2021/2022 o‘quv yilidan barcha sinflarda jismoniy tarbiya darsi haftada 2 soatdan o‘tiladi

Asar (arab. – iz, qodsiq) – 1) bi-ror narsadan qolgan yoki undan darak beruvchi belgi; nishon, iz; 2) Muhammad (sav) dan qolgan barcha sunnatlar; 3) olim, yozuvchi, rassom, bastakor va boshqa ijodining mahsuli.

Jismoniy tarbiya tarixi uning kelib chiqishidan

The jismoniy tarbiya tarixi kontseptsiya sifatida u 1800 yillarning o’rtalarida, Germaniya, Shvetsiya va Angliya kabi davlatlar o’zlarining ta’lim tizimlariga mavzu sifatida kiritishni boshlaganlarida boshlandi. Biroq, ushbu faoliyatning kelib chiqishi tarixdan boshlanadi.

1900-yillarning boshlarida jamoat maktablari jismoniy tarbiya dasturlarini ishlab chiqa boshladilar va 1950 yilga kelib 40 dan ortiq institutlar jismoniy tarbiya sohasida darslar o’tkazdilar.

Ko’pgina o’quv tizimlarida jismoniy tarbiya (ba’zida jismoniy tarbiya deb ham yuritiladi) – bu jismoniy bilim va ko’nikmalarni shaxsga yoki odamlarga etkazish uchun o’yinlar yoki harakatlarni o’rganish uchun ishlatiladigan mashg’ulot.

Sog’liqni saqlash sohasi mutaxassislari uni jamiyatda hayotga tatbiq etishga tobora ko’proq ahamiyat berib kelmoqdalar, chunki bu odamlarning jismoniy va hissiy farovonligini yaxshilashni anglatadi.

Jismoniy tarbiya

Tarix va antik davr

Jismoniy tarbiya jamiyat hayotining dastlabki bosqichlaridan boshlab, oddiy tirik qolish va ovchilik ko’nikmalarini berish kabi oddiy usullar bilan mavjud.

Inson, ko’chmanchi bo’lib, mushaklarini va psixomotor qobiliyatlarini kuchaytirish uchun bir qator mashg’ulotlarni talab qildi. Bu bilan u yeyish uchun ba’zi o’ljalarni qo’lga kiritishni, dushmanlardan (boshqa qabilalar yoki yovvoyi hayvonlarni) himoya qilishni yoki mol-mulkiga g’amxo’rlik qilishni ta’minlashga harakat qildi.

Keyinchalik qadimgi xitoy, hind va misr tsivilizatsiyalari jismoniy tarbiya an’analariga ega bo’lib, asosan sport musobaqalarida, harbiy taktika va jang san’atlarida olib borilgan.

Yunoniston va Sharq ta’siri

Jismoniy tarbiyaning haqiqiy tarixi jismoniy qobiliyatlarni uzatishda qo’llaniladigan metodikalar va ma’lum darajada tarbiyachining turli niyatlari o’zgarishi bilan boshlangan deb hisoblanadi.

Shu sababli, bugungi kunda ushbu intizom qanday rivojlanganligini tushunish uchun yunonlarning ta’siri juda muhimdir.

Qadimgi yunonlar anatomiya, jismoniy yutuq va jismoniy qobiliyatlarni ta’kidladilar; qadimgi dunyoda birinchi marta bu elementlar hayotni muvozanatlashtirishga ilmiy va gumanistik yondashuv bilan birlashtirildi.

Sport musobaqalariga birinchi adabiy havola saqlanib qolgan IliadaGomer tomonidan. Olimpiya o’yinlarining qadimgi yunon an’analari miloddan avvalgi 8-asrning boshlarida paydo bo’lgan. S

Sharqiy dunyoga kelsak, jismoniy tarbiya sohasini ham qadimgi davrlardan kuzatish mumkin. Kundalik hayotga singdirilgan yapon jismoniy mashqlari an’analari kelib chiqadi Bushido (“Jangchi yo’li”).

Zamonaviy jismoniy tarbiya

Ushbu ta’lim sohasining yaratuvchisi bugungi kunda ma’lum bo’lgan Fridrix Lyudvig Jahn deb hisoblanmoqda. 19-asr davomida Jaxn Germaniyada bolalar uchun birinchi gimnastika maktabini tashkil etdi.

Jahn kuch va jismoniy qobiliyatlarning me’yorlarini o’rnatgan jamiyatning eng yaxshi turi deb hisoblar edi. Birinchi ochiq gimnaziya u tomonidan 1811 yilda Berlinda ochilgan. Shu vaqtdan boshlab gimnastika assotsiatsiyasi tez rivojlandi.

Boshqa tomondan, Angliyada ular jismoniy mashg’ulotlarda qatnashish orqali axloqiy rivojlanishni ta’kidlaydigan tizimda sport bilan shug’ullanishni boshladilar.

Ushbu ikki mamlakatning ta’siri butun dunyo bo’ylab sport va jismoniy holatni xabardor qilish uchun juda muhimdir.

Xuddi shu davrda, lekin Jannning rivojlanishidan mustaqil ravishda shved o’qituvchisi Pehr Ling gimnastikaning afzalliklarini ko’rishni boshladi. 1813 yilda u Shvetsiya hukumati bilan Markaziy gimnastika institutini ishlab chiqdi; bu jismoniy konditsionerlik sohasiga katta yordam berdi.

Boshqa ko’plab Evropa davlatlari ushbu harakatga ergashishdi. Birinchidan, xususiy gimnastika maktablari tashkil etildi.

20-asrning boshlarida uyushgan sport turlari keng yoyila boshladi, shuning uchun butun dunyo bo’ylab davlat maktablari jismoniy tarbiya o’quv dasturini ishlab chiqa boshladi.

Yigirmanchi asr

19-asrning so’nggi o’n yilliklari va 20-asr boshlarida Jon Devi va uning hamkasblari ta’limning ilg’or g’oyalarini ilgari surdilar. Ushbu g’oyalar an’anaviy ta’limga qarshi chiqdi va jismoniy tarbiya usulini o’z ichiga olgan islohotlarga olib keldi.

Stenli Xoll va Edvard Torndayk kabi ta’lim psixologlari Dyuining o’quv jarayonida diqqatni jamlash g’oyasini qo’llab-quvvatladilar. Bolalar o’yinlari bolalar rivojlanishining muhim yo’nalishi sifatida tan olinishi kerakligi to’g’risida taklif berildi.

20-asrdan 50-yilgacha davlat maktablarida jismoniy tarbiya mashg’ulotlarini olib borishda sezilarli o’sish kuzatildi.

SSSR kabi jamiyatlar jismoniy tarbiya dasturlarini dastlab harbiy resurslarni yaxshilashga (1920), so’ngra “jismoniy madaniyat” deb nomlangan aholiga ko’rsatma berishga undashdi. Bu Sovet Ittifoqi har doim Qo’shma Shtatlar bilan bir qatorda birinchi o’rinni egallagan Olimpiya o’yinlarida aks etdi.

Aynan 50-60-yillarda jismoniy tarbiya boshlang’ich bosqichda global miqyosda katta o’sishga erishdi.

Barcha xalq ta’limi tizimlari o’quv rejalarida jismoniy tarbiya dasturlarini qabul qilishga da’vat etildi va uni amalga oshirish tobora zarur bo’lib, bolalar va yoshlarda ortiqcha vazn va semirish darajasi yuqori.

Jismoniy tarbiya nima?

Jismoniy tarbiya atamasi o’quvchilar o’z maktablari tizimi orqali ishtirok etadigan har qanday sinfdan tashqari sport yoki jismoniy mashg’ulotlarni ham nazarda tutadi. Boshqa kurslardan farqli o’laroq, bu sohadagi ishlarning aksariyati nazariy o’rganishdan ko’ra ko’proq amaliy ishtirok etishdir.

Jismoniy tarbiya jismoniy tarbiya ongga yordam beradi degan tushunchaga asoslanadi. Ushbu tadbirlar ta’limning qimmatli va muhim tarkibiy qismi sifatida tan olingan.

Qadim zamonlardan beri ko’plab madaniyatlarda jismoniy mashqlar bilan shug’ullanishning ba’zi turlari mavjud bo’lganligiga qaramay, boshqa madaniyatlar adabiyotni o’z ichiga olgan. Bugungi kunda jismoniy faollik ta’limning zaruriy yo’nalishi sifatida qabul qilingan.

maqsadlar

Jismoniy tarbiya mashg’ulotlarining asosiy maqsadi vaqt va joy ehtiyojiga qarab turlicha bo’lishi mumkin. Ko’pincha turli xil jismoniy tarbiya turlari bir vaqtning o’zida sodir bo’ladi; kimdir qasddan, kimdir bilmasdan.

Dunyo bo’ylab aksariyat zamonaviy maktablar, ularning maqsadi o’quvchilarni bilim, ko’nikma, qobiliyat va qadriyatlar bilan jihozlash, shu bilan birga katta yoshda sog’lom turmush tarzini saqlashga undashdir.

Ba’zi maktablarda o’quvchilarning vaznini kamaytirishga qaratilgan jismoniy tarbiya talab etiladi.

Ushbu dasturlarga kiritilgan tadbirlar jismoniy salomatlikni mustahkamlash, vosita mahoratini rivojlantirish, qoidalar, tushunchalar va strategiyalar to’g’risida bilim va tushunchalarni shakllantirishga qaratilgan.

Shuningdek, ular talabalarni jamoaviy guruh sifatida yoki turli xil raqobatbardosh faoliyatlarda shaxs sifatida ishlashga o’rgatishga intilishadi.

Jismoniy tarbiya o’quv rejasi mamlakatlarga qarab turlicha bo’lishiga qaramay, aksariyat o’quv dasturlari o’quvchilarga quyidagi faoliyat turlarida kamida minimal tajribaga ega bo’lishlari uchun mo’ljallangan:

– yakka yoki ikkilangan sport turlari

– jamoaviy sport turlari

Ba’zi maktablar o’quvchilarga afzal ko’rgan sport kiyimlarini kiyishni talab qilsa, boshqalari forma talab qiladi. O’quvchilar maktabdan tashqari sport jamoasiga qo’shilishganda odatda ma’lum bir forma kiyiladi.

Adabiyotlar

1. Jismoniy tarbiyaning qisqacha tarixi. Excite.com saytidan tiklandi
2. Jismoniy ta’lim. Newworldencyclopedia.org saytidan tiklandi
3. Jismoniy tarbiya-Umumiy ma’lumot, o’qituvchilarni tayyorlash. Education.stateuniversity.com saytidan tiklandi
4. Jismoniy tarbiya va sport tarixi va rivojlanishi (2015). Jamaica-gleaner.com saytidan tiklandi
5. Amerika maktablarida jismoniy tarbiya haqida qisqacha ma’lumot (2014). Iowachiroclinic.com saytidan tiklandi

2021/2022 o‘quv yilidan barcha sinflarda jismoniy tarbiya darsi haftada 2 soatdan o‘tiladi

Maktab, lisey, kollej, texnikum va OTMlarda jismoniy va nafas olish mashqlari amaliyotga joriy etiladi.

2021/2022 o‘quv yilidan boshlab, O‘zbekistondagi umumta’lim maktablarida umumiy o‘quv soatlari doirasida jismoniy tarbiya fani barcha sinflarda haftada 2 soatdan o‘qitish yo‘lga qo‘yiladi.

2021 yilda umumta’lim maktablariga 50 ta sport zali qurilishi uchun 100 mlrd so‘m, sport ta’lim muassasalariga 48 ta sport inshooti qurilishi uchun 400 mlrd so‘m ajratiladi.

2021 yil 10 aprelga qadar 2022-2023 yillarga mo‘ljallangan dastur ishlab chiqilib, shu asosda umumta’lim maktablari sport zallari bilan to‘liq ta’minlanadi, har bir tuman(shahar)da moddiy-texnika bazasiga ega bolalar va o‘smirlar sport maktablari hamda boshqa jismoniy tarbiya va sport muassasalarining sport inshootlari quriladi va jihozlanadi.

Bundan tashqari, prezident imzolagan sog‘lom turmush tarziga oid farmonga asosan:

• ikki oy muddatda umumta’lim, professional va oliy ta’lim muassasalarida darslar oralig‘ida (katta tanaffus vaqtida) «Sport daqiqasi» jismoniy mashqlari amaliyotga joriy etiladi;
• darslar boshlanishidan oldin esa 2 daqiqa nafas olish mashqlari o‘tkaziladi;
• 2021/2022 o‘quv yilidan boshlab o‘quvchilar, talabalarning yosh toifasiga qarab ularning jismoniy ko‘rsatkichlarini (yugurish, otish, sakrash, tortilish) baholash mezonlari ishlab chiqilib, «Kundalik» reyting daftariga alohida sahifada kiritiladi; har chorakda tahlil qilib boriladi.

Uch oy muddatda bolalarning jismoniy rivojlanishini raqamlashtirilgan dastur yordamida monitoring qilish tizimi ishlab chiqiladi.

2021 yil 1 martga qadar tibbiyot xodimlari tomonidan bolalarning sog‘lig‘ini inobatga olgan holda, jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanishi ustidan nazorat o‘rnatiladi. Bolalar salomatligi asosida tibbiy-sog‘lomlashtirish guruhlariga ajratilib, shunga qarab jismoniy chiniqtirish miqdori belgilanadi.

Bog‘chalarning tibbiyot xodimlari va maktablarga biriktirilgan tibbiyot xodimlari tarbiyalanuvchilar va o‘quvchilar sog‘lig‘i va jismoniy kamolotini doimiy ravishda nazoratga oladi.

Sog‘liqni saqlash vazirligi:

• bir oy muddatda Tibbiyot xodimlarining kasbiy malakasini rivojlantirish markazi bilan birgalikda qishloq vrachlik punktlari va oilaviy poliklinikalarining vrach va o‘rta tibbiy xodimlarini diyetologiya bo‘yicha tayyorlash, shu jumladan amaliy ko‘nikmalarini shakllantirish bo‘yicha qisqa muddatli kurslarni tashkil qiladi;
• 2021 yil 1 martga qadar, Jismoniy tarbiya va sport vazirligi bilan birgalikda ortiqcha vaznga ega shaxslar uchun o‘rtacha kunlik ovqatlanish me’yori va rasioni hamda jismoniy mashqlar kompleksini ishlab chiqib, uni aholi orasida doimiy targ‘ib etib boradi;
• tarkibida tuz, qand va yog‘ miqdori me’yoridan ortiq bo‘lgan hamda xamirli taom va shirinliklarni, non mahsulotlarini kam iste’mol qilish bo‘yicha oilalar o‘rtasida targ‘ibot ishlarini olib boradi.

Innovasion rivojlanish vazirligi esa 2021 yildan boshlab har yili:

• jismoniy tarbiya va sport sohasidagi fundamental, amaliy va innovasion loyihalar uchun 10 mlrd so‘mdan kam bo‘lmagan miqdorda grant mablag‘lari ajratadi;
• jismoniy tarbiya va sport sohasida ilmiy salohiyatga ega bo‘lgan kadrlar ulushini oshirish maqsadida Jismoniy tarbiya va sport vazirligi tizimidagi OTMlarga tayanch doktorantura va doktorantura uchun kamida 10 ta o‘rin ajratadi.

6-sinf uchun jismoniy tarbiya fanidan dts talablari asosida uzviylashtirilgan taqim-mavzuviy ish rejaga ilova

Viloyat – maʼmuriy-hududiy birlik. Oʻrta asrlardan maʼlum. Sharqning ayrim mamlakatlari (Afgʻoniston, Turkiya va boshqa), shuningdek Oʻrta Osiyo xonliklari viloyatlarga boʻlingan. 1924-yil shoʻrolar oʻtkazgan milliy-davlat chegaralanishi arafasida Turkiston ASSR 6 V.

Dastur – 1) biron-bir faoliyat, ishning mazmuni va rejasi; 2) siyosiy partiyalar, tashkilotlar, alohida arboblar faoliyatining asosiy qoidalari va maqsadlari bayoni; 3) oʻquv fani mazmunining qisqacha izohi; 4) teatr, konsertlar va b.

Ushbu metodik tavsiyalarda Xalq ta’limi tizimda faoliyat yuritayotgan 31204 nafar o‘qituvchilarga DTS talablari bo‘yicha namunaviy dars ishlanmalari, belgilangan tayanch kompetentsiyalar hamda o‘quv-dasturlariga kiritilgan o‘zgarishlar va fanlar kesimida o‘quvchilar egallashi lozim bo‘lgan bilim, ko‘nikma, malaka va kompetentsiyalarning minimal talablari aks ettirilgan. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil, 6-apreldagi “Umumiy o‘rta va o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limining Davlat Ta’lim Standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida” gi 187-sonli qarori ishlab chqildi.

Vazir (arab. – yuk koʻtaruvchi) – oʻrta asrlarda Yaqin va Oʻrta Sharq davlatlarida, shu jumladan Oʻrta Osiyo xonliklarida hukumat idorasi yoki kengashi (devon) boshligʻi. V. lar vaziri aʼzam rahbarligida davlatni idora etish vazifalari bilan shugʻullangan. V.

Respublika (lot. respublica, res – ish va publicus – ijtimoiy, umumxalq) – davlat boshqaruvi shakli, unda bar cha davlat hokimiyati organlari saylab qoʻyiladi yoki umummilliy vakolatli muassasalar (parlamentlar) tomonidan shakllantiriladi, fuqarolar esa shaxsiy va siyosiy huquqlarga ega boʻladilar.

Umumiy o‘rta ta’lim davlat ta’lim standartining maqsad va vazifalari Davlat ta’lim standartining maqsadi — umumiy o‘rta ta’lim tizimini mamlakatda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar, rivojlangan xorijiy mamlakatlarning ilg‘or tajribalari hamda ilm-fan va zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalariga asoslangan holda tashkil etish, ma’naviy barkamol va intellektual rivojlangan shaxsni tarbiyalashdan iborat. Davlat ta’lim standartining vazifalari quyidagilardan iborat: umumiy o‘rta ta’lim mazmuni va sifatiga qo‘yiladigan talablarni belgilash; milliy, umuminsoniy va ma’naviy qadriyatlar asosida o‘quvchilarni tarbiyalashning samarali shakllari va usullarini joriy etish; o‘quv-tarbiya jarayoniga pedagogik va zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish, umumiy o‘rta ta’lim muassasalarining o‘quvchilari va bitiruvchilarining malakasiga qo‘yiladigan talablarni belgilash; kadrlarni maqsadli va sifatli tayyorlash uchun ta’lim, fan va ishlab chiqarishning samarali integratsiyasini ta’minlash; ta’lim va uning pirovard natijalari, o‘quvchilarning malaka talablarini egallaganlik darajasini tizimli baholash tartibini, shuningdek ta’lim-tarbiya faoliyati sifatini nazorat qilishning huquqiy asoslarini takomillashtirish; davlat ta’lim standartlari talablarining ta’lim sifati va kadrlar tayyorlashga qo‘yiladigan xalqaro talablarga muvofiqligini ta’minlash. Umumiy o‘rta ta’limning malaka talablari umumta’lim fanlari bo‘yicha ta’lim mazmunining majburiy minimumi va yakuniy maqsadlariga, o‘quv yuklamalari hajmiga hamda ta’lim sifatiga qo‘yiladigan talablardan iborat bo‘lib, u quyidagilardan tashkil topadi: bilim — o‘rganilgan ma’lumotlarni eslab qolish va qayta tushuntirib berish; ko‘nikma — o‘rganilgan bilimlarni tanish vaziyatlarda qo‘llay olish; malaka — o‘rganilgan bilim va shakllangan ko‘nikmalarni notanish vaziyatlarda qo‘llay olish va yangi bilimlar hosil qilish; kompetensiya — mavjud bilim, ko‘nikma va malakalarni kundalik faoliyatda qo‘llay olish qobiliyati. Baholash tizimi — davlat ta’lim standarti bo‘yicha umumiy o‘rta ta’limning malaka talablarini o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilishi darajasini hamda umumiy o‘rta ta’lim muassasasining faoliyati samaradorligini aniqlaydigan mezonlar majmuidan iborat.

Mezon (arab. – tarozi) – 1) zodiak yulduzlar turkumi (Libra). Ung yorugʻ yulduzi 2,6 vizual yulduz kattaligida Ilon, Ilon eltuvchi, Aqrab, Sunbula yulduz turkumlari orasida joylashgan. Oʻzbekistonda qish oxiri, bahor va yoz boshlarida koʻrinadi;

Umumiy o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi tizimida umumta’lim fanlarini o‘rganish bosqichlari O‘zbekiston Respublikasi umumiy o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi tizimida davlat ta’lim standartlariga asoslangan holda umumta’lim fanlarini o‘rganish quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi: Standart darajalari Darajalarning nomlanishi A1 Umumta’lim fanlarini o‘rganishning boshlang‘ich darajasi A1 Umumta’lim fanlarini o‘rganishning kuchaytirilgan boshlang‘ich darajasi A2 Umumta’lim fanlarini o‘rganishning tayanch darajasi A2 Umumta’lim fanlarini o‘rganishning kuchaytirilgan tayanch darajasi B1 Umumta’lim fanlarini o‘rganishning umumiy darajasi B1 Umumta’lim fanlarini o‘rganishning kuchaytirilgan umumiy darajasi Tayanch va fanga oid umumiy kompetensiyalar O‘zbekiston Respublikasida ta’limning uzluksizligi, uzviyligi, o‘quvchi shaxsi va qiziqishlari ustuvorligidan kelib chiqib, ularning yosh xususiyatlariga mos ravishda quyidagi tayanch kompetensiyalar shakllantiriladi. Kommunikativ kompetensiya — ijtimoiy vaziyatlarda ona tilida hamda birorta xorijiy tilda o‘zaro muloqotga kirisha olishni, muloqotda muomala madaniyatiga amal qilishni, ijtimoiy moslashuvchanlikni, hamkorlikda jamoada samarali ishlay olish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.

Til deb murakkab muloqot tizimiga yoki shu tizimni oʻrganish va ishlatish qobiliyatiga aytiladi. Tilni oʻrganuvchi sohaga tilshunoslik deyiladi. Jahon tillari miqdorini aniqlash uchun til va sheva orasida farq oʻrnatish zarur.

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi — mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olishni, saralashni, qayta ishlashni, saqlashni, ulardan samarali foydalana olishni, ularning xavfsizligini ta’minlashni, media madaniyatga ega bo‘lish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi. O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi — doimiy ravishda o‘z-o‘zini jismoniy, ma’naviy, ruhiy, intellektual va kreativ rivojlantirish, kamolotga intilish, hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish, kognitivlik ko‘nikmalarini va hayotiy tajribani mustaqil ravishda muntazam oshirib borish, o‘z xatti-harakatini muqobil baholash va mustaqil qaror qabul qila olish ko‘nikmalarini egallashni nazarda tutadi.

Mustaqillik – davlatning ichki va tashqi ishlarda boshqa davlatlarga qaram boʻlmay faoliyat koʻrsatishi. M. tamoyillariga rioya etish davlatlararo oʻzaro munosabatlarda yetakchi, hukmron qoidadir. Har bir davlatning mustaqilligini tan olish oʻzaro tinchtotuv yashashning prinsiplaridan biridir.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi — jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etish va ularda faol ishtirok etish, o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish, mehnat va fuqarolik munosabatlarida muomala va huquqiy madaniyatga ega bo‘lish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi. Milliy va umummadaniy kompetensiya — vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish, badiiy va san’at asarlarini tushunish, orasta kiyinish, madaniy qoidalarga va sog‘lom turmush tarziga amal qilish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.

Asar (arab. – iz, qodsiq) – 1) bi-ror narsadan qolgan yoki undan darak beruvchi belgi; nishon, iz; 2) Muhammad (sav) dan qolgan barcha sunnatlar; 3) olim, yozuvchi, rassom, bastakor va boshqa ijodining mahsuli.

Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi — aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy, oilaviy, kasbiy va iqtisodiy rejalarni tuza olish, kundalik faoliyatda turli diagramma, chizma va modellarni o‘qiy olish, inson mehnatini yengillashtiradigan, mehnat unumdorligini oshiradigan, qulay shart-sharoitga olib keladigan fan va texnika yangiliklaridan foydalana olish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.

Texnika (techne – mahorat, sanʼat) – moddiy boylik olish hamda odamlar va jamiyatning extiyojlarini qondirish maqsadida inson atrofdagi tabiatga taʼsir qilishiga imkon beradigan vositalar va koʻnikmalar majmui.

Mazkur kompetensiyalar umumta’lim fanlari orqali o‘quvchilarda shakllantiriladi. Shuningdek, har bir umumta’lim fanining mazmunidan kelib chiqqan holda o‘quvchilarda fanga oid umumiy kompetensiyalar ham shakllantiriladi. Darslik — davlat ta’lim standartlariga muvofiq o‘quv dasturi asosida didaktik, metodik, pedagogik-psixologik, estetik va gigiyenik talablarga javob beradigan, o‘quv fanining mavzulari to‘liq yoritilgan, uning asoslari mukammal o‘zlashtirilishiga qaratilgan, o‘quv fanining maqsad va vazifalaridan kelib chiqqan holda ta’lim oluvchilarning yoshi va psixofiziologik xususiyatlarini hisobga olgan holda ishlab chiqiladigan, nazariy ma’lumotlardan tashqari amaliy-tajriba va sinov mashqlarini qamrab olgan kitob shaklidagi o‘quv nashri. 6-SINF (68 soat, haftasiga 2 soat) O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiya elementlari: Kommunikativ kompetensiya: mustaqil fikrini og‘zaki va yozma tarzda ifoda eta olish, darslikdagi turli ko‘rinishga ega ma’lumotlardan foydalanish. Axborot bilan ishlash kompetensiyasi: jismoniy tarbiya faniga oid adabiyotlardan foydalana olish, ommaviy axborot vositalari hamda internet-saytlardan jismoniy tarbiyaga oid bo‘lgan ma’lumotlarni topa olish va ulardan foydalanish. O‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: kun tartibi hamda gigienik qoidalarga amal qila olish; jismoniy tarbiyaga oid manbalar bilan mustaqil tarzda ishlay olish; umumrivojlantiruvchi va gimnastika mashqlarini bajarish. Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi: o‘z oilasi, mahallasi, Vatan oldidagi burchini bilish; guruhlarda ishlay olish; o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilishi, unga rioya qilishi; jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etish, muomala madaniyatga ega bo‘lish. Milliy va umummadaniy kompetensiya: vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lishni; orasta kiyinish, axloqiy madaniy me’yorlarga amal qilish. Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi: hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy, oilaviy rejalarni tuza olish, kundalik faoliyatdagi turli formula, model, chizma va diagrammalarni o‘qiy olish, sanoq, tezlik, epchillik, umumrivojlantiruvchi mashqlarni bajarish. 1-4-mavzular. Umumrivojlantiruvchi mashqlar (4 soat). Buyumlarsiz va buyumlar bilan quyi sinflarda o‘zlashtirilgan mashqlarni takrorlash hamda takomillashtirish. Juft-juft bo‘lib buyumlarsiz va buyumlar bilan mashqlar bajarish. Gimnastika devori yordamida mashqlar bajarish. Mustaqil ravishda 6-8 ta umumrivojlantiruvchi mashqlarni bajarish. Jismoniy sifatlardan tezkorlik va kuchni rivojlantiruvchi mashqlarni bajarish, mashqdan so‘ng nafasni to‘g‘ri olish va chiqarish. Belda gardishni 1 daqiqa davomida aylantirish, arg‘amchida 30 soniya davomida sakrash. 5-6-mavzular.Tayanib sakrash (2 soat). Qiz bolalar – dastlabki holat, uzunasiga o‘rnatilgan (balandligi 90 sm) gimnastika “kozyoli”ga yugurib kelib sakrab, ustiga tayanib tizzalarda turish va cho‘qqaygan holda qo‘llar bilan siltanib kerishib yumshoq sakrab tushish; eniga o‘rnatilgan gimnastika “kozyoli”dan oyoqlarni bukib sakrab o‘tish. O‘g‘il bolalar – balandligi 110 sm uzunasiga qo‘yilgan gimnastika “kozyoli”dan oyoqlarni kerib va bukib sakrash; gimnastika “kozyoli”dan oyoqlarni kerib sakrab 900 ga burilib tushish. 7-mavzu. Tirmashib chiqish (1 soat). Gimnastika narvoniga navbatma-navbat har xil usullar bilan tirmashib chiqish; gimnastika narvoniga chiqishda bir qo‘lda buyumlar (to‘p, tayoqcha) bilan tirmashib chiqish va tushish mashqlari; gimnastika narvonida yonbosh va orqa bilan bilan aralash ushlash usuli bilan osilib turish. O‘g‘il bolalar – 3 m, qiz bolalar – 2 m arqonga uch harakat usulda tirmashib chiqish va tushish.

Harakat – borliqnint ajralmas xususiyati boʻlgan oʻzgaruvchanlikni (q. Barqarorlik va oʻzgaruvchanlik) ifodalovchi falsafiy kategoriya. H. tushunchasi imkoniyatlarning voqelikka aylanishini, roʻy berayotgan hodisalarni, olamning betoʻxtov yangilanib borishini aks ettiradi.

Nazorat ishi (1 soat) 8-9-mavzular. Osilishlar (2 soat). Gimnastika narvonida oyoqlar bilan osilib turishdan, oyoqlar bilan depsinib, kerishishdan osilishga o‘tish; qo‘shpoya poyalaridan oyoqlarni kerib oshirgan holda qo‘llarga tayanib tik turish. O‘g‘il bolalar – baland turnikka osilish, bir oyoq bilan siltanib va ikkinchisi bilan depsinib aylanib ko‘tarilish, qiz bolalar – past turnikka osilish, cho‘qqayib osilish. 10-mavzu. Tayanishlar (1 soat). Polda, gimnastika o‘rindig‘iga qo‘llar bilan tayangan holda bukish va yozish. 11-12-mavzular.Akrobatika (2 soat). Cho‘qqayib tayanib o‘tirgan holda, oyoqlarda depsinib oldinga umboloq oshish.30-40 sm balandlikdagi to‘siq ustidan umboloq oshib o‘tish; orqaga umboloq oshib yarim shpagatga tushish. 13-14-mavzular. Muvozanat saqlash mashqlari.(2 soat). Yakka cho‘p ustida oyoq uchlarida yurish va yugurishlar, “polka” qadamlar bilan oldinga siljishlar; gimnastika ko‘prikchasida turib, qo‘llar yakkacho‘p ustida, sakrab, yakka cho‘p ustida tayanib cho‘qqayishga chiqib olish (o‘qituvchi yordamida); yakka cho‘p ustida qo‘llarni har xil holatda tutib, “qaldirg‘och” hosil qilish. 70-80 sm balandlikdagi yakka cho‘p ustida o‘ng yoki chap oyoqda muvozanat saqlash; yakka cho‘p ustida 30-35° burchak yo‘nalishda yugurib kelib, sakrab tayanib cho‘qqayishga chiqish, turib oldinga “polka” qadamlar bilan siljish, chap oyoqda “qaldirg‘och” hosil qilish, o‘ng oyoq bilan oldinga siltanib, chapga burilish va oyoqlarni juftlab, yuqoriga sakrab, kerishib tushish mashqlari; yakka cho‘pdan yumshoq sakrab tushish va muvozanat saqlab qolish. Nazorat ishi (1 soat) 15-mavzu. Estafetali quvnoq o‘yinlar. (1 soat). O‘rgatilgan akrobatika mashqlari, sakrash, yurish, to‘siqlardan o‘tish, arg‘amchi, gardishlarda, gimnastik o‘rindiqlari, to‘plar bilan iborat estafetali quvnoq o‘yinlar o‘ynash. 16-mavzu. Yurish (1 soat). O‘qituvchi ko‘rsatmasiga asosan yo‘nalishni o‘zgartirib yurish; to‘siqlar ustidan oshib yurish; sportcha yurishning harakat elementlarini o‘rgatish. 17-18-mavzular.Yugurish (2 soat). Past startdan maksimal tezlikdan 30, 60 m masofalarga yugurish. 30-60 m masofalarga estafetali yugurish; balandligi 30-40 sm bo‘lgan to‘siqlardan oshib yugurish. Bir me’yorda 6 daqiqa davomida yengil yugurish; 4×10 mokisimon yugurish; yuqori stardan 800-1000 m ga yugurish; yuqori startdan tepalikka va tepalikdan pastga yugurib tushish. 19-mavzu.Sakrash qoidalari (1 soat). 20-mavzu.Bir va ikki oyoqlab chapga, o‘nga, orqaga burilib sakrash. (1 soat). 21-mavzu.Uzunlikka “oyoq bukish usuli”da sakrash.(1 soat). 22-mavzu.Balandlikka “xatlab o‘tish usuli”da sakrash.(1 soat). Nazorat ishi (1 soat) 23-25-mavzular.Uloqtirish.(3 soat). Tennis koptogini turgan joydan uloqtirish. Tennis koptogini yugurib kelib bosh ortidan yelkadan 4-6 qadam tashlab uloqtirish. Tennis koptogini mo‘ljalga uloqtirish. To‘ldirma to‘p (2 kg) ikki qo‘llab yon tomon bilan turib irg‘itish. 26-mavzu.Kross tayyorgarlik (1 soat). Joydagi tabiiy to‘siqlarni hatlab, sakrab, bosib qadamlab oshib o‘tish; to‘siq ustidan sakrab tushish. O‘quvchilarda shakllangan fanga oid kompetensiyalar: Sog‘lomlashtiruvchi mashqlarni bajarishni tushunish va qo‘llay olish kompetensiyasi: buyumlarsiz va buyumlar mashqlarni bajara oladi; juft-juft bo‘lib buyumlarsiz va buyumlar bilan mashqlarni bajara oladi; gimnastika devori yordamida mashqlar bajara oladi; gimnastika narvoniga navbatma-navbat har xil usullar bilan tirmashib chiqish mashqlarini bajara oladi. Jismoniy mashqlar majmuasini ketma-ketlikda to‘g‘ri bajarish orqali jismoniy sifatlarni rivojlantirish kompetensiyasi: gimnastika mashqlarini bajarishda me’yorlarini bajarishda qomat buzilishi va shikastlanishining oldini olish choralarini biladi va ularga amal qiladi; sakrash qoidalarini biladi, bir va ikki oyoqlab chapga, o‘nga, orqaga burilib sakrash mashqlarini bajara oladi; sakrashning “oyoqni bukib”, “xatlab sakrash” usullarini biladi; sakrash usullarini bajarishda me’yorlarni biladi va ularga amal qiladi. Nazorat ishi(1 soat) 27-31-mavzular. Basketbol. (5 soat). To‘pni yerga urib yo‘nalish va tezlikni o‘zgartirib yugurish. To‘pni bir qo‘l bilan yelkadan, joyida turib qadam tashlab va joyni o‘zgartirib uloqtirish. To‘pni o‘rganilgan usul bilan harakatda halqaga tashlash; to‘pni shitga tekkizib halqaga tashlash (o‘ng va chap tomonlardan). O‘rganilgan basketbol elementlarini qo‘llab ikki tomonlama mini-basketbol o‘ynash. To‘p bilan harakatlangan holda tezlikni oshirib (10 m masofaga) yugurish. 32-36-mavzular.Voleybol (5 soat). Voleybol o‘yinida turish holatini va joylarni o‘zgartirish qoidalarini o‘rgatish. Katta qadamlab chapga, o‘ngga, orqaga, oldinga tezlik bilan yurish qoidalarini o‘rgatish,to‘pni yuqoridan uzatish malakasini mustahkamlash. Pastdan kelgan to‘pni ikki qo‘lda qaytarishni o‘rgatish, voleybol setkasi ustidan, 4-6 m masofada turib, pastdan to‘g‘riga to‘pni bir qo‘lda ushlab, ikkinchi qo‘l bilan urib o‘tkazishni o‘rgatish. Nazorat ishi (1 soat) 37-41-mavzular.Gandbol (5 soat). Himoyada yakkama-yakka harakat qilish. To‘pni darvozaga pastdan, yuqoridan uloqtirishda to‘siq hosil qilish. Kuchni rivojlantirishga qaratilgan mashqlarni bajarish. 42-47-mavzular. Futbol. (6 soat). Jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanish (futbol) jarayonida o‘z-o‘zini nazorat qilish asoslarini bilish. To‘pni olib yurish va to‘pni oyoq yuzasining ichki tomoni bilan tepish. To‘pni tepish texnikasini bajarish. Darvozabon o‘yini, o‘yin jarayonida “bo‘sh o‘rinni tanlash” taktik harakati. Nazorat ishi (1 soat) 48-50-mavzular. Shaxmat saboqlari.(3 soat). Shaxmat taxtasi, shaxmat donalarining harakati, o‘yin qoidalari. Donalarning yurish qoidalari, o‘yinning boshlang‘ich qismi. Yolg‘iz shoxni mot qilish, farzin bilan mot qilish, rux bilan mot qilish, ikki fil bilan mot qilish, ikki ot bilan mot qilish. 51-mavzu. Kurash qoidalari.

Kurash – sport turi, belgilangan qoidaga muvofiq ikki sportchining yakkama-yakka olishuvi. Kurashish sanʼati koʻp xalqlarda qadim zamonlardan buyon maʼlum. K. ayniqsa Yunonistonda keng tarqalib, qad. olimpiada musobaqalaridan doimiy oʻrin olib kelgan.

(1 soat). 52-mavzu.Kurashda qulay holatni egallash. (1 soat). 53-mavzu.Kurash elementlari bo‘lgan harakatli o‘yinlar. (1 soat). 54-mavzu.Kurash usullari. (1 soat). 55-mavzu.Orqadan chalish. (1 soat). 56-57-mavzular.Oldindan chalish. (2 soat). 58-59-mavzular.Oyoqlarni yonidan qoqib yiqitish.(2 soat). 60-61-mavzular. Suzish.(1 soat). Brass usulini o‘rganish uchun maxsus suzish mashqlari; yengil narsalarni suv sathida ushlay bilish; suvdagi o‘yinlar: “Qutqaruvchilar”, “Sho‘ng‘ib quvlashmachoq”. O‘quvchilarda shakllantirilgan fanga oid kompetensiyalar: Jismoniy mashqlar majmuasini ketma-ketlikda to‘g‘ri bajarish orqali jismoniy sifatlarni rivojlantirish kompetensiyasi: sport o‘yinlarining texnika va taktika qoidalarini biladi, sport o‘yinlarida hujum va himoya taktikalariga oid mashqlarni bajara oladi; xujum va himoya taktikalarini bajarish jarayonidaxavfsizlik qoidalariga amal qiladi; futbolda to‘pga beriladigan zarbalarni bilib oladi, darvoza burchaklari, darvozagaberiladigan zarbalar bajara oladi, to‘pni oyoq yuzi va tashqi yoni bilan olib yurishni bajaradi; kurash turlarini biladi, kurash usullarini bajarishdan avval tana a’zolarini chigal yozdi mashqlarini bajara oladi. Sport asbob-anjomlaridan xavfsiz usullarda foydalanish kompetensiyasi: kurash mashqlarini bajarishda xavfsizlik qoidalariga amal qiladi. Nazorat ishi (1 soat) Mavzularni o‘rganish uchun – 61 soat Nazorat ishlari uchun – 7 soat Jami- 68 soat