soniyada 1 kishi vafot etadi.

Qandli diabetning belgilari qanday?

Qandli diabet kasalligi odamlarda uchta asosiy simptom bilan namoyon bo’ladi. Bular odatdagidan ko’proq ovqatlanish yoki ishtahaning yo’qolishi, tez-tez siyish, og’izda quruqlik va shirinlik va shunga mos ravishda ortiqcha suv ichish kabi belgilari mavjud. Bundan tashqari, odamlarda ko’rish mumkin bo’lgan diabetning boshqa belgilarini quyidagicha sanab o’tish mumkin:

• Holsizlik va charchoq hissi
• Tez vazn yo’qotish
• Ko’rish qobilyatining pasayishi
• Qadam bosganda muvozanatsizlik
• Odatdagidan ko’ra yaralarning sekinroq bitishi
• Terining quruqligi va qichishi
• Og’izda asetonga o’xshash hid paydo bo’lishi

Qandli diabetning sabablari nima?

Qandli diabetning kelib chiqish sabablari bo’yicha olib borilgan ko’plab tadqiqotlar natijasida, qandli diabetda genetik va atrof-muhit sabablari muhim rol o’ynaydi degan xulosaga keldi. Asosan 1-toifa diabet va 2-toifa diabet kabi ikki turga ega bo’lgan diabet kasallikni keltirib chiqaruvchi omillar ushbu turlarga qarab farqlanadi. 1-toifa qandli diabetning paydo bo’lishida genetik omillar muhim rol o’ynasada, qondagi shakar miqdorini tartibga solishda ishtirok etuvchi insulin gormonini ishlab chiqaruvchi oshqozon osti bezi organiga zarar yetkazadigan viruslar va tananing himoya tizimi faoliyatidagi buzilish kabi omillar qatoriga kiradi. Bundan tashqari, qandli diabetning eng keng tarqalgan turi bo’lgan 2-toifa diabetning sabablari quyidagicha ifodalanishi mumkin:

• Semirib ketish (ortiqcha vazn)
• Genetik jihatdan oila a’zolarida mavjudligi
• Keksa yoshlilarda
• Harakatsiz turmush tarzi
• Stress

Qandli diabetning qanday turlari mavjud?

Qandli diabetning quyidagi turlari ajratiladi:

• 1-toifa qandli diabet (insulinga bog’liq diabet): odatda bolalik davrida oshqozon osti bezida insulin ishlab chiqarilmasligi yoki ma’lum sabablarga ko’ra ishlab chiqarilmasligi tufayli yuzaga keladigan va tashqaridan insulin qabul qilish majburiy bo’lgan diabet turi.
• 2-toifa qandli diabet: hujayralar qondagi shakarni tartibga soluvchi insulin gormoniga befarqligi natijasida yuzaga keladigan diabet turi.
• Kattalardagi latent otoimmun diabet (LADA): 1-toifa diabetga o’xshash insulinga bog’liq diabetes mellitus otoimmun (immun tizimining disfunktsiyasi tufayli tananing o’z-o’ziga zarar yetkazishi) keksa yoshda kuzatiladi.
• Qandli diabet (MODY): 2-toifa diabetga o’xshash diabet mellitus erta yoshda kuzatiladi.
• Gestatsion diabet: homiladorlik paytida rivojlanadigan diabet turi

Yuqorida sanab o’tilgan diabet turlaridan tashqari, odamlar orasida yashirin diabet  deb ataladigan diabetdan oldingi davr, 2-toifa diabet paydo bo’lishidan oldin, diabetga tashxis qo’yish uchun yetarli darajada yuqori bo’lmagan holda, qondagi shakarining biroz ko’tarilish davri. To’g’ri davolash va parhez bilan diabetning shakllanishining oldini olish yoki sekinlashtirish mumkin.

Qandli diabetga chalinganlar qanday ovqatlanishlari kerak?

Qandli diabet odatda maxsus parhezga rioya qilinadi. Qandli diabetga chalinganlarning ratsionida tabiiy ravishda ozuqaviy moddalarga boy, yog’ va kaloriya miqdori past bo’lgan sog’lom ovqatlanishga e’tibor berish kerak. Asosiy ingredientlar meva va sabzavotlar va dukkakli mahsulotlardir. Aslida, diabetdagi dieta ko’pchilik uchun eng yaxshi ovqatlanish rejalaridan biri bo’lishi mumkin.  Agar sizda qandli diabet yoki prediabet bo’lsa, shifokoringiz sog’lom ovqatlanish rejasini ishlab chiqishda yordam berish uchun dietologga murojaat qilishni tavsiya qiladi. 

Ushbu parhez qondagi shakarini pasaytiradi. Bu sizga (glyukoza) nazorat qilish, vazningizni boshqarish va yuqori qon bosimi va yurak xastaligi xavfi omillarini nazorat qilishda yordam beradi. Qandli diabetda muntazam nazorat zarur. Bu muntazam tibbiy tekshiruvni talab qiladi, chunki qon tarkibidagi shakar me’yordan oshishi ko’plab boshqa kasalliklarni keltirib chiqarishi mumkin.

Qandli deabitda dieta

Kundalik kaloriyada ehtiyojdan ko’proq kaloriya va yog’larni iste’mol qilinsa, organizimning qondagi shakar miqdori ko’tarlib ketadi. Agar qondagi qand miqdori nazorat ostida saqlanmasa, bu qondagi shakarining yuqori darajasi (giperglikemiya) kabi jiddiy muammolarga olib kelishi mumkin va bu davom etsa, asab, buyrak va yurak shikastlanishi kabi uzoq muddatli asoratlarni keltirib chiqarishi mumkin. Ovqatlanish ratsioniga qa’tiy rioya etilib kuzatib borish orqali qondagi shakar miqdorini normal diapazonda saqlash mumkin. 2-toifa diabetga chalingan ko’pchilik odamlar uchun vazn yo’qotish qondagi shakarni nazorat qilishni osonlashtiradi. Shuning uchun , bariatrik jarrohlik(semizlik bilan og’rigan odamlarda vazn yo’qotish uchun bajariladigan jarrohlik usuli)dan foydalanishni shifokor tavsiyasiga asosan o’tkaziladi.

Yashirin qandli diabet nima?

Yashirin qandli diabet-biror kishining qondagi qand miqdori kerak bo’lganidan yuqori, ammo diabet deb hisoblanishi mumkin bo’lgan darajada emas. Bunday bemorlarda o’tkazilgan tahlillar natijasida olingan qiymatlar normal chegaralarda emas. Biroq, bu 2-toifa diabetga tashxis qo’yish uchun yetarlicha yuqori ham bo’lmaydi. Bunday hollarda yashirin diabet tashxisi tibbiy yo’l bilan amalga oshiriladi. Yashirin diabet bilan og’rigan bemorlar diabet bilan kasallangan deb hisoblanmasa ham, ular aslida diabetga chalinish arafasida turgan bemorlar hisoblanadi. Yashirin diabet tashxisi qo’yilgan bemorlar uchun zarur choralarni ko’rish juda muhim.

Yashirin diabetning belgilari qanday?

Yashirin diabet tashxisi ochlik yoki to’yinganlik qiymatlariga qarab baholansada, bemorlarni ushbu bosqichga olib keladigan ma’lum sabablar mavjud. O’z-o’zini his qilishdagi farqlar yashirin diabet bormi degan savolni tug’dirishi mumkin. Bu farqlarning eng keng tarqalgani ochlik va tez ovqatlanishdir. Yashirin diabet bilan og’rigan bemorlar qisman diabetga moyilligi tufayli diabet belgilarini berishlari kuzatiladi. Ayniqsa, qandli diabet bilan og’rigan bemorlarda ochlik va zo’riqishlarga toqat qilmaslik paydo bo’ladi. Ro’za va ovqatdan keyin qondagi shakar miqdorini farqlanishidan tushunilishi mumkinki, shirin hamda yog’li ovqatlanish bilan qondagi shakarning nomutanosibligi paydo bo’lishi mumkin.

 Garchi biz kundalik hayotimizda sezmasak ham, ular bizga kichik signallar berishi mumkin. Shunga qaramay, uyquchanlik, charchoq va ovqatdan keyingi holsizlik. Bunday holatlar har kimda ham kuzatilishi mumkin. Agar siz bunday noaniqlikni boshdan kechirayotgan bo’lsangiz, ishonchingiz komil bo’lmasa, albatta shifokorga ko’rishingiz kerak. Yashirin diabetning eng aniq belgilaridan biri bu holsizlik va uyquchanlikdir.

Qandli diabetni davolash usullari qanday?

Qandli diabetni davolash usullari kasallikning turiga qarab farqlanadi. 1-toifa diabetda parhez va insulin terapiyasi bilan birgalikda qo’llanilishi kerak. Bemorning dietasi dietolog tomonidan insulin dozasi va shifokor tomonidan tavsiya etilgan rejaga muvofiq rejalashtiriladi. Insulin dozasi oziq-ovqat tarkibidagi uglevodlarga qarab belgilanishi mumkin bo’lgan uglevodlarni hisoblash qo’llanilishi bilan 1-toifa diabet bilan kasallangan odamlarning hayotini ancha osonlashtirish mumkin. 2-toifa qandli diabet bilan og’rigan odamlarda, dietani saqlab qolishdan tashqari, davolanish odatda hujayralarning insulin gormoniga sezgirligini oshirish yoki insulin gormoni ishlab chiqaradigan bezlarni to’g’ridan-to’g’ri oshirish uchun og’iz orqali antidiyabetik dorilarni qo’llashni o’z ichiga oladi.

Qandli diabet va tavsiya etilgan davolash tamoyillariga rioya qilmaslik holatlarida qondagi shakarining yuqori darajasiga ko’tarilib turli xil tibbiy muammolariga olib keladi, birinchi navbatda neyropatiya (asab shikastlanishi), nefropatiya (buyraklarning shikastlanishi) va retinopatiya (ko’zning to’r pardasining shikastlanishi). Shuning uchun, agar siz diabetga chalingan bo’lsangiz, muntazam tekshiruvdan o’tishingiz lozim.