Yarali kolit – sabablari, belgilari va uni davolash

Yarali kolit – sabablari, belgilari va uni davolash

Ko’pincha 21 yoshdan 42 yoshgacha bo’lgan odamlar, shuningdek, 54 yoshdan keyin bemorlar kasal bo’lishadi. Yarali kolit rivojlanishining eng xavfli davrlari kasallikning birinchi yili (fulminant kursda yallig’lanishning tez rivojlanishi tufayli hayot uchun xavfli asoratlar paydo bo’ladi) va o’ninchi yil (bu davrda malign neoplazmalar rivojlanadi).
Xavfli omillari hali ham to’liq aniqlanmagan. Ammo, quyidagi nazariyalar mavjud:

• Chekish va yarali kolit o’rtasidagi munosabat. Statistik ma’lumotlarga ko’ra, chekuvchilar yarali kolitdan kamroq azob chekishadi.
• Anamnezda appendektomiya (appenditsitni olib tashlash) yarali kolit bilan kasallanishni kamaytiradi.
• Oziq-ovqat tolasi miqdorini kamaytirish kasallikning boshlanishiga yordam beradi.
• Bolalarda infektsiyaga chalinish ehtimoli ko’proq bo’lgan odamlarda bu kasallik rivojlanadi.

Kelib chiqish sabablari

Yarali kolitning kelib chiqishi hozircha noma’lum. Kasallikning rivojlanishining quyidagi nazariyalari mavjud:

1. Yarali kolit sababi noma’lum ekzogen (tashqi) omillar ta’sirida yuzaga keladi.
2. Kasallik autoimmun xarakterga ega. Kasallikning rivojlanishiga irsiy moyillik mavjud. Muayyan omillar ta’sirida immunitet reaktsiyalari qo’zg’atiladi, katta ichak hujayralariga yo’naltirilgan antikorlar ishlab chiqariladi.
3. Yarali kolit organizmning ma’lum oziq-ovqatlarga reaktsiyasi natijasida rivojlanadi, bunda ichak devori yallig’lanadi.

Yarali kolit belgilari

Kasallikning dastlabki belgilari: axlatda qon va shilliq, diareya, qorin og’rig’i, isitma.
Ichakning yarali kolitining asosiy belgilari:

• ichakdan qon ketishi;
• diareya;
• ich qotishi;
• qorindagi og’riq;
• tenesmus (yo’g’on ichakda doimiy tortishish, og’riq – defekatsiyaga bo’lgan hissiyot, lekin najasning chiqishi yo’q);
• isitma;
• ozib ketish;
• ko’ngil aynishi, qayt qilish;
• holsizlik;

Kutilishi mumkin bo’lgan holatlar va oldini olish choralari

Operatsiyadan keyingi davrda o’z vaqtida jarrohlik muolaja qilinmasa, 59-81% hollarda boshqa asoratlar qo’shiladi va o’lim darajasi 11 dan 49% gacha. Jiddiy ichak asoratlari (teshilish, toksik kengayish va boshqalar) boshlanishidan oldin jarrohlik davolash paytida bu ko’rsatkichlar mos ravishda 8-12% va 0,5-1,5% gacha kamayadi.

Shunday qilib, to’g’ri tashxis, oqilona konservativ terapiya va o’z vaqtida jarrohlik yaxshi natijalarga erishishga yordam beradi. Bunday holda, yahshi tarafga o’zgarish beradi. Ammo nogironlikning uzoq muddati tufayli ko’plab bemorlar tibbiy-ijtimoiy ekspertizadan o’tishga va nogironlik ro’yxatiga turishga muhtoj.

ichakdan tashqari simptomlar (artrit, eritema nodosum, uveit va boshqalar)

Kasallik surunkali holati – alomatlar faqat kuchayishi bilan yuzaga keladi, remissiya bilan ular bo’lmasligi mumkin.
Hukmdor simptomlarning tabiati kasallikning og’irligiga va yallig’lanish jarayonida ishtirok etadigan katta ichakning qismiga bog’liq. Masalan, umumiy mag’lubiyat bilan tez-tez bo’shashgan axlat najasda ko’p miqdorda qon, spastik xarakterdagi qorin og’rig’i mavjud. Og’ir holatlarda umumiy intoksikatsiya belgilari (isitma, ko’ngil aynishi, qusish, zaiflik) qo’shiladi.

Yarali kolitning tasnifi va rivojlanish bosqichlari

Jarayonning tarqalishiga ko’ra ular quyidagilarga bo’linadi:

• proktit (to’g’ri ichakni o’z ichiga olgan);
• chap tomonlama kolit (to’g’ri ichakning sigmasimon va tushuvchi yo’g’on ichakning zararlanishi);
• umumiy kolit (yo’g’on ichakning barcha qismlarining shikastlanishi).

Yarali kolitning asoratlari

Mahalliy asoratlarga quyidagilar kiradi:

• teshilish;
• yo’g’on ichakning toksik kengayishi (kengayishi);
• ko’p miqdorda ichak qon ketishi;
• kolorektal sarato

Yarali kolit diagnostikasi

Tashxis qo’yishda, birinchi navbatda, kasallikning klinikasi, anamnez baholanadi, to’g’ri ichakning majburiy raqamli tekshiruvi bilan tekshiruv o’tkaziladi.

Yarali kolitni tashxislashda eng muhimi endoskopik tadqiqot usullari: sigmoidoskopiya, biopsiya va kolonoskopiya. Tashxisni aniqlashtirish uchun irrigoskopiya, MSKT kolonoskopiya ham qo’llaniladi.

Endoskopik tekshiruv yo’g’on ichakning yallig’lanish darajasini aniqlash uchun ishlatilishi mumkin. Ichak yallig’lanishining to’rt darajasi mavjud:

1. darajada shilliq qavatning shishishi, giperemiya, qon tomirlarining silliqligi yoki yo’qligi, aniq qon ketishlar aniqlanadi, shilliq qavat zaif, kontaktda qon ketadi.
2. darajali granularlik qo’shilsa, eroziya, ichak devorlarida tolali blyashka bo’lishi mumkin.
3. darajali eroziyada bir-biri bilan qo’shilib, oshqozon yarasi, ichak bo’shlig’ida yiring va qon hosil bo’ladi.
4. darajada yuqoridagilarga qo’shimcha ravishda granulyatsiya to’qimalaridan iborat psevdopoliplar paydo bo’ladi.

Irrigoskopiya nafaqat yarali kolitni tashxislashda, balki toksik kengayish (yo’g’on ichakning lümeninin haddan tashqari kengayishi) kabi jiddiy asoratlarni aniqlashda ham yordam beradi.

Differentsial diagnostika:

• Yuqumli kolit tashxisini tasdiqlash uchun bakteriologik tekshiruvdan foydalaniladi.
• Kron kasalligi tashxisi endoskopik rasm va shilliq qavat biopsiyasining gistologik tekshiruvi asosida amalga oshiriladi.
• Ishemik kolit.

O’qish tavsiya etiladi – Kindik churrasini davolash va uning sabablari

Yarali kolit kasalligini davolash

1. Parhez

Parhez bo’yicha 4, 4B, 4B raqamli dietalar buyuriladi. Ratsionning maqsadi – ichakdagi yallig’lanish, fermentatsiya va chirish jarayonlarini kamaytirish, ichak va boshqa ovqat hazm qilish organlarining funktsiyalarini normallashtirish. Idishlar suyuq, yarim suyuq, pyuresi, suvda qaynatiladi yoki bug’da pishiriladi. Juda issiq va sovuq ovqatlar bundan mustasno.

Yarali kolit uchun ruxsat etilgan ovqatlar:

• kraker, shilimshiq konsistensiyali sho’rvalar, yog’siz go’sht, baliq bulyonida yoki sabzavotli bulonda pishirilgan, yaxshi pishirilgan don mumkin;
• yog’siz go’sht va baliq;
• yaxshilab pishirilgan bo’tqa;
• meva pyuresi;
• yangi maydalangan tvorog;
• kichik dozalarda shakar;
• bug’li omlet, qattiq qaynatilgan tuxum; sariyog.

2. Konservativ terapiya

Konservativ terapiya quyidagilarni o’z ichiga oladi:

• aminosalisilatlar, 5-aminosalisil kislotasi preparatlari (5-ASA, mesalazin);
• kortikosteroidlar;
• immunosupressantlar;
• biologik terapiya.

Statistik ma’lumotlarga ko’ra, 11-22% hollarda bemorlarga jarrohlik davolash ko’rsatiladi. Yarali kolitni radikal jarrohlik davolashning yagona usuli kolproktomiya, ya’ni butun yo’g’on ichakni olib tashlashdir. Jarrohlik davolash uchun asosiy ko’rsatkichlar:

• konservativ davo ta’sirining yo’qligi;
• yarali kolitning asoratlari rivojlanishi (qon ketish, teshilish, saraton, yo’g’on ichakning toksik kengayishi).

Operatsiyadan keyingi asoratlar

Ular zaiflashgan bemorlarda kasallikning og’ir kursi fonida paydo bo’ladi:

• eventratsiya (qorin devoridagi nuqson orqali ichak prolapsasi);
• ichak stomalari choklarining yaroqsizligi;
• seroz peritonit (qorin pardaning yallig’lanishi);
• poliserozit;
• qorin bo’shlig’ining xo’ppozlari;
• zotiljam.

Operatsiyadan keyingi davrda o’z vaqtida jarrohlik muolaja qilinmasa, 59-81% hollarda boshqa asoratlar qo’shiladi va o’lim darajasi 11 dan 49% gacha. Jiddiy ichak asoratlari (teshilish, toksik kengayish va boshqalar) boshlanishidan oldin jarrohlik davolash paytida bu ko’rsatkichlar mos ravishda 8-12% va 0,5-1,5% gacha kamayadi.

Shunday qilib, to’g’ri tashxis, oqilona konservativ terapiya va o’z vaqtida jarrohlik davolash yaxshi natijalarga erishishga yordam beradi. Bunday holda, prognoz qulaydir. Ammo nogironlikning uzoq muddati tufayli ko’plab bemorlar tibbiy-ijtimoiy ekspertizadan o’tishga va nogironlik ro’yxatiga muhtoj.

Gastroenterologiya, Proktologiya
belgilari va uni davolash, Yarali kolit – sabablari