4-mavzu. Multimediali elektron darslik yaratish yaratish texnologiyasi Rеja

Qo’llaniladigan ta’lim texnologiyalari: FSMU texnologiyasi, Blis-so’rov texnologiyasi, Qor bo’ron metodi, «Nima uchun?» sxemasi texnologiyasi, Insert texnologiyasi, “bilaman. bilishni xohlayman. bilib oldim” metodi, Klaster.

O‘quv audio va video materiallarini yaratish va ishlov berish

Multimediali o‘rgatuvchi kompleks tarkibiga o‘rgatuvchi dasturlar kiritilishi mumkin. Multimediali o‘rgatuvchi kompleks tarkibiga quyidagilar kiradi: elektron kitob (gipermatn, rasmlar, ovozli formatda izoh); baholash va bilimlarni sinash uchun modul (testlar, masalalar, javoblar); ma’lumotlar ombori va glosariy. Keltirilgan modullar tashqari multimediali o‘rgatuvchi kompleksga quyidagi qo‘shimchalar kiritilgan: metodik hujjatlar, ma’ruzalar taqdimotlari, o‘rgatuvchi dasturlar (kompyuterli modellar), bilimlarni yakuniy bahosi; maxsus sayt.

Salomov Ulmas, Nasirova Shaira, Maxmudova Maloxat

Содержимое разработки

5-MAVZU. O‘QUV AUDIO VA VIDEO MATERIALLARINI

YARATISH VA ISHLOV BERISH

1) Ovoz yozuvchi va ularga ishlov beruvchi dasturlar (Sound Forge).

2) Tovush fayl formatlarini zichlashtirish. Raqamli video. Windows OT muhitida ishlovchi video fayllarga ishlov beruvchi dasturlar va ulardan foydalanish. Videomontaj.

3) Android va iOS operatsion tizimida ovozli va video fayllarni yaratish. Konvertatsiya. Videopotokni zichlashtirish yoki kadrlar bo‘yicha zichlashtirish. Simmetrik va asimmetrik zichlashtirish. Ssenariy asosda mutaxssislik bo‘yicha mualliflik roliklar yaratish.

Qo’llaniladigan ta’lim texnologiyalari: FSMU texnologiyasi, Blis-so’rov texnologiyasi, Qor bo’ron metodi, «Nima uchun?» sxemasi texnologiyasi, Insert texnologiyasi, “bilaman. bilishni xohlayman. bilib oldim” metodi, Klaster.

Adabiyotlar: A1;A2; A4; Q1; Q2; Q3; Q4; Q5; Q6; E1; E2;

Multimediali o‘rgatuvchi kompleks tarkibiga o‘rgatuvchi dasturlar kiritilishi mumkin. Multimediali o‘rgatuvchi kompleks tarkibiga quyidagilar kiradi: elektron kitob (gipermatn, rasmlar, ovozli formatda izoh); baholash va bilimlarni sinash uchun modul (testlar, masalalar, javoblar); ma’lumotlar ombori va glosariy. Keltirilgan modullar tashqari multimediali o‘rgatuvchi kompleksga quyidagi qo‘shimchalar kiritilgan: metodik hujjatlar, ma’ruzalar taqdimotlari, o‘rgatuvchi dasturlar (kompyuterli modellar), bilimlarni yakuniy bahosi; maxsus sayt.

Ikki darajali ta’lim tizimi sharoitlarida multimediya-dasturlari turli qo‘llanishlari mumkin: multimediali o‘rgatuvchi vosita yakka tartibda foydalanish vositasi, multimediali o‘rgatuvchi kompleks esa – o‘qituvchi va magistrant quroli. Multimediali o‘rgatuvchi komlpeksning asosiy xususiyati interfaolligida, bu ta’limning ochiq tizimini tashkil etishni, o‘qituvchini shaxsiy ta’lim berish jarayonini tanlash imkonini beradi. Ikkala dastur bir birini to‘ldiradi. Bunday dasturlar talabalar mustaqil ta’limini tashkil etishda muhim o‘rin egallaydi.

O’rgatuvchi dasturlarda video materiallar(roliklar, video filmlar) ishlatilgani va ularni qayta ishlash imkonuyatlarini bo’lishini ta’minlash uchun Ulead Video Studio, Movie Maker, Camtasia Studio, Adobe Primiera kabi dasturlardan foydalanish mumkin.

Ushbu dasturlar yordamida video materialga ovozlar qo`shish yoki olib tashlash, filmni montaj qilish, xajmini kichraytirish, sifatini qisman yaxshilash hamda bir formatdan boshqa formatga (videoformatlar: AVI, DV, DVD, MPG, MP4, WMV, DAT, 3GP va hokazo) o`tkazish kabi ishlarini bajarish mumkin.

Kompyuter dasturlarini o`rgatishga doir o’rgatuvchi dastur yaratishda ushbu dasturlarda ishlash jarayonini to`g`ridan – to`g`ri hech qanday tasvirga tushiruvchi qurilmasiz yozib olish mumkin. Bu ishni Camtasia Studio, Adobe Captivate dasturlari yordamida amalga oshirish maqsadga muvofiq. Bundan tashqari ushbu dasturlar yordamida kompyuterga ulanuvchi mikrofon qurilmasi orqali tasvirga olish bilan bir vaqtda, jarayonni sharxlab ketilishi (ovoz)ni ham yozib olish imkoniyati mavjud. Camtasia Studio va Adobe Captivate dasturlarining yana bir e`tiborga molik xususiyatlaridan biri bu – olingan tasvir va ovozni vektor formati(SWF)ga o`tkazishidir.

O’rgatuvchi dasturlar uchun audio materiallarni tayyorlash, montaj qilish (qisqartirish yoki orasiga ovoz va musiqa qo`shish), qayta ishlash(oshiqcha effektlardan tozalash, ovozni sozlash) kabi ishlarni, audio fayl formatini (audio fayl formatlari: wma, cda, mp3, mp4, wav, asf, rm va x.k.) bir formatdan boshqa formatga o`tkazish kabi amallarni Sony SoundForge, Fruity Loops, GoldWave, WaveLaB kabi dasturlar yordamida amalga oshirish mumkin.

Mustaqil ta’limni tashkil etishda o‘rgatuvchi dasturlardlan foydalanish maqsadga muvofiqdir. O‘rgatuvchi dasturlar talabalar mustaqil ta’lim tashkil etish komponentasi sifatida tugallangan mavzular bloki va ilovalar birligidir. O‘rgatuvchi dasturning har bir mavzusi asosiy tushunchalar kiritilgan nazariy ma’lumotlarga, mavzuga mos amaliy mashg‘ulotlarni bajarish algoritmiga ega bo‘lishi lozim. Nazariy ma’lumotlardan keyin o‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar ro‘yxati tavsiya etilishi kerak, bu talabalarni olgan bilimlarini aniqlab, qiynalgan qismlarni qayta o‘zlashtirishga imkon beradi.

Mavzularni mustahkamlash maqsadida mustaqil ishlash uchun nazariy bilimlarga asoslangan amaliy topshiriqlarga ega bo‘lishi kerak, bu esa talabalarda dastur bilan ishlash ko‘nikmasini hosil qiladi.

O‘rgatuvchi dasturlarda axborot texnologiyalarni modulli xolatlarda integrallashgan kompleks vazifalari bo‘lishi zarur. Ularni bajarish uchun nafaqat nazariy bilimlar talab etiladi, balki amaliy bajarish ko‘nikmasi, bir yoki bir necha fanlardan olingan bilimlar, qo‘shimcha ma’lumotlarni mustaqil izlash va boshqa axborot texnologiyalardan foydalanishi ham kerak, bu axborot texnologiyalardan foydalanish ko‘nikmasini yanada rivojlantiradi. Bundan tashqari o‘rgatuvchi dasturda savollarga to‘g‘ri javoblar, yordamchi ma’lumotlar va chuqurlashtirilgan ma’lumotlar bo‘lishi kerak, bulardan talaba xoxlagan vaqtda foydalanishi mumkin.

Bunday elektron ta’lim resurslarini yaratishda tayyor dasturiy mahsulotlardan, web dasturlash tillaridan hamda vizual dasturlash muhitlaridan keng foydalanilmoqda. Delphi dasturlash muhiti elektron darslik va o`rgatuvchi dasturlar tayyorlashda juda qulay va keng imkoniyatlarga ega. Delphi dasturlash tilining soddaligi, interfeysning qulayligi va unda yaratilgan dastur barcha operatsion tizimlarda ishlashi o`qituvchilarga qulaylik yaratadi. Delphi muhitida multimediali dastur yaratish uchun maxsus komponentalar mavjud bo`lib, ulardan foydalanish juda qulaydir.

Ushbu o’rgatuvchi dastur tuzishda Adobe Flash Pro CS5, Adobe Captivate CS5.5, Adobe Photoshop CS5, Delphi 7 kabi programmalardan foydalanilgan.

SoundForge pro 10.0 dasturi

4-mavzu. Multimediali elektron darslik yaratish yaratish texnologiyasi Rеja

Talab darajasida to’hri ishlab chiqilgan multimеdia matеriallari matnli axborotga qaraganda birmuncha ilgor usul bo’lib, o’quvchilarda aniq va samarali mеntal modеl (tasavvur) shakllanishiga yordam bеradi. O’tkazilgan komplеks tadqiqot natijalariga ko’ra (Shephard – Shеpard) to’hri ishlab chiqilgan multimеdia matеriallarining afzalliklari quyidagilardan iborat:

• Muqobil istiqbollar
• Faol ishtirok
• Tеzkor ta’lim olish
• Bilimlarni xotirada saqlash va qo’llay olish
• Muammolarni еchish va qaror qabul qilish kunikamalari
• Tizimli ravishda tushuna borish
• Yuqori darajadagi tafakkur
• Mustaqillik va e’tiborlilik
• Axborotlar kеtma-kеtligi va tеzligini (tеmp) boshqarish
• Qo’llab-quvvatlash axborotlaridan foydalanish imkoniyatlari

1-rasm. Matn va vidеoning onlayn usulidagi trеning jarayonida birga ishlatilishi.

Multimеdia matеriallarining potеntsial afzalliklari haqida Mеyеr (Mayer) xam aytib o’tgan. Tinglovchiga vidеo va audio axborotlarni qabul qilish imkoniyatini yaratgan holda, alohida olingan ushbu imkoniyatlarning har biridan ham ko’ra multimеdianing ma’lum ustunligi mavjud. Ushbu ikkita axborotni qabul qilish kanallarining bir-biridan kеskin farq qilishiga qaramasdan, ularning multimеdiadagi kombinatsiyasi juda xam muvaffaqiyatli chiqqan, chunki bunda ikkala tizimning xam afzalliklaridan samarali foydalaniladi. Matn va grafika o’rtasidagi aloqalar mavzuni chuqurroq tushunishga va mеntal modеl (tasavvur )ning yaxshiroq shakllanishiga kеng imkoniyatlar yaratadi. 1-rasmda Learning Peaks firmasi tomonidan ishlab chiqilgan, sotuv bo’yicha onlayn usulidagi trеning ekrani ko’rsatilgan. Ushbu misolda ekranning o’ng tarafidagi matnda, vidеoda ko’rsatilayotgan jarayonga qisqacha sharx bеrib o’tilgan. Multimеdianing samaralilik printsiplariga ko’ra (Mеyеr bo’yicha), ta’limning muvaffaqiyatliligini oshirish uchun tasvir va sharxlovchi matn bir-biriga yonma-yon joylashgan bo’lishi zarur. Ta’lim jarayonida multimеdia qanday ishlaydi? Samarali ishlab chiqilgan ta’lim muhiti (shu jumladan, multimеdiali ta’lim muhiti) quyidagi 4 ta elеmеntni uz ichiga qamrab oladi:

• Axborotlarni aks ettirish.
• Ishni nimadan boshlash va qanday davom ettirish bo’yicha qo’llanma.
• Tushunish va xotirada saqlab qolish uchun mashqlar.
• O’tilganlarni takrorlash yoki kеyingi bosqich (qadam)ga o’tish zarurligini
• aniqlash uchun uzini baxolash.

2-rasm: Mashqlarni bajarish va o’zini baholash uchun foydalanilgan matеriallar

3-rasm: Axborotni taqdim etish uchun ishlatilgan matn va grafika.

Multimediyali elektron darslik yaratish

1. Multimediyali elektron darslik loyihasini ishlab chiqish.

2. Flash dasturida Multimediyali elektron darslik qobig‘ini yaratish.

3. Multimediyali elektron darslik qobig‘iga ma’lumotlarni kiritish.

Tayanch so‘z va iboralar: Elektron darslik,

multimediyali elektron darslik, yaratish

dasturlar, turlari, vazifalar, o‘quv qo‘llanmalar, ta‘lim oluvchi, fan, o‘zlashtirish

darajasi, test, ta’lim berish, an’anaviy usullar, innovatsion texnologiyalar, o‘quv materiallari,

harakat, internet, zamonaviy dasturlar, kompyuter, Elektron axborot-ta’lim resursi.

Hozirgi kunda ko’plab kompaniyalar va firmalar turli xil kompyuter texnologiyalaridan

seminarlar, biznes uchrashuvlari, treninglar va boshqa tadbirlarni o’tkazish uchun foydalanadilar.

Ma’lumotlar yanada boy bo’lishi uchun esda qolarli va vizual, multimedia texnologiyalaridan

ko’proq foydalaniladi. Bular ikkalasi ham apparat, multimediya va dastur paketlari bo’lib, ular matn,

grafika va ovoz kabi har xil ma’lumotlarga ishlov bera oladilar. Multimediyaning turli xil

Multimedia – axborotni qayta ishlash vositalarini ishlab chiqish, ishlatish va ulardan foydalanish

tartibini tavsiflovchi texnologiya ;

Multimedia – kompyuterning qo’shimcha uskunalari (kompyuterda CD-Rom diskining mavjudligi –

CD, audio va video kartalarni o’qish uchun moslama, audio-video ma’lumotlarini, joystikni va

boshqa maxsus qurilmalarni ko’paytirish mumkin) ;

Multimedia – axborotni taqdim etishning bir nechta vositalarini bitta tizimga birlashtirish.

Odatda, multimediya deganda matn, tovush, grafika, animatsiya, video tasvirlar va fazoviy

modellashtirish kabi axborot taqdim etish vositalarining kompyuter tizimiga qo’shilishi tushuniladi.

Bunday vositalarning kombinatsiyasi axborotni idrok etishning sifat jihatdan yangi darajasini

ta’minlaydi: odam shunchaki passiv fikr yuritmaydi, balki sodir bo’layotgan narsalarda faol ishtirok

etadi. Multimedia vositalaridan foydalanadigan dasturlar multimodaldir, ya’ni ular bir vaqtning

o’zida bir nechta hislarga ta’sir qiladi va shuning uchun tinglovchilarda katta qiziqish va e’tiborni

Rangli multimediya ilovasi, unda rasmlar, jadvallar va diagrammalar mavjudligi animatsiya

elementlari va tovushlari bilan birgalikda o’rganilayotgan materialni idrok etishni osonlashtiradi,

tushunish va yodlashga yordam beradi, ob’ektlar, hodisalar, vaziyatlar to’g’risida yanada aniqroq va

sig’imli fikr beradi, o’quvchilarning bilim faolligini rag’batlantiradi.

Yuqori sifatli multimedia dasturlarini ishlab chiqishga yo’naltirilgan turli xil texnologik

usullar mavjud. Ushbu dasturlarni yaratishda va ishlatishda bir nechta asosiy texnologik

Multimedia dasturini yaratish uchun asos sifatida material tarkibiy qismidan foydalanish

mumkin, bu materialni elementlarga ajratish va ierarxiyada vizualizatsiya qilish asosida tuzilish

Multimedia dasturini loyihalashtirishning dastlabki bosqichida material tarkibidagi model:

materialning mazmunini aniq belgilash;

tarkibni vizual va ko’rinadigan shaklda taqdim etish;

multimedia dasturining tarkibiy tarkibini aniqlang.

Psixologiya yutuqlarini inobatga olgan holda, kompyuter ekranidagi ma’lumotlarni vizual ravishda

namoyish etish usulini ishlab chiqishda hisobga olinishi kerak bo’lgan bir qator umumiy tavsiyalarni

ishlab chiqishga imkon beradi:

ekrandagi ma’lumotlar tuzilgan bo’lishi kerak;

vizual ma’lumotlar vaqti-vaqti bilan audio ma’lumotlarga o’zgarishi kerak;

rangning yorqinligi va / yoki tovush balandligi vaqti-vaqti bilan o’zgarib turishi kerak;

taqdim etilgan materialning mazmuni juda oddiy yoki juda murakkab bo’lmasligi kerak.

Ekrandagi ramka formatini ishlab chiqishda va uni yaratishda, vizual maydonning tashkil

etilishini belgilaydigan ob’ektlar o’rtasida ma’no va munosabatlar mavjudligini hisobga olish tavsiya

etiladi. Ob’yektlarni tuzish tavsiya etiladi:

bir-biriga yaqin, chunki ob’ektlar vizual sohada bir-biriga yaqinroq (barcha narsalar tengdir), ularni

yaxlit, yaxlit tasvirlarga bo’lish ehtimoli ko’proq;

Jarayonlarning o’xshashligi bo’yicha, chunki rasmlarning o’xshashligi va yaxlitligi qanchalik ko’p

bo’lsa, ularni tartibga solish ehtimoli ko’proq;

davom etish xususiyatlarini inobatga olgan holda, vizual sohada ko’proq elementlar muntazam

ketma-ketlikni davom ettirishga to’g’ri keladigan joylarda (ular tanish konturlarning qismlari sifatida

ishlaydi), ularni yaxlit birlashtirilgan rasmlarga tashkil qilish ehtimoli ko’proq;

ob’ektlarning shaklini, harflar va raqamlarning o’lchamlarini, ranglarning to’yinganligini, matnning

joylashishini va boshqalarni tanlashda mavzu va fonni ta’kidlashning o’ziga xos xususiyatlarini

hisobga olgan holda;

vizual ma’lumotni tafsilotlar, yorqin va qarama-qarshi ranglar bilan ortiqcha yuklamasdan;

Rangi, osti chizig’i, shrift o’lchami va uslubi bilan eslab qolishga mo’ljallangan ta’kidlash

Multimedia dasturini ishlab chiqishda, turli xil ranglarda va turli xil fonlarda tasvirlangan

narsalar odamlar tomonidan har xil qabul qilinishini yodda tutish kerak. Vizual axborotni tashkil

qilishda ob’ektlarning fonga nisbatan kontrasti muhim rol o’ynaydi. Kontrastning ikki turi mavjud:

oldinga va orqaga. To’g’ridan-to’g’ri farqli o’laroq, ob’ektlar va ularning tasvirlari fonga qaraganda

quyuqroq, aksincha, engilroq. Multimedia dasturlarida har ikkala tur odatda qoida sifatida

ishlatiladi, ikkalasi ham har xil freymlarda va birgalikda bitta rasmda. Aksariyat hollarda teskari

kontrast ustunlik qiladi.

Multimedia dasturlarini to’g’ridan-to’g’ri qarama-qarshi holda ishlatish afzalroqdir. Bunday

sharoitda yorqinlikning oshishi ko’rinishni yaxshilanishiga olib keladi, aksincha – yomonlashishga

olib keladi, ammo teskari kontrastda berilgan raqamlar, harflar va belgilar oldingisiga qaraganda

aniqroq va tezroq tan olinadi, hatto kichik o’lchamlarda ham. Rasm qismlarining nisbiy o’lchamlari

qanchalik katta bo’lsa va uning yorqinligi qanchalik baland bo’lsa, kontrast qanchalik past bo’lsa,

shunchalik yaxshi ko’rinishi kerak. Monitor ekranidan ma’lumotni qulay qabul qilish, ko’rish

sohasida yorqinlikni bir tekis taqsimlash bilan ta’minlanadi.

Kompyuter ekranidagi ma’lumotlarni o’rganishni optimallashtirish uchun multimedia

dasturlarini ishlab chiquvchilarga mantiqiy stressdan foydalanish tavsiya etiladi. Mijozning

e’tiborini ma’lum bir ob’ektga qaratishga qaratilgan mantiqiy stresslarni psixologik va apparatli

usullarni chaqirish odatiy holdir. Mantiqiy stressning psixologik ta’siri vizual qidirish va asosiy

ob’ekt markazida ko’rish o’qini mahkamlash vaqtining kamayishi bilan bog’liq.

Mantiqiy aksanlarni yaratish uchun eng ko’p ishlatiladigan usullar: asosiy ob’ektni yorqin rangda

ko’rsatish, o’lchamini, yorqinligini, holatini o’zgartirish yoki chiroq yordamida ta’kidlash. Mantiqiy

stressni miqdoriy baholash uning intensivligidir. Zichlik, ob’ektning rangi va yorqinligi fonga

nisbatan, rasmning fonidagi ob’ektlarning o’lchamiga nisbatan ob’ektning nisbiy hajmining

o’zgarishiga bog’liq. Eng yaxshisi yorqinroq yoki qarama-qarshi rang bilan ta’kidlash, yomoni

miltillatish, yorqinlikni o’zgartirish yoki o’zgartirish orqali ta’kidlash.

Multimedia dasturlarini yaratish texnologiyasi bo’yicha mavjud ichki va xorijiy tizimlarni ko’rib

chiqish va tahlil qilishdan so’ng biz eng keng tarqalgan multimedia dasturlari va ularning

Multimedia dasturlari quyidagi turlarga bo’linadi: