Ғулом Зафарий (1889-1938) to’liq malumot oling

Ғулом Зафарий кўпқиррали ижод соҳиби бўлиб, у ўзбек миллий театри, театр танқидчилиги, мусиқа маданияти, қолаверса, миллий адабиётимиз тарихида муносиб ўрин эгаллайди. У 1889 йили Тошкентнинг Бешёғоч даҳасига қарашли Каттабоғ маҳалласида таваллуд топти. Аввал эски мактабда, хусусий рус мактабида, Кўкалдош мадрасасида таълим олди. У 1912—1924 йилларда Ўш шаҳрида ўқитувчилик қилди. 1914 йилдан бошлаб Тошкентдаги «Турон» труппасида актёрлик қилди, ўқитувчи бўлиб ишлади.  1917 йилдан «Ишчилар дунёси» журнали, шунингдек, билим юртларида фаолият кўрсатади.

Ғулом Зафарий ижоди 1914 йилдан бошланган бўлиб, у дастлаб ўз шеърлари билан танилади. Сўнгра эса «Бахтсиз шогирд» (1914) номли бир пардали пьеса ёзади, кейин «Баҳор», «Гунафша», «Тўсқинчилик», «Ёрқиной», «Раҳимли ўқитувчи», «Мозорликда», «Мақтанган киши», «Татимбой ота», «Чўпон Темир» (1924) ҳамда «Ёшлар энди берилмас» (1926) каби пьеса ва достонлар яратади.

Бироқ Зафарий ёзувчи, драматург сифатида ўзининг «Ҳалима» пьесаси билан машҳур бўлган. «Ҳалима» 1920 йилда ёзилган бўлиб, ўша йилнинг 14 сентябрида «Турон» труппасида Маннон Уйғур томонидан саҳналаштирилган. Мазкур асар тўнғич миллий мусиқали драма бўлиб, унинг мусиқий безагини ҳам муаллифнинг ўзи машҳур созанда Шораҳим Шоумаров ҳамда мулла Тўйчи Ҳофиз ёрдамида бажарган. Айни чоғда «Ҳалима» ўз даврида миллий опера сифатида баҳоланган. Профессор Фитрат ҳам ушбу асарни опера деб атаган.

Ғулом Зафарий ўзбек миллий куйлари, мақом ва мақом шўъбаларини жуда яхши билган том маънодаги зиёли эди. Унинг «Шарқ мусиқалари ва чолғулари», «Мусиқа муаммоси», «Ўзбек мусиқаси тўғрисида» каби мақолалари шулар жумласидандир.

Ўзбек мусиқа маданияти тарихида у мусиқий саҳнавий асарлар муаллифи, миллий мусиқа намуналари тўпловчиси ҳамда тадқиқотчиси сифатида танилган. Ғулом Зафарий ва унинг сафдошлари (Фитрат, В.Успенский, Элбек) жонбозлиги туфайли уюштирилган илк мусиқий-фольклор экспедициялари натижасида мусиқа меросини тўплаш ва ўрганиш тизимига асос солинди: 1920-йиллар бошида Бухорода Танбур чизиғининг нусхаси топилди, 1923—24 йилларда Бухоро Шашмақом», 1925 йилда Ш.Шоумаровдан Тошкент-Фарғона мақом йўллари илк бор нотага ёзиб олинди. Элбек билан Фарғонага уюштирилган экспедиция натижалари асосида миллий мусиқий фольклорнинг биринчи (гарчанд нота ёзувисиз бажарилган бўлса-да) тизимли нашри — «Ашулалар» тўплами тайёрланди.

Ғулом Зафарий 1937 йилда қатағонга учраб, 1938 йил 4 декабрда қатл этилган.