Hushdan ketish sabablari va hushdan ketganda birinchi yordam ko‘rsatish haqida malumot

Hushdan ketish – ko‘pgina kasalliklar belgisi sifatida namoyon bo‘ladi. Ba’zida bu holat miyada qon aylanishi buzilishi (yetishmasligi) hisobiga ham kelib chiqadi, bu esa organizmda kechayotgan jiddiy muammodan darak beradi. Hushdan ketishga sabab qanday bo‘lishidan qat’iy nazar, yon atrofdagi insonlarning qo‘rqishiga, xavotirlanishiga va vahima qilib birinchi yordam ko‘rsatishda xatolarga yo‘l qo‘yishga olib keladi. Xo‘sh, birinchi yordam qanday ko‘rsatiladi? Buning uchun inson hushini yo‘qotishi olib keluvchi sabablar haqida batafsil bilib olamiz.

Hushdan ketish sabablari

Hushdan ketishga sabablar ko‘p bo‘lishiga qaramay, ularni 4 guruhga birlashtirsak bo‘ladi.

• Bosh miyaga qon oqib kelishi buzilganda;
• Qonning kislorod bilan to‘yinmasligidan;
• Metobolik buzilishlar oqibatida (miyaning oziqlanishi buzilganda);
• Bosh miya nerv tolalari orqali impulslar o‘tishi buzilganda yoki miyada patologik qo‘zg‘alish o‘choqlari paydo bo‘lganda.

Bosh miyaga qon oqib kelishi buzilishi natijasida hushdan ketish quyidagi vaziyatlarda kelib chiqadi:

• Bosh miyaning ayrim ta’sirlovchilarga (qo‘rqish, charchash) bo‘lgan patologik reaksiyasida kelib chiqadi. Bu holatda bosh miya qon tomirlari kengayadi, uning ichida bosim pasayadi, qon oqimi tezligi sustlashadi va natijada miya hujayralari oziqlanishi buziladi.
• Yurak kasalliklarida, yurakning “nasos” funksiyasi buzilishidan, aritmiya, blokada kabi patologiyalarda hushdan ketish kuzatilib turadi.
• Ortostatik gipotenziyada – ya’ni gorizontal holatdan tezlik bilan vertikal holatga o‘tganda hushdan ketish (uzoq muddat yotoq rejimida bo‘lib, darhol o‘rnidan turgan holatda). Bunday holatda qon bosimining tana pastki qismidan yuqori sohalarga qonni taqsimlash buziladi, shu bilan birga bosh miyaga ham qon borishi kamayadi.
• Shok holatlarining har qanday ko‘rinishlarida barcha a’zolarga qon borishi buziladi.

Qonning kislorod bilan to‘yinmasligi natijasida hushdan ketish quyidagi vaziyatlarda kelib chiqadi:

• Dim havoli joyda uzoq muddat qolib ketish.
• Bronxlar bilan bog‘liq kasalliklarda.
• Zaharlanishlar natijasida, gemoglobinning is gazi bilan bloklanishida.
• Anemiyalarda – gemoglobin miqdorining birdan kamayishida.

Metobolik buzilishlar natijasida hushdan ketish – qandli diabetda metobolik o‘zgarishdan bosh miyada moddalar almashinuvi buzilishi va koma holatiga tushish ham kuzatiladi.

Bosh miyadagi patologik o‘choqlar epilepsiya natijasida hushdan ketish kelib chiqishi:

Bunday turdagi hushdan ketish – insonning harakatlanish qobiliyati saqlanib qoladigan ko‘rinishdir. Insult, bosh miya chayqalishi – miya to‘qimalarining qisqa muddat ichida oziqlanishi va tuzilishining buzilishi hisobiga hujayralardan nerv impulslari o‘tishi sekinlashadi, bu esa insonning hushdan ketishiga sabab bo‘ladi.

Ko‘p hollarda hushdan ketish quyidagi vaziyatlarda kelib chiqadi:

• Qorinchalar taxikardiyasi – 11 %;
• Sinus tugunining sustlashish sindromi – 3 %;
• Bradikardiya, atriventrikulyar blokada II-III daraja – 3 %;
• Qorinchalar usti taxikardiyasi – 3 %;
• Aorta stenozi – 2 %;
• Epilepsiya – 2 %;
• Tranzitor ishemik hujum – 2 %.

Diagnostikasi

O‘z-o‘zidan hushdan ketishni aniqlab olish qiyin emas, insonda tashqi ta’sirlovchilarga sezgining yo‘qligi, umumiy harakatning yo‘qolishi (epilepsiyadan tashqari), og‘riqni sezmaslik kabi belgilar orqali aniqlab olsa bo‘ladi. Ammo, hushdan ketishga olib keladigan sababni aniqlash ancha qiyinchiliklar tug‘diradi.

Buning uchun barcha tibbiyot fani imkoniyati yetadigan diagnostik tekshiruvlar o‘tkaziladi: anamnez yig‘ish, o‘tkazilgan kasalliklar, qabul qilgan dori preparatlari, arterial bosim pasayishlari yoki nerv tizimi funksiyasi buzilishlari kabi kasalliklar o‘tkazganligi haqida ma’lumotlar yig‘ish. Bundan tashqari moyillikni oshiruvchi faktorlar – tezlik bilan turish, dim xonada uzoq muddat o‘tirish, isitma, jismoniy zo‘riqish va boshqalar haqida so‘rab surishtiriladi.

Laborator tekshiruvlar: qon umumiy tahlilida anemiyaning og‘ir ko‘rinishlari, glyukoza miqdori – giper yoki gipoglikemiya jarayonlari ketayotganligini aniqlab beradi. Bunda tashqari qonning kislorod bilan to‘yinish darajasi ham tekshiriladi.

Instrumental tekshiruvlar:

• Elektrokardiogramma (EKG) yurak tomonidan kelib chiqqan patologiyalarni aniqlab beradi (aritmiya, blokada kabi);
• Yurakni UTT  tekshiruvi yurakning qisqarish xususiyati buzilishlari, klapanlarning holati haqida ma’lumot beradi;
• Uyqu arteriyasi doplerografiyasi – qon tomir ichida oqayotgan qon haqida ma’lumot beradi;
• Kompyuter tomografiyasi va MRT miyadagi hujayralar buzilishini ko‘rsatib beradi.

Hushdan ketganda birinchi yordam ko‘rsatish

Hushdan ketganda birinchi yordam ko‘rsatilishi shart, ko‘p hollarda bu holatga sabab aniq bo‘lmaydi, shuning uchun muammo jiddiy bo‘lishi mumkin.

• Hushini yo‘qotgan insonni birinchi navbatda dim xonadan, ochiq toza havoli joyga olib chiqish kerak. Kiyimlarni bo‘shatish, yoqalarni ochish va oyoqlarni biroz yuqoriga ko‘tarish (miyaga ko‘proq qon borishi uchun), yuzga sovuq suv sepish, yuzga yengil urish (miyani qo‘zg‘atish uchun) zarur;
• Uyqu arteriyasida puls va nafas olishni tekshirish kerak. Agar ular aniqlanmasa zudlik bilan paxtaga shimdirilgan novshadil spirtini burun yo‘llariga tekkizish zarur;

• Agar bemor es hushiga kelmasa, uni yon tarafiga yotqizing. Uning tili nafas yo‘llarini berkitib qo‘ymasligi zarur, bundan tashqari ba’zida hushdan ketganda bemor qusishi ham mumkin, yon tarafga yotqizilsa, qusuq massasi nafas yo‘llariga o‘tmaydi;
• Bemorni joyidan ko‘chirmaslikka yana bir ko‘rsatma – epilepsiyadir. Bunday holatda bemorning boshi va tana qismini tashqi biror bir qattiq jism bilan jarohatlab olmasligini ta’minlash kerak;

• Inson hushiga kelgandan keyin uni darhol shifoxonaga yetkazish kerak, u yerda diagnostika va davo choralari tuziladi. Agar inson behush holatda 5 daqiqadan ortiq yotsa, bu jiddiy muammodan darak beradi, bunday holatda insonning hushiga kelishini kutmay, 103 qisqa raqami orqali tez tibbiy yordamga murojaat qilish kerak.

Agar hushdan ketgan holda nafas olish va yurak urishi ham to‘xtasa – zudlik bilan yurak-o‘pka reanimatsiyasini o‘tkazish kerak. Bunday muolajani o‘tkazish uchun aniq algoritmga rioya etish kerak bo‘ladi. (III videolavhada bajarish ketma-ketligi amaliy ko‘rsatib o‘tilgan)

Hushdan ketish jiddiy kasalliklar oqibatida kelib chiqishini inobatga olib unga olib keluvchi sababni yo‘qotish zarur. Bemorga yordam berishda esa vahima qilmasdan barcha amallarni to‘g‘ri bajarish, bemorning hayotini saqlab qolishga yordam beradi.

I videolavha

Quyidagi videolavha orqali hushdan ketishda birinchi yordam ko‘rsatish borasida amaliy ma’lumot olishingiz mumkin:

II videolavha

Quyidagi videolavhada epilepsiya kasalligi mavjud bemorlarda yuzaga kelib turadigan epileptik xurujlar vaqtida qanday qilib yordam ko‘rsatish borasida ma’lumotlar keltirib o‘tilgan:

III videolavha

Quyidagi videolavha orqali esa hushdan ketgan bemorda nafas olish va yurak urishi to‘xtagan bo‘lsa, qanday yordam berish kerakligi haqida ma’lumot olishingiz mumkin:

Mavzuga aloqador maqolalar:

© Maqola 09.06.2018 sanasida yangilandi.