Fobiya nima va uning turlari haqida

Tashqi xavf-xatarlarga bo’lgan hissiy reaktsiyalarimiz qo’rquv deb ataladi. Bizning fobiyalarimiz ham biz his qiladigan qo’rquvning o’zgarishidir. Fobiya – bu insonning kundalik hayotiga salbiy ta’sir ko’rsatadigan vaziyatdan qo’rqish. Fobiya – bu odamlarda tez-tez uchraydigan anksiyete(ko’plab ruhiy va fiziologik hodisalar bo’lib, u odamning haqiqiy vaziyatdan qo’rqishini yoki kelajakdagi voqealardan xavotirlanishini o’z ichiga oladi) kasalliklari. Fobiya bilan og’rigan odamlarni fobik deb ham atash mumkin. 

Har bir jonzot o’zi xavfli deb bilgan va o’zining mavjudligi va hayotiga tahdid soladigan vaziyatlardan instinktiv ravishda qochadi. Inson ongi bu qochishni qo’rquv sifatida qabul qiladi. Qo’rquv, qaysidir ma’noda, oldindan ogohlantirish mexanizmidir. Xavfli yoki hayotiga tahdid soladigan vaziyatlardan qochib qutula olmaslik yoki ulardan qochishga qaramay, hissiy jihatdan bo’shashmaslik qo’rquv nazoratdan chiqib ketganligini anglatadi. Odamning hotirjam bo’lishga qodir emasligi natijasida qo’rquv va tashvish asta-sekin kuchayib, tashvishlanishni ko’rish mumkin. Bu tashvish insonning kundalik hayotiga salbiy ta’sir qiladi. Bu sodir bo’lganda, biz o’zimizni himoya qilish mexanizmimiz va insonning oldindan ogohlantirish mexanizmi deb ta’riflagan qo’rquv fobiyaga aylanadi. Biror kishining qo’rquvi (fobiyasi) har doim ham biror narsa yoki vaziyatga bog’liq bo’lmasligi mumkin. 

Fobiyalar kasallik sifatida emas, balki jamiyatda shaxsiy xususiyat yoki odat sifatida qabul qilinadi. Shu sababdan sog‘liqni saqlash muassasalariga davolanish uchun murojaat etayotganlar soni juda kam. Fobiya erkaklarnikiga qaraganda ayollarda ko’proq uchraydi. 

Fobiya belgilari

Anksiyete(ko’plab ruhiy va fiziologik hodisalar bo’lib, u odamning haqiqiy vaziyatdan qo’rqishini yoki kelajakdagi voqealardan xavotirlanishini o’z ichiga oladi) alomatlari odatda odam qo’rqqan voqea, shaxs yoki vaziyatga duch kelganida namoyon bo’ladi. Murakkab fobik holatlarda yurak urishi sekinlashishi va hatto o’lim holati bo’lishi mumkin. 

• Yurak urishi, yuzning qizarishi, yuzning qichishi va qizish hissi,
• Muvazanatni yo’qotish,
• Sovuq ter chiqishi,
• Hira ko’rish,
• Nafas qisilishi,
• Og’iz qurishi,
• Yutish qiyinligi,
• Ko’ngil aynishi,
• Ongni yo’qotish,
• Qon bosimining keskin pasayishi,
• Hushidan ketish,
• Isterika,

Fobiyalarni davolash

Fobiya kasallik sifatida qabul qilinmagani uchun davolanadiganlar juda kam bo’lsada, fobiyalarni davolash usullari ham mavjud. Fobiya davolash odatda dori vositalari va psixoterapiya bilan amalga oshiriladi. Dori-darmonlarni davolash o’z-o’zidan yetarli emasligi sababli, bu ikki davolash usuli odatda bir vaqtning o’zida qo’llaniladi. Dori-darmonlarni davolash uchun antidepressantlar qo’llaniladi.

Bugungi kunda ko’rilgan qiziqarli fobiyalar

1. Hippopotomonstrosesquippedaliophobia:  Bu eng uzun fobiya so’zi; bu so’zning uzunligidan farqli o’laroq, uzun so’zlardan qo’rqish degan ma’noni anglatadi.
2.  Anatidaefobiya:  Bu fobiyaga ega odam o’rdakdan qo’rqishi mumkin. Bu fobiya ko’pincha bolalikda o’rdak tomonidan hujumga uchragan yoki uni ta’qib qilgan odamlarda uchraydi.
3. Geletofobiya:  kulish yoki masxara qilishdan qo’rqish. Bunday fobiya bilan og’rigan odamlar, odatda, o’z muhitidagi har bir kulish ular haqida deb o’ylashadi. Ko’pchilik kulishni yoki masxara qilishni yoqtirmaydi, ammo bu fobiyaga ega bo’lgan odamlar bu vaziyatni o’ziga xos tarzda qabul qilishlari va bu vaziyatdan juda qo’rqishadi. 
4. Agirofobiya:  ko’chani kesib o’tishdan qo’rqish. Ushbu fobiya bilan og’rigan odamlar, ayniqsa, piyodalar o’tish joylarida katta qo’rquvni boshdan kechirishadi.
5. Ranidafobiya:  qurbaqalardan qo’rqish. 
6. Ksantofobiya:  Ba’zi ranglar beixtiyor odamlarni asabiylashtirishi mumkin va bu sariq rang uchun noqulaylik holatidir. Bu fobiya odamlarda psixologik va hatto gormonal noqulaylikni keltirib chiqarishi mumkin. 
7. Obezofobiya:  Bu fobiya semirishdan haddan tashqari qo’rqish sifatida aniqlanadi. 
8. Pogonofobiya:  soqol yoki soqolli odamlardan qo’rqish. Bu fobiya odamlarning bolaligida soqolli odamlar bilan bog’liq yomon hodisa natijasida qolishi mumkin. 
9. Globofobiya : sharlardan qo’rqish, ayniqsa sharlar yorilishi. Bu odamlar shishirilgan sharlar ichiga kirganda, ular katta tashvishga tushishadi. 
10. Gametofobiya:  turmush qurishdan qo’rqish. Bunday fobiyaga ega bo’lgan odamlar, odatda, atrof-muhitda diqqat markazida bo’lishni yoqtirmaydigan va ijtimoiy hayotlarida qiyinchiliklarga duch keladigan odamlardir.
11. Ginofobiya:  Onasi, katta opasi, o’qituvchisi yoki insonga katta ta’sir ko’rsatadigan har qanday ayol haqida yomon xotiralarga ega bo’lgan va bu odamlar tomonidan yomon munosabatda bo’lgan odamlarda tez-tez uchraydigan ayollardan qo’rqish. 
12. Sexofobiya:  jinsiy faoliyat yoki jinsiy a’zolardan qo’rqish. O’tmishdagi yomon xotiralar, oilaviy ta’lim yoki diniy va ijtimoiy tazyiqlar insonda bu fobiyaning shakllanishiga sabab bo’ladi. 
13. Arifmofobiya: Bu  ko’pincha bolalik yoki o’smirlik davrida matematikani yomon xotiraga ega bo’lgan odamlarda uchraydigan raqamlardan qo’rqishdir. 
14. Nomofobiya:  Bu telefondan qo’rqish deb ataladigan fobiya bo’lib, bugungi kunda juda keng tarqalgan. Bunday fobiya bilan kasallangan odamlar telefonsiz ko’chaga chiqqanda o’zlarini bezovta va asabiy his qilishlari mumkin va ular bu holatdan juda qo’rqishadi. 
15. Triskaidekafobiya:  Ayniqsa G’arb mamlakatlarida keng tarqalgan bu fobiya 13 raqamidan qo’rqish deganidir. G’arb madaniyatida 13 raqami omadsiz hisoblanadi, ammo bu fikr bizning madaniyatimizda keng tarqalgan emas. 
16. Tafefobiya:  qabrlardan qo’rqish va tiriklayin ko’milish qo’rquvi. Bunday fobiyaga ega bo’lgan odamlar o’lik deb o’ylashdan va shuning uchun dafn etishdan qo’rqishadi. 
17. Texnofobiya:  ilg’or texnologiyalardan qo’rqish. So’nggi kunlarda texnologiyadagi buyuk yangiliklar va sun’iy intellektning rivojlanishi ushbu fobiya bilan og’rigan odamlarning tashvish va taranglik darajasini oshirishga olib keladi. Sun’iy intellektning rivojlanishi va yomonlashishi bu odamlarning eng katta qo’rquvlaridan biridir.
18. Venustrafobiya:  Bu fobiya go’zal ayollar qo’rquvi sifatida tanilgan. Bu fobiyaga o’zini past baho berish sabab bo’lishi mumkin. Bunday fobiya bilan og’rigan odamlar, hatto o’zlari go’zal deb bilgan ayolning ko’zlariga qarashda qiyinchiliklarga duch kelishlari mumkin. 
19. Tetrafobiya:  Bu fobiya, ayniqsa Sharqiy Osiyo mamlakatlarida kuzatiladi, to’rt raqamdan qo’rqishni anglatadi. Bu fobiya Sharqiy Osiyo mamlakatlarida shunchalik keng tarqalganki, ba’zi liftlarda to’rtinchi raqam yo’q. 
20. Androfobiya:  Bu erkaklar qo’rquvi sifatida ta’riflangan fobiya bo’lib, u bolalar yoki yoshlarning otasi, ukasi yoki o’qituvchisi kabi hayotidagi muhim erkak shaxslar tomonidan noto’g’ri munosabatda bo’lishi yoki ularning yomon xotiralari natijasida yuzaga kelishi mumkin. bu odamlar bilan birga bo’ling. 
21. Xronofobiya:  vaqt tushunchasidan yoki vaqt taraqqiyotidan qo’rqish. 
22. Koumpounophobia:  Odamlarning kiyinishda katta qiyinchiliklarga duchor bo’lishiga olib keladigan bu fobiya kiyimdagi tugmalardan qo’rqish demakdir. 
23. Kimofobiya:  kichik yoki katta to’lqinlardan qo’rqish. 
24. Apifobiya:  Odamlarda tez-tez uchraydigan bu fobiya asalarilardan qo’rqishdir. Bolalik davrida yoki yaqin atrofdagi odam tomonidan ari chaqishi, odamda bu fobiyani qo’zg’atishi mumkin. 
25. Asimmetrifobiya:  Bu tez-tez uchraydigan fobiya nosimmetrik narsalardan qo’rqishdir. 
26. Atelofobiya:  mukammal bo’lmaslikdan qo’rqish. 
27. Arachibutirofobiya: Bu  ko’rilgan eng qiziqarli fobiyalardan biridir. Yong’oq yog’ini iste’mol qilganda tanglayga yopishib qolishidan qo’rqish.
28. Magnofobiya:  Bu aqldan ozish qo’rquvi bo’lib, u odamning yaqin muhitida psixologik muammolarni boshdan kechirgan yoki davom etayotgan odamlarning mavjudligi natijasida yuzaga kelishi mumkin. 
29. Peladofobiya:  kal odamlardan qo’rqish yoki kal bo’lib qolish qo’rquvi, bu yosh bolalarning kal odamlar tomonidan ta’sirlanishi natijasida namoyon bo’ladi. 
30. Fobofobiya:  Bu odamlar yangi qo’rquvga ega bo’lishdan qo’rqishadi va shuning uchun ularni qo’rqitadigan yangi ma’lumotlarni olishdan qochishadi.
31. Penterafobiya:  turmush qurganlarning qaynonalarining hayotiga haddan tashqari ta’sir qilishidan qo’rqish. 
32. Politikofobiya:  siyosatchilardan qo’rqish.
33. Taxofobiya : yuqori tezlikdan qo’rqish. 
34. Transfobiya:  Odatda gomofobik odamlarda uchraydigan bu fobiya transgender odamlardan qo’rqishdir. 
35. Tripanofobiya:  Ayniqsa bolalarda tez-tez uchraydigan bu fobiya igna yoki emlashdan qo’rqishdir. 
36. Gefirofobiya: Bu  ko’priklardan qo’rqishni anglatadi va bu fobiyaga ega odamlar ko’priklardan o’tishdan qo’rqishadi.
37. Geliofobiya:  Quyosh, quyosh nuri yoki yorqin nurlardan qo’rqish.Bu fobiya kundalik hayotda ko’plab muammolarni keltirib chiqarishi mumkin.
38. Gipnofobiya:  Odatda beqaror hayot kechiradigan yoki tez-tez dahshatli tush ko’radigan odamlarda kuzatiladigan bu fobiya uyqudan qo’rqishdir. 
39. Filemafobiya:  o’pish yoki o’pish natijasida yuzaga keladigan keskinlikdan qo’rqish.
40. Eyzotrofobiya:  Bu ko’zguda o’zining yoki boshqa birovning aksini ko’rishdan qo’rqish sifatida aniqlanadi.
41. Ablutofobiya:  cho’milishdan qo’rqish, odatda yosh bolalarda kuzatiladi.
42. Pediofobiya:  qo’g’irchoqlardan qo’rqish. Bunday fobiyaga ega odamlar robotlar yoki manekenlardan ham qo’rqishlari mumkin. 
43. Klaustrofobiya:  Bugungi kunda tez-tez uchrab turadigan bu qo’rquv, yopiq va past joylarda bo’lish qo’rquvidir. 
44. Ksilofobiya : o’rmonlardagi daraxtlar va hatto yog’och narsalardan qo’rqish.
45. Tripofobiya:  Bu fobiyani bugungi kunda tez-tez uchraydigan fobiyalar qatoriga kiritish mumkin. Bu teshiklardan qo’rqish yoki teshilgan narsalar tomonidan bezovtalanishni anglatadi.