Laktozaga toqat qilmaslik nima va uni davolash mumkinmi? haqida malumot

Laktozaga toqat qilmaslik — bu oshqozon fermenti — laktaza yetishmovchiligi tufayli sut shakarini (laktoza) hazm qila olmaslik. Natijada diareya va ichak og’rig’i paydo bo’ladi.

Array
(
    [title] => 
    [pic] => 
    [list_link] => 
)

• Laktozaga toqat qilmaslik laktaza fermenti yetishmasligidan kelib chiqadi.
• Bolalarda kuzatiladigan simptomlarga diareya va kam vazn ortishi kiradi. Kattalarda esa qorin shishadi va og’riydi, diareya, meteorizm va ko’ngil aynish bo’ladi.
• Tashxis, odam sut mahsulotlarini iste’mol qilganidan keyin alomatlar paydo bo’lishi va vodorod nafas olish testi bilan tasdiqlanishi mumkin bo’lgan kuzatuvga asoslanadi.
• Davolashga laktaza fermentini qo’shimcha sifatida qabul qilish va dietadan laktozani chiqarib tashlash (ayniqsa sut mahsulotlaridan) kiradi.

Laktoza, sut va boshqa sut mahsulotlarida mavjud bo’lgan asosiy shakar — ingichka ichakning ichki qatlamidagi hujayralar tomonidan chiqariladigan laktaza fermenti tomonidan parchalanadi. Laktaza murakkab shakar bo’lgan laktozani ikki tarkibiy qismga, ya’ni glyukoza va galaktozaga ajratadi. Ushbu oddiy shakar keyinchalik ichak devori orqali qonga singib ketadi. Agar laktaza bo’lmasa, laktoza parchalanishi va so’rilishi mumkin emas. Natijada, laktozaning yuqori konsentratsiyasi suyuqlikni ingichka ichakka tortib, suvli diareyani keltirib chiqaradi. Keyin laktoza yo’g’on ichakka boradi . U yerda bakteriyalar tomonidan fermentatsiya qilinadi, bunda gazlar hosil bo’lib, ular meteorizm, shish va qorin og’riqlariga olib keladi.

Sigir sutiga allergiya laktozaga toqat qilmaslikdan farq qiladi. Laktozaga toqat qilmaslikdan farqli o’laroq, sigir sutiga allergiyasii bo’lgan odamlar sutni to’g’ri hazm qilishlari mumkin. Ammo sut oqsillari immunitet reaksiyasini keltirib chiqaradi. Odatda sigir sutiga allergiya bolalarga moyil.

Laktozaga toqat qilmaslik sabablari

Hayotning birinchi yilidagi chaqaloqlarda laktaza miqdori yuqori bo’lib, bu ularga sutni hazm qilishga imkon beradi. Ammo, aksariyat etnik guruhlarda (Afrika va lotin millatiga mansub odamlarning 80% va osiyoliklarning 90% dan ko’prog’ida) sutdan ajratilgandan keyin laktaza darajasi pasayadi. Ushbu pasayishlar ushbu guruhlarda kattalar ko’p miqdordagi laktoza hazm qila olmasligini keltirib chiqaradi. Biroq, Yevropaning shimoli-g’arbiy qismida yashovchi oq tanli aholining 80-85% i hayot davomida laktaza ishlab chiqaradi. Natijada bu odamlar katta yoshida sut va sut mahsulotlarini hazm qilish imkoniyatiga ega. Amerika Qo’shma Shtatlari aholisining etnik tarkibi tufayli Qo’shma Shtatlarda 30 — 50 milliongacha odam laktozaga toqat qilmaydi. Shunisi qiziqki, bu «murosasizlik» dunyo aholisining 75% dan ortig’i uchun odatiy holat.

• Ichak infeksiyasi kabi buzilish ingichka ichakning shilliq qavatiga zarar yetkazganda vaqtincha laktozaga toqat qilmaslik rivojlanishi mumkin. Odamlar ushbu kasalliklardan xalos bo’lgach, ular laktozani yana hazm qilishga qodir.

Boshqa shakarlarga nisbatan toqatsizlik ham yuzaga keladi, ammo nisbatan kam uchraydi. Masalan, saxaraza fermentining yetishmasligi saxarozaning qonga singib ketishiga to’sqinlik qiladi. Maltaza va izomaltaza fermentlarining yetishmasligi maltozaning qonga singib ketishiga yo’l qo’ymaydi.

Laktozaga toqat qilmaslik alomatlari

Laktozaga toqat qilmaslik holati bo’lgan odamlar odatda sut va laktoza o’z ichiga olgan boshqa barcha sut mahsulotlariga ham toqat qilolmaydilar. Kattalardagi alomatlar odatda 250-375 millilitrdan ortiq sut iste’mol qilgandan keyingina paydo bo’ladi. Ba’zi odamlar sut va boshqa sut mahsulotlari ularga oshqozon-ichak traktini buzishini yetarlicha erta anglaydilar. Natijada ongli yoki ongsiz ravishda sut mahsulotlaridan voz kechadilar.

Kattalarda ichak shishadi va og’riq, suvli diareya, meteorizm, ko’ngil aynish yoki oshqozonda gumburlash paydo bo’ladi. Laktoza o’z ichiga olgan ovqatlarni iste’mol qilgandan keyin 30 minutdan 2 soatgacha najas istagi paydo bo’lishi mumkin. Ba’zi odamlarda kuchli diareya ozuqa moddalarining to’g’ri singishiga xalaqit berishi mumkin. Chunki ular tanadan juda tez chiqib ketadi. Biroq, laktozaga toqat qilmaslikdan kelib chiqadigan alomatlar odatda yumshoq bo’ladi. Aksincha, seliakiya kasalligi, tropik spru va ichak infeksiyalari kabi kasalliklarda malabsorbtsiya belgilari yanada og’irroq bo’ladi.

Sigir sutiga allergiya

Sigir sutiga allergiyasi bo’lgan bolalarda sut mahsulotlarini iste’mol qilgandan keyin ham alomatlar paydo bo’ladi. Biroq, qichima, toshma yoki xirillash kabi bu alomatlar boshqa allergik reaksiyalarga o’xshaydi. Ba’zida bolalarda qusish, qorin og’rig’i va kamdan-kam diareya kabi oshqozon-ichak simptomlari mavjud bo’ladi.

Sigir sutiga allergiya kattalarda kam uchraydi. Qayt qilish va gastroezofagial reflyuksiya alomatlarini keltirib chiqarishi mumkin.

Diagnostika

• Laktoza iste’mol qilgandan keyin alomatlarni shifokor tomonidan baholash
• Ba’zan vodorodni nafas olish testi

Laktozaga toqat qilmaslik odam sut mahsulotlarini iste’mol qilgandan keyin alomatlarni boshdan kechirganda shubha qilinadi. Agar 3-4 hafta davomida o’rganish davomida sutsiz dietaga rioya qilish alomatlarning yo’qolishiga olib kelsa va alomatlar keyinchalik odam sut mahsulotlarini iste’mol qilganda qaytsa, demak tashxis tasdiqlangan hisoblanadi.

Maxsus tekshiruvlar kamdan-kam hollarda talab qilinadi. Ammo ba’zi hollarda shifokorlar tashxisni vodorodli nafas olish testi bilan tasdiqlashadi. Ushbu 4 soatlik testda odamlar oz miqdordagi laktoza miqdorini yutadilar. Laktoza ichishdan oldin va keyin shifokorlar odamning nafas olish havosidagi vodorod miqdorini 1 soatlik oraliqda o’lchaydilar. Ular vodorodni o’lchaydilar, chunki ichak bakteriyalari so’rilmagan laktozani parchalashda vodorod hosil qiladi. Agar laktoza iste’mol qilgandan keyin nafas olishda chiqarilgan havodagi vodorod miqdori sezilarli darajada oshsa, bu odamning laktozaga nisbatan toqatsizligini ko’rsatadi.

Laktozaga toqat qilmaslik testi bugungi kunda kamdan kam qo’llaniladigan muqobil, kam sezgir sinovdir. Biror kishi laktoza miqdorini olganidan so’ng, shifokorlar alomatlarni kuzatadilar va qondagi shakar (glyukoza) miqdorini bir necha bor o’lchaydilar. Laktozani hazm qila oladigan odamlarda hech qanday alomat paydo bo’lmaydi va qonda glyukoza miqdori ko’tariladi. Laktoza hazm qila olmaydigan odamlarda diareya, qorin shishi va bezovtalik 20-30 daqiqadan so’ng rivojlanadi, ammo qonda glyukoza darajasi ko’tarilmaydi.

Laktozaga toqat qilmaslikni davolash

• Laktozadan saqlanish
• Laktaza ovqat qo’shimchalarini qabul qilish

Laktozaga toqat qilmaslikni parhez orqali nazorat qilish mumkin — tarkibida laktoza bo’lgan oziq-ovqat mahsulotlaridan, ayniqsa sut mahsulotlaridan saqlanish kerak. Yogurt ko’pincha foyda beradi, chunki uning tarkibida laktobakteril sut kislotasi bakteriyalari tomonidan ishlab chiqarilgan laktaza mavjud. Pishloq tarkibida sutga qaraganda kamroq laktoza bor va iste’mol qilingan miqdoriga qarab ko’pincha yaxshi hazm qilinadi. Ko’pgina supermarketlarda sut va laktoza darajasi kamaytirilgan boshqa ovqatlar mavjud.

Sut mahsulotlaridan qochish kerak bo’lgan odamlarda kalsiy yetishmovchiligini oldini olish uchun kalsiy qo’shimchalarini olishlari kerak. Laktaza fermenti qo’shimchalari retseptsiz aptekalarda sotiladi va ularni ovqat paytida yoki laktoza o’z ichiga olgan ichimliklar bilan olish mumkin.

manba: msdmanuals.com

Gastroenterologik kasalliklarda eng kop qollaniladigan dori vositalari quyidagi sahifada keltirilgan.