7-sinf informatika

S. Sosoniylar bilan,

7-sinf o’zbekiston tarixi test

A.Yovgarchilik paytida dushmanga qarshi harbiy yurishlarda qatnashish.

B. Qishloqlarning ziroatkor aholisi ustidan nazorat o’rnatish.

S. Dehqonni shahsiy qo’riqchisi.

4.11k O’rta asrlarda qanday tabaqalar shakllandi? 6-bet.

5.Qishloqning dehqonlarga qaram bo’lib qolgan ahli qanday nom bilan yuritilaai

6.11k O’rta asrlarda – ziroatchi oddiy qo’shchilar nima deb yuritiladi? 6-bet.

7.Zayiflashib borayotgan Qang’ davlatidan birinchi bo’lib qaysi davlat ajralil

8.Qaysi davlatni mahalliy Afrig’iylar sulolasiga mansub kishilar boshqaradi’

9. Milodiy III asr o’rtalarida Xorazm davlatining poytaxti dastlab hozirgi Qoraqalpog’istonning Ellikqal’a tumanida joylashgan qadimgi qaysi shahar I o’rnida bo’lgan? 7-bet.

10.Xorazmshohlar qasrining balandligi necha metr bo’lgan? 7-bet.

A.26, B.25, S.24, D. 22.

11.Tuproqqal’ada ibodatxona majmuasi qayerida joylashgan? 7-bet.

A. Shaharning G’arbiy qismida,

B. Shahar markazida,

D. Ibodatxonalar shaharnng xoxlagan joyida bo’lgan.

12. Tuproqqal’a shahrning umumiy maydoni qanchani tashkil etgan? 7-bet.

A.25gektar, B.22gektar, S.26gektar, D. 24 gektar.

13. Xorazmshox Afrig’ poytaxtni qaysi shaharga ko’chiradi? 7-bet.

D.Afrog’ poytaxtni ko’chirmagan.

14.Xorazmshox Afrig’ o’z qarorgohini achon ko’chiradi? 7-bet.

A.Milodiy 305- yilda.

B.Mil. aw. 305-yilda

D. Mil. avv.350-yilda.

15.Qaysi vaqtdan boshlab Xorazmning Afrig’iyshohlari betiga va orqasiga suvoriy tasvirlari tushirilgan tangalar zarb etganlar? 8-bet.

A.Poytaxt Katga ko’chirilgandan so’ng.

B.Afrig’ podshox bo’lgandan so’ng,

S.Qanf davlatidan ajralgandan so’ng,

D.Kat qayta tiklanib. Al-fir qasri ichida shox o’ziga yangi saroy qurqirgandan so’ng.

16.Qachon O’rta Osiyoga ko’chmanchi chorva dor, Xion nomli chorvador qabilalarining hujumi boshlandi? 8-bet.

A. IV asr boshlarida.

B. VI asr o’rtalarida,

S. IV asr o’rtalarida,

D. IV asrning 70 yillarida.

17.Xion nomli ko’chmanchi qabilalar O’rta Osiyoga qayerdan bostirib kirdi? 8-bet.

A. Sharqiy Turkiston va Yettisuvdan,

B.Sirdaryo va orol bo’ylaridan,

S. Chag’anyon va Toxaristondan,

D. Oltoy va janubiy sibirdan.

18.Xioniylar qachon kim boshchiligida Sug’dga bostirib kirdilar? 8-bet.

B.353-yil Grumbat boshchiligida,

S. 456-yil Kidar boshchiligida,

D. 353-yil Kubod boshchiligida.

19.Xioniylar O’rta Osiyoni janubida joylashgan qaysi podsholiklar bilan to’qnashdi? 8-bet.

S. Sosoniylar bilan,

D. Shopur II bilan.

E. S vaDjavoblar.

20.Sosoniylar shohi Shopur II hukumronlik yillari? 8-bet.

B. 309- 359 yillarda,

D. 309-379 yillarda.

21.O’rta Osiyoda Xioniylar hukumronligi qachon o’rnatildi? 8-bet

A. Ill asrning 60 yillarida.

B. V asrning o’rtalarida,

S. IV asrning o’rtalarida,

D. IV asrning 70 yillarida.

22. Xioniylar davlati qayerda qaror topdi? 8-bet.

A. Sirdaryo bo’ylarida,

B. Amudaryo bo’ylarida,

S.Sirdaryodan to Amudaryo havzasigacha bo’lgan yerlarda.

23.Xioniylar davlati qancha yildan oshiqroq hukumronlik qildi? 8-bet.

A.120-yildanoshiqroq. B.150-yildan oshiqroq.

S.II-asrdanoshiqroq. D. A va S javoblar.

24.Toharlar Xorazm hamda Amudaryo xavzasiga qachon kirib keladi? 8-bet.

A.IV-asrning70-yillarida. B.V-asrning 20-yillarida.

S.IV-asrning20-yillarida D.V-asrning 70-yillarida.

25.Toharlar kimlarning avlodlari hisoblanadi? 8-bet.

A.Eftallarni. B. Sosoniylarni.

26.Toharlarni yo’lboshchisi kim edi? 8-bet.

27.Tohariylar davlati qanday nom bilan tilga olinadi? 8-bet.

D. Xionoylar nomi bilan.

28.Kidariylar davlatining poytaxti qaysi shahar xisoblanadi? 8-bet.

D Poytaxti noma’lum yoki Termiz shahri taxmin etiladi.

29.Kidariylar davlati Sosoniylardan qachon qaqshatqich zarbaga o’chragan? 8-bet.

3O.Kidariylar Eftaliylar bilan to’qnashib O’rta Osiyoni tark etib qayerga chekinadilar? 8-bet.

AJanubiyHindistonga. B. Shimoliy Hindistonga.

S.G’arbiyHindostonga. D.Sosoniylar davlatiga.

31 .Kidariylar shimoliy Hindistonda necha yil hukumronlik qiladi? 8-bet.

32Eftaliylar diyorimizga qachon kirib keladi? 9-bet.

S.IV-asro’rtalarida D.V-asr 2- yarmida.

33. Eftaliylar yozma manbalarda qanday nomlar bilan tilga olinadi? 9-bet.

34. Eftal degan nom ilk bor “hiptal” shaklida nechanchi asr arman manbalarida o’chraydi? 9-bet.

35.Eftalni nima deb ataganlar? 9-bet.

A.Vahshunvar. B.VaytVavar. S. Anushurvon.

36. Vahshunvar qisqa vaqt ichida qayirni o’ziga buysindirdi? 9-bet.

37. Eftaliylar Sug’dda qaysi davlat hukumronligiga chek quyadi? 9-bet

38. Eftaliylar o’zoro aloqa ornatish maqsadida Xitoyga o’z elchilarini qachon junatadi? 9-bet.

A.459-yil. B.484-yil. S.456-yil. D. 455-yil.

39. Peruzning Sosoniylar podsholigida ho’kumronlik davri? 9-bet.

40.Sosoniylar shoxi eftaliylarga qarshi necha marotaba yurish qiladi? 9-bet.

41 .Eftaliylarga qarshi kurashgan Sosoniy hukmdori asrga to’shib qolganda qaysi imperator tomonida yiborilgan ulpon evaziga asrlikdan ozod etiladi? 9-bet.

B.Anushurvon. S.Zenon. D. Gurumbat.

42.Peruz 3- marotaba Eftaliylarga qarshi qo’shinni qachon otlantirdi? 9-bet.

43. Etaliylar qayerlarni o’z tassarufiga kiritgan? 9-bet.

B. Urimchi, Qorashar.

44. Xitoy manbalarida qayd etilishicha O’rta Osiyo yerlarida hamda sharqiy Turkistonda qachondan boshlab paxta ekilgan? 10-bet.

45.V-asrda barpo etilgan O’rta Osiyodagi kanalni eslang? 10-bet.

A.Darg’om,Zog’riq, B. Bolqash, Buzsuv.

S.Norin.Darg’om D. Bolqash. Norin.

46. Ipak yo’li savdosida Sosoniy savdogorlari bilan raqobatda asosan qayerliklar vositachilik rolini o’ynaganlar.l3-bet.

47.Ichki va tashqi savdo munosabatlarida Eftaliylar dastawal kimlarning tangalaridan keng foydalanganlar? ? 13-bet.

AToxarlarning. B. Vizantiya tangalaridan

S.Sosoniytangalaridan. D. Xorazmliklarning tangalaridan.

48. Eftaliylarning qaysi viloyatlari o’z mahalliy hokimlari tomonidan chiqarilgan chaqa tangalar mamlakatning ichki savdosida keng muomilada bo’lgan? 13-bet.

A.BuxorovaPoykand. B. Vordona va Naqshab.

S.Samarqand va Xorazm. D. Barchasi.

49.Kofir qal’adan topilgan sopol ko’za nechinchi asrga ta’luqli? 13-bet.

50. Charvodor aholi o’rtasida ilk o’rta asrlarda qaysi til muhiti hukumron edi? 13-bet.

A.Sug’diy til. B. Oromiy til.

51.O’troq aholining bir qismi qaysi tilda so’zlashgan? 14-bet.

52.Qaysi til xalqaro savdo tili xisoblangan? 14-bet.

53.Sug’diy tili qayir orqali Xitoy xududlariga kirib boradi? 14-bet.

A. Yettisuv va Farg’ona orqali.

B.Yettisuv, Farg’ona, Sharqiy Turkiston orqali.

S. Hindiston, Farg’ona, Sharqiy Turkiston orqali.

D. A. va B. javoblarto’g’ri.

54.Qaysi asrlarda Sug’d yozuvi Xorazm va Eftaliy yozuvlari tarqalgan edi? 14-bet.

A. IV-VI asrlarda.

55.Eftaliylar yozuvi qaysi yozuv asosidapaydo bo’lgan? 14-bet.

A.Sug’d yozuvi asosida. B. Xorazm yozuvi asosida .

S.Baqtriya yozuvi asosida. D. Oromiy yozuvi asosida.

56. Eftaliylar yozuvi necha harfdan iborat? 14-bet.

57. Eftaliylar hati qanday yozilgan? 14-bet.

A.O’ngdan chap tomonga. B. Kundalangiga.

S. Yuqoridan pastga qarab.

D. Chapdan o’nga qarab Ko’ndalangiga yozilgan.

58.O’rta Osiyolik shisha sozlar Xitoy hunarmandlariga qachon rangli shisha va shisha buyumlar yasashni o’rgatadilar? 14-bet.

S. VH-asrning I yarmida.

59. Turk haqonligi qachon vujudga keladi? 14-bet.

A. Vl-asr o’rtalarida.

B. V-asr II yarmida.

S. VH-asr II-yarmida

D. V-asr o’rtalarida.

60. Qayerlarda yashagan Turkiy qabilalami birlashtirgan turk xaqonligi davlati vujudga keladi? 14-bet.

A. Oltoy va janubiy Sibir. B. Sharqiy Turkiston va Oltoy.

S. Yettisuv va Sharqiy Turkiston D. Qashg’ar va Sharqiy Turkiston.

61.Turk hoqonligining asoschisi kim edi? 15-bet.

62.Turk xaqonligi qachon tashkil topgan? 15-bet.

A.551-yil. B.552-yil. S.553-yil. D. 554-yil.

63. Turk xaqonligining markazi qilib qayer belgilandi? 15-bet.

64.Turklarning g’arbga tomon yurishiga kim boshchilik qiladi? 15-bet.

A. Xisrav I Anishurvon.

65. 555-yilda Turklar qayerlargacha chuzilgan keng o’lkani egallaydi? 15-bet.

A.Amudaryodan to Orol dengizi bo’ylarigacha.

B.Yettisuv va Sharqiy Turkistonga tutashgan yerlarni.

S.Yoyiq va Etil daryosigacha tutashgan yerlarni.

D. Sirdaryo va Orol dengizigacha tutashgan yerlarni.

66.Tuklar Yoyiq va Itil bo’ylarini qachon zabt etadilar? 15-bet.

67.Shimoliy kavkazning bepayon yerlarini Turklar qachon egallab oladilar? 15-bet.

68.Sosonoylar qayerlarni Eftaliylardan tortib oladilar? 15-bet. A. Balx va Xurosonni

B. Marv va Badahshonni.

S. Taxariston va Chig’anyonni.

D. Parak va Chochni.

69. Xisrav I Anishurvon hukumronlik yillari? 15-bet.

D. 532-579 yillar.

70.Eron shohi turk xoqonligi bilan yuzaga kelgan kelishmovchiliklarni qanday yul orqali bartaraf etadi? 15-bet.

A.Taxariston va Chog’anyonni turklarga berish orqali.

B. Istemiga kuyov bo’lish orqali.

S. Ipak yo’li nazoratini turklarga berish orqali.

D. To’g’ri javob yo’q.

71.Eron askarlarining Balxga hujimi ko’magida turklar eftaliylar davlati yerlariga qachon bostirib kiradilar? 15-bet.

72.Parak hozirda nima deb nomlanadi? 15-bet.

73.Eftaliylar bilan Turklar o’rtasida jang necha ko’n davom etadi? 15-bet.

74.Eftaliylar davlati barham topgandan so’ng uninig yirlari Eron shoxi va turk xoqonligi qayerlami o’z tasarrufiga qushib oldi? 16-bet.

A.Amudaryoning janubiy qirg’oqlarigacha bulgan viloyatlar.

B. Amudaryoning soxillari buylab Kaspiy dengizgacha chuzilgan yirlar.

S. Sharqiy Turkistondan Vizantiyagacha chuzilgan yerlar.

D. To’gri javob yo’q.

75.VI asrning 70-80 yillarida Turk xoqonligi qayerlami o’z xududi chegarasi tarkibida hisoblaganlar? 16-bet.

A.Enasoyning yuqori oqimidan to Amudaryo bo’ylarigacha.

B.Manjuriyadan to Kemmuriy Bosforigacha.

S. Xitoydan Vizantiyagacha.

D.Ava B javob lar tug’ri.

76.Xukumdorning xokimiyati qanday udumlarga tayangan xarbiy majburiy boshqaruvga asoslangan edi? 16-bet.

A.Qo’ni qo’shnichilik udumlariga tayangan.

B Katta yer egalari udumlariga tayangan. S. Urug’- aymoq udumlariga tayangan. D. Xech qanday udumlarga tayanmagan.

77. Qabilalar birlashish ittifoqini nima tashkil etadi? 16-bet.

78.Elning xokimi nima nom bilan atalgan? 16-bet.

79. Qaysi axoliga nisbatan Budun yoki Qora budun nomi yuritilgan? 16-bet.

A.Utroq axoliga nisbatan.

B. Butun yurk xoqonligiga nisbatan.

S.Kuchmanchi chorvodor axoliga nisbatan.

D. Yarim utroq yarim kuchmanchi axoliga nisbatan.

80. Xarbiy bulinmaning tumanboshisi nima deb atalgan? 16-bet.

D. Tug’ri javob yo’q.

81.O’troq axolidan turklar qanday soliq olar edi. 17-bet.

B. Juziya va Yasoq.

D. A va B javoblar.

82.Turk xoqonligi qachon ikkiga bo’linib ketadi?

A. VI asrning 80- yillari oxirida.

B. VI.asming urtalarida.

S. VI asming 80-yillari boshida.

D. V asr oxirida.

83 G’arbiy turk xoqonligi tasarrufiga qayerlar kirgan? 18-bet.

A O’rta osiyo va Xorazim.

B . SHarqiy Turkiston va O’rta osiyo.

S.Kaspiy dengizdan sharqiy Turkistongacha.

D Yitti suvda Xitoygacha bulgan yirlar.

84.G’arbiy turk xoqonligining markazi qayir edi? 18-bet.

85. Ilk o’rta asrlarda shaharlarda hunarmandchilikning kengayishiga kimlar katta ta’sir ko’rsatdilar? 20-bet.

86.G’arbiy turk hoqonligi bilan Xitoy o’rtasida iqtisodiy aloqalar qaysi asrga kelib faollashadi? 20-bet.

S. VH-asrning I-yarmida.

D.VHI-asrning boshlarida. 87.Xoqonlikning savdo karvoni qachon Xitoyga etib boradi? 20-bet.

88.Qaysi asrlarda O’rta Osiyoda dehqonlar tomonidan yerlarni egallash jarayoni tobora avj olib zulm ko’chayadi?

89.Abro’y boshchiligidagi qo’zg’olon qachon yuz beradi? 21-bet.

90. Abro’y boshchiligidagi qo’zg’olon qayerda yuz beradi? 21-bet. A.Samarqandda.

91.Qo’zg’alon natijasida Abro’ydan jabrlangan mulkdor dehqonlar boy savdogorlar qayerga borib o’rnashadilar? 21-bet.

A. Balx va Nishopurga.

B.Turkiston va Tarozga.

S.Samarqand va Naqshabga.

D.Chirchiq va Iloqga.

92.Abro’y boshchiligiga qarshi Qoracho’rin kim boshchiligida qo’shin yuboradi? 21-bet.

93.Nechanchi asrlarga kelib O’rta Osiyoga bir necha mayda mamlakatlarga bo’linib ketdi?

94.V-VII-asrlarda viloyat va uning yerik shaharlariga tayangan qanchadan ortiq mustaqil hokimliklar tashkil topadi? 21-bet.

95.O’rta Osiyoda tashkil topgan mustaqil hokimliklar o’rtasidagi eng yerigi qasi edi? 22-bet.

D. Chirchir va Iloq.

96.O’rta Osiyoda tashkil topgan mustaqil hokimliklarning qaysilari Ixshitlik deb yuritilgan?

97.Toharistonning poytaxti qaysi shahar edi? 22-bet.

98.Toxariston aholisi qaysi dinga e’tiqod qiladi? 23-bet.

D. Har xil dinlarga.

99.Toxariston yozuvi necha harfdan iborat bo’lgan? 23-bet.

A. 22 ta B. 23 ta S. 25 ta D. 32 ta.

100.Farg’ona Ixshidligini markaziy shaharlaridan qaysilarni bilasiz? 23-bet.

A. Koson. B. Axsikat

S Quva. D. Barchasi.

101.Farg’ona vodiysida qayerlarda yilqichilik bilan shugullangan? 23-bet. A.Qurama tog’larida. B.Qoramozor tog’larida.

S. Hisortog’larida. D.A va B.

102.Chirchiq va Oxongoron vodiysida tashkil topgan hokimliklarni ayting? 24-bet.

A. Choch va Iloq. B.Koson va Axsikat.

S. Axsikat va Choch. D. Koson va Iloq.

103.Chochning hukmdori nima deb yuritilgan? 24-bet.

A.Ixshid. B.Tudun. S.Hokim. D. Shahanshoh.

104. Iloqning markazi qaysi shahar bo’lgan? 24-bet.

A. Choch. B.Tunkat.

105.Iloqning hokimlari nima deb atalar edi? 24-bet.

A.Ixshid. B.Hokim. S. Dehqon. D. Tudun.

106.Sug’d va Xorazm yozuvlari qaysi yozuv asosida vujudga kelgan? 25-bet. A. Turkiy yozuv asosida.

B.Oromiy yozuv asosida.

S. Finikiya yozuvi asosida.

D. Kushon alifbosi asosida.

107.”Nadjorlik” so’zining ma’nosini eslang? 25-bet.

A. O’ymakorlik. B.Zargarlik.

S. Egardo’z. D. Duradgorlik.

108. Tohar yozuvi qaysi yozuv asosida shakllangan edi? 26-bet.

A. Oromiy yozuv. B. Turkiy yozuv.

S. Bahtar yozuvi. D. Kushon yozuvi.

109.Xat, hujjat ayrim ahborotlar kabi maktublar asosan nimalarga yozilgan? 26-bet.

S. Kamdan-kam hollarda qog’ozga D.To’g’risi keltirilmagan.

1lO.Bizning zamonimizgacha saqlanib qolgan sug’d yozuvlari Panjakent yaqinidagi qayerlardan topilgan? 26-bet.

A.Qal’ayi Mug’dan. B. Sharqiy Turkistondagi Turfon.

S.Afrosiyobdan. D. Barchasi.

Ill.Panjikent yaqinidagi topilgan sug’d yozuvlarida nimalar keltirilgan? 26-bet.

A. Sug’dning siyosiy tarixi.

B.Huquq va qonunlari.

S. Iqtisodiy va diniy e’tiqodlari.

112.Sug’dda o’g’il bolalar necha yoshga to’lganda yozuv handa hisobga o’rgatilgan? 26-bet.

A. 5 yoshga. B. 14 yoshga.

S. 6 yoshga. D.7 yoshga.

113.Sug’dda o’g’il bolalar necha yoshga to’lganda savdo ishlarini o’rganish uchun o’zga mamlakatlarga jo’natilgan? 26-bet.

A. 19 yoshga. B. 18 yoshga.

S. 20 yoshga. D. 16 yoshga.

114.Sug’d xati asosida qaysi yozuv shakllandi? 26-bet.

S.AvaB. D. to’g’risi keltirilmagan.

115.Uyg’ur yozuvi asosida qaysi yozuv shakillandi? 26-bet.

A. Tohar va Sug’d yozuvi.

S.Turk va Eftal yozuvi. D. Kushon va Hind yozuvi.

116.Sug’dlarning kattagina guruhi qaysi podsholik qarorgohida yashaganlar? 26-bet.

A. Kidariylar qarorgohida.

B. Turk xoqonligi qarorgohida.

S. Mo’g’illar qarorgohida.

D. Eftallar qarorgohida,

117.Ko’k turk xati nechta harfda iborat? 26-bet.

A.38-40harfdan B. 28-38-harfdan

S.18-20harfdan D. 18-40 harfdan.

118.Qadimgi Ko’k turk bitiklari qayerlardan topib o’rganilgan? 26-bet.

A. Oltoy, Sharqiy Turkiston.

B. Ettisuv va Farg’ona.

S.Zarafshon vodiylarida. D. Barchasi to’g’ri.

119.Nechanchi asrlarda O’rta Osiyoda bir nechta mahalliy dinlar mavjud bo’lib aholining asosiy qismi Zardushtiylik diniga e’tiqod qilgan? 26-bet

A. IV-VI asrlarda. B. V-VII asrlarda. S. VI-VII asrlarda.D. VH-Vffl asrlarda

120.VI-VII asrlarda O’rta Osiyoda qanday mahalliy dinlar mavjud bo’lgan? 27-bet.

A. Buddaviylik va Xristianlik.

7-sinf informatika

III. Yangi mavzu bayoni: Avvalgi darslarda axborotni aniqlash va undan foydalanishga oid mashqlarni bajardingiz. Bunda Siz berilgan qonuniyatlarga ko’ra axborot oldingiz, ya’ni axborot to’pladingiz (hosil qildingiz), olingan axborotni daftaringizga qayd etdingiz, ya’ni saqlab qo’ydingiz, shu axborotga asosan
o’ylab ko’rib xulosa chiqardingiz, ya’ni qayta ishladingiz va berilgan vazifani hal etdingiz, ya’ni axborotni ishlatdingiz. Mashqni bajarish jarayonida axborotni eslab qolish va boshqa ko’rinishga o’tkazishga to’gri keldi. Bu darsda shu kabi axborotlar ustida bajariladigan amallardan asosiylarini ko’rib chiqamiz. Axborotli jarayonlar Axborot ustida hosil qilish, to’plash, izlash, saqlash, uzatish, qabul qilish, o’lchash, ishlatish, qayta ishlash, nusxalash, his etish, eslab qolish, boshqa ko’rinishga o’tkazish, tarqatish, bo’laklarga ajratish, soddalashtirish, birlashtirish, formallashtirish, kodlash, buzish kabi amallarni bajarish mumkin. Axborotlar ustida bajariladigan amallar bilan bog’liq barcha jarayonlar axborotli jarayonlar deb ataladi. Axborotlar ustida bajariladigan amallarning ko’plari Sizga tanish. Masalan, axborotni to’plash, birlashtirish, saqlash, his etish, eslab qolish, ishlatish bilan fanlarni o’zlashtirish jarayonida, boshqa ko’rinishga o’tkazish yoki formallashtirish amallaridan matematika va fizika darslarida formulalar, tenglamalar va jadvallar tuzib, nusxalash amalidan esa Paint va Word dasturlarida ko’p foydalandingiz. Keyingi darslarimizda axborotlar ustida bajariladigan kodlash va buzish amallari bilan tanishasiz. To’plangan axborotlardan kerak bo’lganda foydalanish uchun ularni saqlab qo’yish kerak. Axborotlar turli xil vositalarda, masalan, kitoblarda, gazetalarda, magnitli tasmalarda, kompyuterlarning esa maxsus vositalarida saqlanadi. Ular axborot tashuvchi vositalar deb ataladi. Shu kabi axborot tashish vositalariga ko’plab misol keltirish mumkin. Axborotni qayta ishlash va uzatish A xborotlarni qayta ishlash deganda bir axborotdan biror-bir amal bajarib boshqa axborotni hosil qilish tushuniladi. Axborotlarni qayta ishlash axborotlarni ko’paytirish va ko’rinishlarini o’zgartirish uchun zarurdir. Axborotlar bilan ishlaganda ham, modda va energiyadagi kabi, ularni to’plash (hosil qilish), uzatish, saqlash, bir ko’rinishdan boshqa, kerakli ko’rinishga o’tkazish kabi jarayonlar amalga oshirilishi mumkin.

1. TK1-kommunikativ kompetensiya

1. Axborot ustida qanday amallar bajarish mumkin?
2. Axborotni hosil qilish, to’plash, soddalashtirishga misollar keltiring.
3. Inson tanasida axborotni to’plash va qayta ishlashga misol keltiring.
4. Axborotni nusxalash, o’lchash, buzishga misollar keltiring.
5. Axborotlarni uzoq masofaga uzatish usullariga misollar keltiring.
6. Axborotlarni kompyutersiz va kompyuterda saqlash vositalariga misollar keltiring.

1. Chap ustundagi so’zlami o’ng ustundagi jumlalarga moslab joylashtiring.

1. TK1-kommunikativ kompetensiya

1. Axborot ustida qanday amallar bajarish mumkin?
2. Axborotni hosil qilish, to’plash, soddalashtirishga misollar keltiring.
3. Inson tanasida axborotni to’plash va qayta ishlashga misol keltiring.
4. Axborotni nusxalash, o’lchash, buzishga misollar keltiring.
5. Axborotlarni uzoq masofaga uzatish usullariga misollar keltiring.
6. Axborotlarni kompyutersiz va kompyuterda saqlash vositalariga misollar keltiring.

1. Kodlash deganda nima tushuniladi?
2. Tarixda axborotlar nima uchun kodlangan?
3. Axborotlarni kodlashning qanday usullarini bilasiz?
4. Morze kodlash usulida nechta belgi ishlatiladi?
5. Alilbo bilan bog`liq qanday kodlash usullari bor?
6. O’zingizning kodlash usulingizni ishlab chiqing va “Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir” iborasini kodlang.
7. O’zingizning kodlash usulingizdan foydalanib do’stingizga axborot uzating

1. TK1-kommunikativ kompetensiya

1. Kodlash deganda nima tushuniladi?
2. Tarixda axborotlar nima uchun kodlangan?
3. Axborotlarni kodlashning qanday usullarini bilasiz?
4. Morze kodlash usulida nechta belgi ishlatiladi?

1. Sonlar alifbosi elementlari haqida so’zlab bering.
2. Sanoq sistemasi asosi, raqamlar, sonlar haqida ma’lumot bering.
3. Qadimda nima uchun o’n ikkilik sanoq sistemasidan foydalanilgan?
4. Yigirmalik sanoq sistemasidan qaysi mamlakatda ko’proq foydalanilgan?
5. Pozitsiyali sanoq sistemasi deganda nimani tushunasiz?
6. Qanday sanoq sistemalari ishlatishga qulay?
7. Muhammad al-Xorazmiy haqida so’zlab bering.
8. O’nlik sanoq sistemasidagi raqamlarni sanab bering.
9. Quyidagi sonlarni razryadlarga ajrating:

1. TK1-kommunikativ kompetensiya

1. Kodlash deganda nima tushuniladi?
2. Tarixda axborotlar nima uchun kodlangan?
3. Axborotlarni kodlashning qanday usullarini bilasiz?
4. Morze kodlash usulida nechta belgi ishlatiladi?

1. Sonlar alifbosi elementlari haqida so’zlab bering.
2. Sanoq sistemasi asosi, raqamlar, sonlar haqida ma’lumot bering.
3. Qadimda nima uchun o’n ikkilik sanoq sistemasidan foydalanilgan?
4. Yigirmalik sanoq sistemasidan qaysi mamlakatda ko’proq foydalanilgan?
5. Pozitsiyali sanoq sistemasi deganda nimani tushunasiz?
6. Qanday sanoq sistemalari ishlatishga qulay?
7. Muhammad al-Xorazmiy haqida so’zlab bering.
8. O’nlik sanoq sistemasidagi raqamlarni sanab bering.
9. Quyidagi sonlarni razryadlarga ajrating:

1. TK1-kommunikativ kompetensiya

IV. Mustahkamlash.
V. Uyga vazifa. Tekshirdim: O`quv ishlari bo`yicha dirеktor o`rinbosari:_________________

III. Yangi mavzu bayoni: Kompyuter bilan bog‘liq sanoq sistemasi faqatgina ikkilik sanoq sistemasini emas, balki sakkizlik va o‘n oltilik sanoq sistemasini ham o‘z ichiga oladi. Shu sababli sanab o‘tilgan sanoq sistemalari sonlari orasidagi bog‘liqlikni aniqlash muhimdir.Bir sanoq sistemasidagi butun sonni o‘nlik sanoq sistemasida tasvirlash Asosi o‘n bo‘lmagan pozitsiyali sanoq sistemasidagi manfiymas butun sonni o‘nlik sanoq sistemasiga o‘tkazish uchun uni ixcham ko‘rinishidan yoyiq ko‘rinishga o‘tkazish va yig‘indi natijasini hisoblash kifoya. Masalan:

1. O‘nlik sanoq sistemasidagi butun son boshqa sanoq sistemasiga qanday o‘tkaziladi?

IV. O`tilgan mavzuni mustahkamlash va baxolash: V. Uyga vazifa: Tekshirdim: O`quv ishlari bo`yicha dirеktor o`rinbosari:_________________

1. TK1-kommunikativ kompetensiya
2. TK2-axborot bilan ishlash kompetensiyasi
3. TK3-o‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi

1. O‘nlik sanoq sistemasidagi butun son boshqa sanoq sistemasiga qanday o‘tkaziladi?

1. Kompyuter tarmoqlari haqida ma’lumot bering.

IV. Mustahkamlash.
V. Uyga vazifa. Tekshirdim: O`quv ishlari bo`yicha dirеktor o`rinbosari:_________________

1. Grafik axborotlarni kodlash mumkinmi?
2. Ikki, uch va to’rt bit bilan necha xil rangni kodlash mumkin va bu qanday amalga oshiriladi?
3. Tovushni kodlash mumkinmi? Mumkin bo’lsa, tovushni qanday qilib raqamlarga o’tkazish mumkin?

2. a) O`nlik sanoq sistemasidagi 53<sub>10</sub> sonini ikkilik sanoq sistemasiga o`tkazing. Javob: 53₁₀ = 110101₂ b) Ikkilik sanoq sistemasidagi 1011101₂ sonini o`nlik sanoq sistemasiga o`tkazing. Javob: 1011101₂ = 93₁₀ 3. Triada kodlash usulidan foydalanib, o`tkazishni bajaring: a) 111100101<sub>2</sub> = ?<sub>8</sub> 111`100`101<sub>2</sub> = 745<sub>8</sub> b) 6547<sub>8</sub>=?<sub>2</sub> 6547<sub>8</sub> = 110`101`100`111₂ 4. Tetrada kodlash usulidan foydalanib o`tkazishni bajaring: a) 1011011011<sub>2</sub> = ?<sub>16</sub> 10`1101`1011<sub>2</sub> = 2DB b) 1DAE<sub>16</sub> = ?<sub>2</sub> 1DAE<sub>16</sub> = 1`1101`1010`1110₂ 5. Bir kitobda 640 ta sahifa bo`lib, har bir sahifa 32 ta satrdan va har bir satr 72 ta belgidan iborat bo`lsa, kitobdagi axborotni 24 Kbt/sek tezlik bilan uzatilganda necha daqiqa vaqt sarflanadi? Yechilishi: Kitobdagi axborot hajmi: 640*32*72= 1 474 560 bayt = 1440 Kbt. Sarflanadigan vaqt: 1440 kbt:24Kbt/sek=60 sek=1daqiqa
III. Uyga vazifa Takrorlash. Tekshirdim: O`quv ishlari bo`yicha dirеktor o`rinbosari:_________________

1. TK1-kommunikativ kompetensiya
2. TK2-axborot bilan ishlash kompetensiyasi
3. TK3-o‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi

1. Axborot texnologiyasi dcganda nimani tushunasiz?
2. Axborot texnologiyasining tashqi omillariga misol keltiring.
3. Agar kompyuterlar tarmoqqa birlashtirilmasa, ular qandayusulda axborot almashinadi

1. TK1-kommunikativ kompetensiya

1. Axborot texnologiyasi dcganda nimani tushunasiz?
2. Axborot texnologiyasining tashqi omillariga misol keltiring.
3. Agar kompyuterlar tarmoqqa birlashtirilmasa, ular qandayusulda axborot almashinadi?

Tekshirdim: O`quv ishlari bo`yicha dirеktor o`rinbosari:_________________

1. TK1-kommunikativ kompetensiya

1. Axborot texnologiyasi dcganda nimani tushunasiz?
2. Axborot texnologiyasining tashqi omillariga misol keltiring.
3. Agar kompyuterlar tarmoqqa birlashtirilmasa, ular qandayusulda axborot almashinadi?

1. Kompyuter tarmoqlari haqida ma’lumot bering.

Tekshirdim: O`quv ishlari bo`yicha dirеktor o`rinbosari:_________________

1. TK1-kommunikativ kompetensiya
2. TK2-axborot bilan ishlash kompetensiyasi
3. TK3-o‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi

• Web-sahifalarni xotiraga yuklash va ko’rish;
• Web-sahifani diskka yozib qo’yish (saqlash).
• WWWdagi adresi bo’yicha Web-sahifani chaqirish.

• Windows ish stolidagi fayl belgisi yordamida;
• Tez ishga tushirish panelidagi piktogrammasi yordamida.
• Quyidagi ketma-ketlikdagi buyraqlami bajarish orqali amalga oshiriladi:

IV. Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar. 1. Internetning WWW xizmatidan foydalanish uchun ishlab chiqilgan qanday dasturlar bor? 2. Web-brauzerlarning asosiy vazifalarini aytib bering. 3. Birinchi Web-brauzer qachon va kim tomonidan ishlab chiqarilgan? 4. Nima sababdan Internet Explorer boshqa brauzerlarga nisbatan ko’proq qo’llaniladi? 5. Internet Explorerni ishga tushirish usullarini amalda ko’rsatib bering. V. Uyga vazifa Mashqlar 1. Chap ustundagi so’zlarni o’ng ustundagi jumlalarga moslab qo’ying.

MS Word	Web-brauzerlar
Opera
MS Internet Explorer
MS Paint	Microsoft firmasi dasturlari
Netscape Navigator
AdWiper

2. Nuqtalar o’rniga o’ng ustundagi mos keladigan so’zlarni joylashtirib ko’chiring.

Birinchi . 1990-yil Tim Berners Li tomonidan ishlab chiqilgan.	Web-sahifa
Web-brauzerlar . ni ko’rsatishni ta’minlovchi dastur	Tahrir menyusi
. yordamida qirqib olish, nusxa olish, joylashtirish amallari bajariladi.	Web-brauzer

Tekshirdim: O`quv ishlari bo`yicha dirеktor o`rinbosari:_________________

Tekshirdim: O`quv ishlari bo`yicha dirеktor o`rinbosari:_________________

1. TK1-kommunikativ kompetensiya
2. TK2-axborot bilan ishlash kompetensiyasi
3. TK3-o‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi

1. Internetdan kerakli axborotni topish uchun nimalarni. bilish kerak?
2. Internet axborot qidiruv tizimlari haqida so’zlab bering.
3. Qanday qidiruv tizimlari adresini bilasiz?
4. Axborot qidiruv tizimlarida qidiruv satri nima uchun kerak?
5. Axborot qidiruv tizimlarida bo’iimlardan nima uchun foydalaniladi?
6. Agar qidiruv tizimi bir nechta hujjatni topsa, ulardan keraklisini qanday aniqlash mumkun?
7. Axborot qidiruv tizimi yordamida O’zbekiston davlati haqida ma’lumot toping.
8. Axborot qidimv tizimi yordamida Internetdan sportga oid yangiliklarni toping.
9. Internetdan kompyuterlarga oid yangiliklarni toping.

1. TK1-kommunikativ kompetensiya
2. TK2-axborot bilan ishlash kompetensiyasi
3. TK3-o‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi

1. Internetdan kerakli axborotni topish uchun nimalarni. bilish kerak?
2. Internet axborot qidiruv tizimlari haqida so’zlab bering.
3. Qanday qidiruv tizimlari adresini bilasiz?
4. Axborot qidiruv tizimlarida qidiruv satri nima uchun kerak?
5. Axborot qidiruv tizimlarida bo’iimlardan nima uchun foydalaniladi?

1. Elektron pochtaning oddiy pochtadan asosiy afzalligi nimada?
2. Uyingizdagi pochta qutisi bilan elektron pochta qutisining qanday farqi bor?
3. Elektron pochtaning oddiy pochta bajara olmaydigan qanday imkoniyatlarini bilasiz?
4. Outlook Express dasturining menyulari va ularning asosiy vazifalari haqida so’zlab bering.
5. Outlook Express dasturida uskunaiar paneli tugmalarining vazifalari haqida so’zlab bering.
6. Outlook Express dasturining papkalar oynasi haqida so’zlab bering.
7. Elektron pochta qutisiga ega bo’lishning qanday imkoniyatlarini bilasiz?

Web-sahifa	Elektron pochtalar
Kelganlar
edunet.uz
Pochta qutisi	Web-saytlar
eduportal.uz
Qabul qilish

2. Nuqtalar o’rniga o’ng ustundagi kerakli so’zlarni joylashtirib ko`chiring.

. . . dastur interfeysining ko’rinishini o’zgartirish, shrift o’lchami va xabarlarni saralash usulini tanlash kabi ishlari bajarishga mo’ljallangan	Fayl menyusi
. . . yordamida elektron pochta orqali xabar yuborish, xabarlarni qabul qilish, dastur parametrlarini o`zgartirish kabi amallar bajariladi	Ko’rinish menyusi
. . . yordamida asosan yangi xabar hosil qilish, avval hosil qilingan xabarni ochish, xabarni chop etish, dasturdan chiqish amallari bajariladi	Servis menyusi

Tekshirdim: O`quv ishlari bo`yicha dirеktor o`rinbosari:_________________

1. TK1-kommunikativ kompetensiya
2. TK2-axborot bilan ishlash kompetensiyasi
3. TK3-o‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi

1. Internetdan kerakli axborotni topish uchun nimalarni. bilish kerak?
2. Internet axborot qidiruv tizimlari haqida so’zlab bering.
3. Qanday qidiruv tizimlari adresini bilasiz?
4. Axborot qidiruv tizimlarida qidiruv satri nima uchun kerak?
5. Axborot qidiruv tizimlarida bo’iimlardan nima uchun foydalaniladi?

1. Outlook Express dasturida uskunaiar paneli tugmalarining vazifalari haqida so’zlab bering.
2. Outlook Express dasturining papkalar oynasi haqida so’zlab bering.
3. Elektron pochta qutisiga ega bo’lishning qanday imkoniyatlarini bilasiz?

1. TK1-kommunikativ kompetensiya

1. Elektron pochtaning oddiy pochtadan asosiy afzalligi nimada?
2. Uyingizdagi pochta qutisi bilan elektron pochta qutisining qanday farqi bor?
3. Elektron pochtaning oddiy pochta bajara olmaydigan qanday imkoniyatlarini bilasiz?
4. Outlook Express dasturining menyulari va ularning asosiy vazifalari haqida so’zlab bering.

• Tarmoqqa ulangan vaqtingizda kompyuteringizga ruxsatsiz “kirish” va uni sizning manfaatingizga zid tarzda masofadan boshqarish;
• Internetda uzatilayotgan axborotlarni yo`lda ushlab olinib, ulardan nusxa olish yoki o’zgartirish;
• Turli virus (kompyuter xotirasidagi ma’lumotlarni o’chirish, o’zgartirish kabi ishlarni bajaruvchi va boshqa dastur tarkibiga qo’shilib olish, “yuqish” xususiyatiga ega bo’lgan maxsus dastur) dasturlarini Web-sahifalarga “yashirib qo’yish”;

• Turli davlat tashkilotlari va xususiy korxonaiarga tegishli axborotlarni o’g’irlash va raqobatchi tashkilotlarga sotish yoki ma’lum miqdorda tolov talab qilish;
• Jamiyat mafkurasi va ma’naviyatiga zid axborotlarni Internetda e’lon qilish.

• Shaxsiy va lokal tarmoqdagi kompyuterlarga tashqaridan Internet orqali kirishni cheklovchi va nazorat qiluvchi texnik va dasturiy vositalardan foydalanish;
• Internet orqali faqat ishonchli manbalardan axborot olish va ularning asl nusxasiga mosligini tekshirish;
• Ma’lumotlarni uzatish va qabul qilishda kriptografiya (axborotni kodlash) usullaridan foydalanish;
• Kompyuter viruslariga qarshi nazoratchi va davolovchi dasturlardan foydalanish.

1. Axborotlarni himoya qilish nima uchun kerak?
2. Internet orqali kompyuter va uning axborot resurslariga qanday zarar yetkazilishi mumkin?
3. Viruslarning qanday guruhlari bor?
4. Fayi viruslari qanday “ko’payadi”?
5. Axborot xavfsizligi va “elektron jinoyatchi”lardan himoyalanishni ta’minlovchi chora-tadbirlar haqida so’zlab bering.
6. Kriptografiya deganda nimani tushunasiz?
7. Kompyuter viruslari yaratilishiga kim turtki bo`lgan?
8. Kompyuter viruslariga qarshi qanday kurashish mumkin?
9. Boot-viruslar haqida so`zlab bering.

1. TK1-kommunikativ kompetensiya

1. Elektron pochtaning oddiy pochtadan asosiy afzalligi nimada?
2. Uyingizdagi pochta qutisi bilan elektron pochta qutisining qanday farqi bor?
3. Elektron pochtaning oddiy pochta bajara olmaydigan qanday imkoniyatlarini bilasiz?
4. Outlook Express dasturining menyulari va ularning asosiy vazifalari haqida so’zlab bering.

• Shaxsiy va lokal tarmoqdagi kompyuterlarga tashqaridan Internet orqali kirishni cheklovchi va nazorat qiluvchi texnik va dasturiy vositalardan foydalanish;
• Internet orqali faqat ishonchli manbalardan axborot olish va ularning asl nusxasiga mosligini tekshirish;
• Ma’lumotlarni uzatish va qabul qilishda kriptografiya (axborotni kodlash) usullaridan foydalanish;
• Kompyuter viruslariga qarshi nazoratchi va davolovchi dasturlardan foydalanish.

1. Kompyuter viruslari yaratilishiga kim turtki bo`lgan?
2. Kompyuter viruslariga qarshi qanday kurashish mumkin?
3. Boot-viruslar haqida so`zlab bering.

7-A,B-sinflar. 33-dars. Sana___________________ Mavzu: Nazorat ishi Maqsad: O`quvchilarning bilim, ko`nikma va malakalarini aniqlash. I. Tashkiliy davr II. Nazorat ishi topshiriqlarini bajarish. 1. Informatika faniga qachon asos solindi? A) XX asrning 60-yillarida. B) XX asrning 40-yillarida. C) XX asrning 50-yillarida. D) XX asr boshida. 2. „Informatsiya” so’zining ma’nosi? A) lotincha informatio so’zidan olingan bo’lib, „avtomatlashtirish” degan ma’noni anglatadi. B) lotincha informatio so’zidan olingan bo’lib, „ma’lumot”, „tushuntirish”, „tavsiflash” degan ma’nolari anglatadi. C) lotincha informatio so’zidan olingan bo’lib, „hujjatlashtirish” degan ma’nolari anglatadi. D) to`g`ri javob berilmagan 3. “Axborot” deganda nimani tushunamiz ? A) barcha sezgi organlarimiz orqali borliqning ongimizdagi aksini yoki ta’sirini, bog’liqlik darajasini. B) kindalik axborotlar C) eshitgan voqealarimiz D) ko`rgan hodisalarimiz. 4. Axborot qanday shakllarda uchrashi mumkin? 1. matn, 2. rasm, 3. chizma, 4.ovoz signallari; 5. radioto’lqinlar; A) 1,2,3; B) 1,2,3,4,5; C) 1,2,3,5; D) 1,4,5; 5. Axborot asosan qanday sifatlarga ega bo`lishi kerak? A) aniqlik, ishonchlilik, cheksizlik; B) takrorlanuvchanlik, ishonchlilik, ma’lum darajada qimmatlilik C) aniqlik, ishonchlilik, ma’lum darajada qimmatlilik; D) aniqlik, ishonchlilik, alohidalik 6. Axborotlar shakliga ko`ra qanday turlarga bo`linadi? A) uzluksiz, uzlukli B) chekli, cheksiz C) tovush, matn D) rasm, chizma 7. Axborotni qayta ishlash uchun qulay bo’lgan belgilar bilan almashtirish jarayoni nima deb ataladi? A) axborotni to`plash B) axborotni kodlash C) axborotni uzatish D) to`g`ri javob berilmagan 8. Analog axborotlar … bo`ladi. A) Uzluksiz B) Uzlukli C) A va B D) to`g`ri javob berilmagan 9. Diskret axborotlar … bo`ladi. A) Uzluksiz B) Uzlukli C) A va B D) to`g`ri javob berilmagan 10. Axborotlar ustida bajariladigan asosiy amallar: … 1. axborotlarni to`plash; 2. axborotlarni qayta ishlash; 3. axborotlarni uzatish. A) 1 B) 2 C) 2va 3 D) 1,2,3 11. Rim raqamlarida 2008 soni qanday yoziladi? A) MM00VIII B)MMVIII C) LLVIII D) CCVIII 12. Ayirishni bajaring: 1010_2­ – 101₂ A) 909₂ B) 101₂ C) 11₂ D) 110₂ 13. O`nlik sanoq sistemasidagi 15 sonini ikkilik sanoq sistemasida yozing. A)1011<sub>2</sub> B) 1111<sub>2</sub> C) 1101<sub>2</sub> D) 1001<sub>2</sub> 14. Dastlabki Web-brauzer qachon, kim tomoni-dan yaratilgan? A) 1990 yil, T. Brauzer-Li B) 1990 yil, T. Berners-Li C) 1992 yil, B. Geytis D) 1991 yil, P. Norton 15. Web-sahifalar adreslari hamisha qaysi yozuv-dan boshlanadi? A) html:// B) htpp:// C) http:// D) www:// E) @:// 16. Elektron pochta adresida Web-sahifa adresidan farqli qanday belgi bor? A) @ B) // C) # D) * E) hech qanday 17. Elektron pochtadan qaysi dastur yordamida foydalaniladi? A) Internet-Explorer B) Outlook-Express C) E_mail D) MS Access E) Word 18. Keyinchalik kompyuter viruslarining yaratilishiga turtki bo’lgan dastur muallifi? A) Igor Danilov B) Fred Koen C) Kasperskiy D) Aniq emas 19. Kompyuter viruslari shartli ravishda qanday guruhlarga ajratiladi? A) fayl viruslari; Boot-viruslar; havfli viruslar; tarmoq viruslari. B) fayl viruslari; yangi viruslar; makrovinislar; tarmoq viruslari. C) tezkor viruslar; Boot-viruslar; makrovinislar; tarmoq viruslari. D) fayl viruslari; Boot-viruslar; makrovinislar; tarmoq viruslari. 20. Kompyuterdagi ma’lumotlarni viruslarda himoya qiluvchi dasturlar … deb ataladi. A) himoya dasturlari B) brauzerlar C) antiviruslar D) doktorlaz
Tekshirdim: O`quv ishlari bo`yicha dirеktor o`rinbosari:_________________

34-Mavzu: Takrorlashga doir topshiriqlar.

Matematika fanidan 3 sinflar uchun “Vaqt o’lchov birliklari” mavzusi uchun taqdimot

Uy ishini tekshirish, turli kartochkalarda uy vazifasidagi misollar aks ettiriladi, bolalar misollarni o`qib chiqadi, javobini kartochkalardan tekshirib oladi. Masala esa o`quvchilar bilan birga doskada ishlab ko`rsatiladi. Masalaning qisqa sharti:

Maydonning yuzi 300m2 uning 1/6 qismiga qulpinay, 4/6 qismiga pomidor ekildi. Bulg`or qalampiri uchun qancha joy qoldi.

Yechish: 300 : 6 * 1 = 50 * 1 = 50

300 : 6 * 4 = 50 * 4 = 200

Javob : 50m2 joy bulgor qalampiri uchun qolgan

YANGI MAVZU BAYONI SOAT TURLARI:

• 1- MISOL
• a) soatning millari nechani ko`rsatmoqda?

Soatning millari 16:35 ni ko`rsatmoqda.

b) 1 soat necha minut? Soatning nechta mili bor? Kuzating : bir minut vaqt o`tguncha soztning sekuntlar mili necha marta to`liq aylanib chiqadi?

Soat h harfi bilan belgilanadi. 1h = 60 min, 1 min = 60 sekund.

• Soatning sekundni ko`rsatuvchi mili 1 marta to`liq aylanib chiqsa, bu necha sekund yoki necha minut bo`ladi?

60 minut bo`ladi.

b) Minutni ko`rsatuvchi mili 1 marta toliq aylanib chiqsa bu necha minut yoki soat bo`ladi?

Barakalla! 1h = 60 min bo`ladi.

Sutkani d harfi bilan ifodalaymiz. 1d = 24h

3- misol. Minutlarda ifodalang:a) 1 h 25 min = 85 min, 1 h 55 min = 155 min, 2 h 30 min = 150 min, 2 h 40 min = 160 min.

b) Soat va minutlarda ifodalang.: 70 min = 1 h 10 min, 110 min = 1h 50 min, 175min = 2h 55 min, 130 min = 2 h 10 min, 150 min = 2 h 30 min, 200 min = 3 h 20 min.

4- misol. 50 s + 55 s = 1h 45 min; 3h – 5 min = 2 h 55 min; 24 min * 8 = 3 h 12 min.

5- misol. Kurant soati bonglari soat necha bolsa shuncha marta bong uradi. 1 sutkada kurant soati necha marta bong uradi? Javob: 24 marta.

Dam olish daqiqasi: qushlardek uchamiz

IV. MUSTAHKAMLASH

O`quvchilarni 2 guruhga bo`lamiz. 1-guruh nomi “soatlar” 2-guruh nomi “minutlar”. Har ikkala guruhga blits savollar beramiz. Qaysi guruh ko`p savollarga javob bersa o`sha guruh g`olib boladi.

• uzunlik o`lchovlarini o`sib borish tartibida ayting.
• perimeter nima?
• Vaqt o`lchovlarini eng katta birligi nima?
• 2 ta 8 va 3 ta 8 ni yig`indisini ayting.

5. 1-qo`shiluvchi qanday aniqlanadi?

6. Uchburchakning tomonlari 10,11,12 dan bolsa, uning perimetri qanday topiladi?

7. Burchaklar haqida ma`lumot bering.

8. Tenglamaga ta`rif bering.

9. O`nlik sanoq sistemasiga kim asos slogan?

• Eng katta uch xonali sonni ayting.
• uzuznlik o`lchovlarini km …. dan …mm gacha qisqarib borish tartibida ayting.
• matematikada raqamlar nechta?

“ Kungaboqar” metodi o`quvchilarni chaqqonlikka hushyorlikka o`rgatish, fikrlash doirasini o`stirishga xxizmat qiladi. Bunda kungaboqar o`simligining gul yaproqlariga misollar, masalalar, tenglamalar yozib qo`yiladi. O`quvchilar chaqqonlik bilan har ikkala guruhdan bittadan chiqib doskada ishlab yopishtiradi. “Quvnoq masalalar” o`yini. Bu o`yinda ham har ikkala qatordan navbat bila o`quvchilar berlashadi. Bunda juda tez, chaqqon harakat qilish kerak.

1. To`g`ri to’rtburchakning bo`yi 10 sm. Eni undan 3 marta uzun, perimetrini toping?

2. Ertak kitoblar 240 ta. She’r kitoblar undan 4 marta kam. ha,mmasi nechta?

3. 1 ta kitob 200 so`m. sumka undan 3 marta qimmat. Sumka necha so`m?

4. o`quvchilar 400 m yerni tozaladilar. Ishchilar ulardan 300 m ko`p tozaladilar. Jami qancha yer tozalangan?

Aqliy hujum metodi da raqamlar tushurilgan tarqatma material va misollar yozilgan jadvaldan foydalanamiz. Bunda qo`shish, ayirish, ko`paytirish va bo`lishga doir misollar ko`rsatiladi: 23 + 54 = 77; 84 – 42 = 42; 8 * 9 = 72; 240 : 3 = 80.

G`olib guruh aniqlanib o`quvchilarga rag`bat kartochkalari topshiriladi.

Darsda faol qatnashgan o`quvchilarni baholash, rag`batlantirish.

VI. UYGA VAZIFA:

6-7-misol masalalarni ishlab kelish.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT.