GAFNIY haqida malumot bilib oling.

GAFNIY (lot. Hafnium) , Hf – Mendeleyev davriy sistemasining IV guruhiga mansub kimyoviy element; tartib raqami 72, at. m. 178,49. Massasi Hf74, Hf176, Hf», Hf78, Hf» va Hf180 ga teng izotoplar aralashmasidan tashkil topgan. Sunʼiy izotoplaridan eng muhimlari Hf7S va Hf». Gollandiya olimi D. Koster va Vengriya olimi Gafniy Xeveshi 1923-y. da bu elementni erkin holda oldilar va Kopengagen (lot. Hafhia) shahri sharafiga Gafniy deb atadilar. Gafniy tarqoq element, asosai sirkoniy minerallariga aralashgan holda uchraydi. Ogʻirlik jihatidan Yer poʻstining (3—4) 10~4% ini tashkil etadi. U kumushdek kulrang, yaltiroq, yaxshi bolgʻalanuvchan va choʻziluvchan metall, zichligi 13,82 g/sm3 (20° da), suyuqlanish t-rasi 2222±30°, qaynash t-rasi 5400°. Oddiy sharoitda turgʻun, chunki yuzasida hosil boʻlgan metall oksidi uni keyingi toʻla oksidlanishdan saqlaydi. Gafniy suvda, ishqor va ammiak eritmalarida erimaydi. NS1 va H3SO4 da juda sekin eriydi. Yuqori t-rada galogenlar, azot, uglerod, kremniy vag vodorod bilan birikadi. Azot bilan 700—800° da nitrid HfN, galogenlar bilan 200 — 400° da tetragalogenidlar, uglerod b-n 1800—2000° da karbid NGS, kremniy b-n 1000° da silitsidlar Hf2Si, Hf5Si, HfSi va HfSi2, vodorod bilan 350-400° da gidrid HfH2 hosil qiladi. Birikmalarda +2 va +3 valentli boʻlishi ham mumkin, lekin asosiy valentligi +4 ga teng. Gafniy tuzlarining suvdagi eritmalari gidrolizlanganida murakkab polimer va koʻp yadroli kompleks ionlar hosil boʻladi.

Gafniy dioksid, NGO2 — oq kristall modda; zichligi 9,68 g/sm3, suyuqlanish t-rasi 2780°. Suvda erimaydi, konsentrlangan NS1 va HNO3 taʼsiriga berilmaydi, konsentrlangan ftorid va sulfat kislotalar, suyuqdantirilgan ishqorlar bilan reaksiyaga kirishadi.

Umumiy formulasi HfO2 xH2O boʻlgan oʻzgaruvchan tarkibli kristall yoki gelsimon birikmalar; hosil qiladi.

Gafniyning nitridi, boridi, karbidi oʻta qattiq, moʻrt va elektr oʻtkazuvchan moddalardir. Gafniydan elektron lampalarining katodlari va maxsus qotishmalar tayyorlanadi, yadro texnikasida neytron zarralarini yutuvchi modda sifatida, organik moddalarni sintez qilishda katalizatorlar sifatida qoʻllaniladi.