Нақд пулсиз ҳисоб-китоб қилиш тартиби янгиланди

чек берувчи ва чек олувчига турли банклар томонидан хизмат кўрсатилган та қ дирда:

Naqd pulsiz hisob-kitob qilish tartibi yangilandi

«To‘lovlar va to‘lov tizimlari to‘g‘risida»gi Qonun va yangi tahrirdagi Soliq kodeksi kuchga kirgani munosabati bilan tegishli tuzatishlar kiritish zarurati yuzaga keldi, deb yozadi Norma.

Nizomning ayrim normalari chiqarib tashlandi (tijorat bankining hisob-kitob cheklari va bank plastik kartalari orqali hisob-kitob qilish to‘g‘risidagi boblar), ayrimlari esa to‘ldirildi. Chunonchi, yangilangan versiya hujjatda foydalaniladigan bir qator asosiy tushunchalar bilan to‘ldirildi. «Operatsiya kuni», «valyutalash sanasi», «1-son kartoteka», «2-son kartoteka», «masofaviy xizmat ko‘rsatish tizimi», «elektron to‘lov vositalari» va boshqalar singari tushunchalarga ta’rif berildi.

Inkasso topshiriqnomalari bilan hisob-kitob qilish tartibiga tuzatish kiritildi. Ular to‘lovchining bankiga yoki mablag‘larni oluvchiga yozma yoki elektron shaklda taqdim etiladi. «Qog‘ozdagi» topshiriqnomalar uch nusxada beriladi. Ularning ikkitasi ijro uchun bankda qoldiriladi, uchinchisi esa qabul qilish sanasi ko‘rsatilgan holda bankning mas’ul xodimi tomonidan imzolanadi va unga biriktirilgan shtamp bilan tasdiqlanib, mablag‘larni oluvchiga qaytarib beriladi.

Mablag‘larni oluvchining bankiga inkasso topshiriqnomasi taqdim etilganda ikkita nusxasi tegishli jurnalda qayd etilgan holda pochta xizmati orqali mablag‘larni to‘lovchining bankiga yuboriladi. ERI bilan tasdiqlangan elektron shakldagi inkasso topshiriqnomalari to‘lov tizimi orqali mablag‘larni to‘lovchining bankiga ijro uchun yuboriladi.

Нақд пулсиз ҳисоб-китоб қилиш тартиби янгиланди

Янги таҳрирдаги Низомга айнан қандай ўзгартиришлар киритилиши кутилаётгани ҳақида илгари ёзган эдик ( шарҳга қаранг ). « Тўловлар ва тўлов тизимлари тў ғ рисида »ги Қонун ва янги таҳрирдаги Солиқ кодекси кучга киргани муносабати билан тегишли тузатишлар киритиш зарурати юзага келди.

Низомнинг айрим нормалари чиқариб ташланди (тижорат банкининг ҳисоб-китоб чеклари ва банк пластик карталари орқали ҳисоб-китоб қилиш тўғрисидаги боблар), айримлари эса тўлдирилди. Чунончи, янгиланган версия ҳужжатда фойдаланиладиган бир қатор асосий тушунчалар билан тўлдирилди. «Операция куни», «валюталаш санаси», «1-сон картотека», «2-сон картотека», «масофавий хизмат кўрсатиш тизими», «электрон тўлов воситалари» ва бошқалар сингари тушунчаларга таъриф берилди.

Инкассо топшириқномалари билан ҳисоб-китоб қилиш тартибига тузатиш киритилди. Улар маблағларни тўловчи ёки олувчининг банкига ёзма ёки электрон шаклда тақдим этилади. «Қоғоздаги» топшириқномалар уч нусхада берилади. Уларнинг иккитаси ижро учун банкда қолдирилади, учинчиси эса қабул қилиш санаси кўрсатилган ҳолда банкнинг масъул ходими томонидан имзоланади ва унга бириктирилган штамп билан тасдиқланиб, маблағларни олувчига қайтариб берилади.

Маблағларни олувчининг банкига инкассо топшириқномаси тақдим этилганда иккита нусхаси тегишли журналда қайд этилган ҳолда почта хизмати орқали маблағларни тўловчининг банкига юборилади. ЭРИ билан тасдиқланган электрон шаклдаги инкассо топшириқномалари тўлов тизими орқали маблағларни тўловчининг банкига ижро учун юборилади.

Ҳужжат Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базасида эълон қилинган ва 13.04.2020 йилдан кучга кирган.

Ленара Хикматова.

Ўзбекистон Республикасида нақд пулсиз ҳисоб-китоблар тўғрисидаги Низом (АВ томонидан 03.06.2013 й. 2465-сон билан рўйхатга олинган Марказий банк Бошқарувининг 26.04.2013 й. 9/1-сон қарори билан тасдиқланган)

1. Мазкур Низом Ўзбекистон Республикасида на қ д пулсиз ҳ исоб-китобларни амалга оширувчи юридик ва жисмоний шахсларга нисбатан татби қ этилади.

Ўзбекистон Республикаси бюджет тизими бюджетларининг ғ азна ижроси бўйича амалга ошириладиган на қ д пулсиз ҳ исоб-китоблар Ўзбекистон Республикаси бюджет тизими бюджетларининг ғ азна ижроси қоидаларига (рўйхат ра қ ами 2850, 2016 йил 22 декабрь) мувофи қ тартибга солинади.

2. Ўзбекистон Республикасида на қ д пулсиз ҳ исоб-китоблар қ уйидаги шаклларда амалга оширилади:

тўлов топшири қ номалари билан ҳ исоб-китоблар;

аккредитив бўйича ҳ исоб-китоблар;

инкассо бўйича ҳ исоб-китоблар;

чеклар билан ҳ исоб-китоблар.

3. На қ д пулсиз ҳ исоб-китобларни амалга оширишда қ уйидаги ҳ исоб-китоб ҳ ужжатларидан фойдаланилади:

мазкур Низомнинг 1-иловасига мувофи қ шаклдаги мемориал ордер;

мазкур Низомнинг 2-иловасига мувофи қ шаклдаги тўлов топшири қ номаси;

мазкур Низомнинг 3-иловасига мувофи қ шаклдаги тўлов талабномаси;

мазкур Низомнинг 4-иловасига мувофи қ шаклдаги инкассо топшири қ номаси;

мазкур Низомнинг 5-иловасига мувофи қ шаклдаги аккредитивга ариза;

мазкур Низомнинг 6-иловасига мувофи қ шаклдаги тижорат банкининг ҳ исоб-китоб чеки (бундан буён матнда чек деб юритилади).

На қ д пулсиз ҳ исоб-китоблар банк пластик карталаридан (бундан буён матнда БПК деб юритилади) фойдаланган ҳ олда ҳ ам амалга оширилиши мумкин.

4. На қ д пулсиз ҳ исоб-китоблар шакли ва ҳ исоб-китоб ҳ ужжатларининг тури мабла ғ ларни тўловчи ва мабла ғ ларни олувчи ўртасида тузиладиган шартномага (битимга) мувофи қ белгиланади, қ онун ҳ ужжатларида назарда тутилган ҳ оллар бундан мустасно.

5. Банк ҳ исобвара ғ и шартномасида бош қ а муддатлар белгилаб қ ўйилган бўлмаса, банк тегишли тўлов ҳ ужжати банкка келиб тушган кунда мабла ғ ларни мижознинг ҳ исобвара ғ ига кирим қ илиши ёки мабла ғ ларни унинг ҳ исобвара ғ идан ҳ исобдан чи қ ариши шарт.

Банклар мижознинг топшири ғ ига биноан электрон тўловни тегишли тўлов ҳ ужжати тушган кунда, агар у банкнинг амалиёт куни мобайнида тушган бўлса, амалга ошириши шарт, қ онунда назарда тутилган ҳ оллар бундан мустасно. Агар тўлов ҳ ужжати амалиёт куни тугаганидан кейин тушса, банклар электрон тўловни кейинги иш кунидан кечиктирмай амалга ошириши шарт, қ онунда назарда тутилган ҳ оллар бундан мустасно.

6. Банклар ” Жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштиришга, терроризмни молиялаштиришга ва оммавий қ ир ғ ин қ уролини тар қ атишни молиялаштиришга қ арши курашиш тў ғ рисида”ги Ўзбекистон Республикасининг Қонунига (Ўзбекистон Республикаси қ онун ҳ ужжатлари тўплами, 2004 й., 43-сон, 451-модда) мувофи қ , ҳ исобвара қ лар бўйича операцияларни тўхтатиб туришга ёки уларни амалга оширишни рад этишга ҳ а қ ли.

7. Етказиб берилган ма ҳ сулот (бажарилган ишлар, хизматлар) учун тўловлар бевосита ма ҳ сулот етказиб берувчиларга тўланиши керак, тўловларнинг учинчи шахслар (хўжалик юритувчи субъектлар) ҳ исобидан ундирилишига йўл қ ўйилмайди, товарларни (хизматларни) электрон тижорат ор қ али реализация қ илиш ҳ олатлари ва қ онун ҳ ужжатларида назарда тутилган ҳ оллар бундан мустасно .

8. Мабла ғ лар мабла ғ ларни тўловчининг ҳ исобвара ғ идан ҳ исобдан чи қ арилгандан сўнг, мабла ғ ларни олувчининг ҳ исобвара ғ ига ўтказилади, чеклар ва БПКлар бўйича ҳ исоб-китоб қ илиш бундан мустасно.

9. Мабла ғ ларни тўловчининг ҳ исобвара ғ ида унга қ ўйилган талабларни қ ондириш учун етарли ми қ дорда мабла ғ лар бўлмаган та қ дирда, мабла ғ ларни ҳ исобдан чи қ ариш Хўжалик юритувчи субъектларнинг банк ҳ исобвара қ ларидан пул мабла ғ ларини ҳ исобдан чи қ ариш тартиби тў ғ рисидаги йўриқномага (рўйхат ра қ ами 2342, 2012 йил 15 март) (Ўзбекистон Республикаси қ онун ҳ ужжатлари тўплами, 2012 й., 11-сон, 127-модда) мувофи қ амалга оширилади.

10. Мабла ғ ларни тўловчи ва мабла ғ ларни олувчи томонидан тузилган шартнома бўйича мажбуриятларнинг бажарилмаганлиги ёки лозим даражада бажарилмаганлиги учун тўланиши зарур бўлган пеняни ҳ исоблаш ва ундириш бўйича банклар жавобгар бўлмайди.

11. Мижоз ҳ исоб-китоб операцияларига доир барча масалалар бўйича унга хизмат кўрсатувчи банкка мурожаат қ илади. Банк ва мижоз ўртасидаги низолар улар ўртасида тузилган банк ҳ исобвара ғ и шартномасига мувофи қ ҳ ал қ илинади. Ўзаро келишувга эришилмаган та қ дирда, масалалар суд ор қ али ҳ ал этилади .

12. Банклар ўртасидаги ўзаро ҳ исоб-китоблар Марказий банкнинг Ҳ исоб-китоблар марказида очилган вакиллик ҳ исобвара қ ларидан Марказий банкнинг банклараро тўлов тизими ор қ али миллий валютада амалга оширилади.

13. Марказий банкнинг банклараро тўлов тизими ор қ али электрон тўловлар Марказий банкнинг банклараро тўлов тизими ор қ али электрон тўловларни амалга ошириш тартиби тў ғ рисида низомга (рўйхат ра қ ами 1545, 2006 йил 14 февраль) (Ўзбекистон Республикаси қ онун ҳ ужжатлари тўплами, 2006 й., 6-7-сон, 48-модда) мувофи қ амалга оширилади.

II БОБ. Ҳ ИСОБ-КИТОБ Ҳ УЖЖАТЛАРИНИ

РАСМИЙЛАШТИРИШ ВА УЛАРНИ

14. Ҳ исоб-китоб ҳ ужжатларида қ уйидаги реквизитлар бўлиши шарт:

тартиб ра қ ами;

ҳ ужжатнинг санаси;

мабла ғ ларни тўловчининг номи;

мабла ғ ларни тўловчи ҳ исобвара ғ ининг ра қ ами;

мабла ғ ларни тўловчининг – соли қ тўловчининг идентификация ра қ ами;

мабла ғ ларни тўловчи банкнинг номи;

мабла ғ ларни тўловчи банкнинг коди;

мабла ғ ларни олувчининг номи;

мабла ғ ларни олувчи ҳ исобвара ғ ининг ра қ ами;

мабла ғ ларни олувчи банкнинг номи;

мабла ғ ларни олувчи банкнинг коди;

тўлов ма қ сади;

имзолар намуналари ва му ҳ р изи қ ўйилган вара қ чада кўрсатилган шахснинг(лар) фамилияси тўли қ лигича, исми ва отаси исмининг бош ҳ арфлари ҳ амда уларнинг имзолари (чек бундан мустасно).

15. Чекда қ ўшимча равишда қ уйидаги реквизитлар бўлиши керак:

чекнинг серияси ва тартиб ра қ ами;

жисмоний шахснинг шахсини тасди қ ловчи ҳ ужжатининг серияси ва тартиб ра қ ами;

чек амал қ илиш муддатининг охирги санаси.

Чекларда мабла ғ ларни тўловчининг – соли қ тўловчининг идентификация ра қ ами ва тўлов ма қ сади кўрсатилмайди.

16. Аккредитивга аризада қ ўшимча равишда қ уйидаги реквизитлар бўлиши керак:

аккредитивнинг амал қ илиш муддати;

аккредитив очилаётган шартноманинг тартиб ра қ ами ва санаси;

буюртманинг тартиб ра қ ами;

буюртма берилган сана;

товарнинг (иш, хизмат) номи;

тўловларни амалга ошириш учун асос бўлган ҳ ужжатнинг тури;

қ ўшимча шартлар.

17. Агар таъсис ҳ ужжатларида назарда тутилган бўлса, ҳ исоб-китоб ҳ ужжатларини тўлдиришда мабла ғ ларни тўловчи ва мабла ғ ларни олувчининг қ ис қ артирилган фирма номидан фойдаланиш мумкин .

18. Ҳ исоб-китоб ҳ ужжатлари техник воситалардан фойдаланган ҳ олда тўлдирилади. Ҳ исоб-китоб ҳ ужжатларини бўяш, чизиш ва тузатишга йўл қ ўйилмайди.

19. Чеклар ҳ аво ёки қ ора ранг пастаси бўлган шарикли ручка билан ёхуд техник воситалардан фойдаланган ҳ олда тўлдирилиши мумкин.

20. Банк томонидан ҳ исоб-китоб ҳ ужжатлари қ уйидаги ҳ олларда ижрога қ абул қ илинади:

юридик шахслардан – ҳ исоб-китоб ҳ ужжатларидаги имзолар ва му ҳ р изи имзолар намуналари ва му ҳ р изи қ ўйилган вара қ чада кўрсатилган намунага мувофи қ (ра ҳ барлик вазифаларини ҳ амда бухгалтерия ҳ исоби ва молиявий бош қ ариш вазифаларини амалга оширадиган шахснинг) бўлганда;

якка тартибдаги тадбиркорлик ва юридик шахс ташкил этмасдан туриб де ҳқ он хўжалиги фаолияти билан шу ғ улланувчи шахслардан – ҳ исоб-китоб ҳ ужжатларидаги имзо имзолар намуналари қ ўйилган вара қ чада кўрсатилган намунага мувофи қ бўлган та қ дирда, банк томонидан ижрога қ абул қ илинади.

Ҳ исоб-китоб ҳ ужжатлари имзолар намуналари ва му ҳ р изи қ ўйилган вара қ чага имзо қ ўйган шахслар томонидан имзоланиши шарт. Ҳ исоб-китоб ҳ ужжатларини факсимиле усулида нусха кўчириш воситаларидан фойдаланган ҳ олда имзолаш та қ и қ ланади .

Тадбиркорлик субъектлари томонидан та қ дим қ илинган ҳ исоб-китоб ҳ ужжатларига му ҳ р қ ўйиш ёки ҳ ужжатларни му ҳ р билан тасди қ лаш талаб этилмайди.

21. Банк ҳ исобвара ғ и шартномасида бош қ ача тартиб назарда тутилмаган бўлса, ҳ исоб-китоб ҳ ужжатлари банк амалиёт куни давомида банкнинг мижозлар билан ишлаш ва қ тидан келиб чи ққ ан ҳ олда қ абул қ илинади.

22. Мижознинг ҳ исобвара ғ идан мабла ғ лар:

ҳ исоб-китоб ҳ ужжатларининг асл нусхаси асосида;

электрон тўловлар тизими ор қ али олинган электрон тўлов ҳ ужжатлари асосида;

банк ҳ исобвара қ ларига масофадан хизмат кўрсатиш тизимларидан фойдаланувчилар учун умумий фойдаланишдаги телекоммуникация тармо қ лари ор қ али олинган электрон тўлов ҳ ужжатлари асосида;

БПКлардан фойдаланган ҳ олда тузилган электрон ҳ ужжатлар асосида ҳ исобдан чи қ арилади.

23. Мижознинг ҳ исобвара ғ ига мабла ғ лар:

электрон тўловлар тизими ор қ али келиб тушадиган электрон тўлов ҳ ужжатлари асосида;

чекнинг асл нусхаси асосида;

БПКлардан фойдаланган ҳ олда тузилган электрон ҳ ужжатлар асосида дастурий йўл билан кирим қ илинади.

24. Ҳ исоб-китоб ҳ ужжатларининг нусхалари, шунингдек мабла ғ ларни кирим қ илиш ёки ҳ исобдан чи қ ариш амалга ошириладиган ҳ исоб-китоб ҳ ужжатларининг электрон нусхалари мижознинг ҳ исобвара ғ ига хизмат кўрсатувчи бухгалтер томонидан имзоланади.

Мижознинг ҳ исобвара ғ ига хизмат кўрсатувчи бухгалтер томонидан ҳ исоб-китоб ҳ ужжатини тўловга қ абул қ илиш ва мабла ғ ларни тўлаш саналарини кўрсатган ҳ олда ўзига бириктирилган банк штампи билан тасди қ ланиши шарт.

III БОБ. МЕМОРИАЛ ОРДЕРЛАР

БИЛАН Ҳ ИСОБ-КИТОБЛАР

25. Мемориал ордер банклар томонидан ишлатиладиган на қ д пулсиз ҳ исоб-китоб ҳ ужжати бўлиб, ундан қ уйидаги ҳ олларда фойдаланилади:

мижозлар билан бо ғ ли қ банк операциялари бўйича ҳ исоб-китобларда;

банк хизматларини кўрсатиш бўйича ҳ исоб-китобларда;

банкларнинг ўз ички операцияларида;

мижознинг қ арздорлик мабла ғ ларини қ оплашда, агар банклар билан мижозлар ўртасида тузилган шартномада белгилаб қ ўйилган бўлса;

бухгалтерия ҳ исобидаги хато ёзувларни тузатишда;

жисмоний шахсларнинг тадбиркорлик фаолияти билан бо ғ ли қ бўлмаган ёзма топшири қ лари бўйича мабла ғ ларни на қ д пулсиз шаклда ўтказишни амалга оширишда. Бунда тўлов амалга оширилгандан сўнг, мазкур топшири қ мемориал ордер билан бирга банкнинг кунлик ҳ ужжатлар йи ғ мажилдига тикиб қ ўйилади.

26. “Муддатида тўланмаган ҳ исоб-китоб ҳ ужжатлари” (2-картотека 90963 баланс ҳ исобвара ғ ига кирим қ илинган тўлов топшири қ номалари, тўлов талабномалари ва инкассо топшири қ номалари) бўйича қ исман тўлов амалга ошириш учун дастурий равишда тузилган мемориал ордерларнинг “Тўлов ма қ сади” графасида ҳ исоб-китоб ҳ ужжатининг ра қ ами, санаси ва дастлабки суммаси кўрсатилиши шарт.

27. Банк мабла ғ ларни тўловчи бўлиб қ атнашганда ва бухгалтерия ҳ исобидаги хато ёзувларни тузатишда, мемориал ордерлар банк ра ҳ бари ва бош бухгалтерининг имзолари билан тасди қ ланиши шарт. Бош қ а ҳ олларда, мемориал ордерлар бош бухгалтер ва мазкур операцияни амалга оширган масъул ходимнинг имзоси билан тасди қ ланади.

28. Мемориал ордерлар билан амалга оширилган операцияларнинг тў ғ рилиги учун банк ра ҳ бари, бош бухгалтери ва ушбу операцияни амалга оширган масъул ходим жавобгар ҳ исобланади .

IV БОБ. ТЎЛОВ ТОПШИРИ Қ НОМАЛАРИ

БИЛАН Ҳ ИСОБ-КИТОБЛАР

29. Тўлов топшири қ номаси – мижознинг унга хизмат кўрсатувчи банкка ўз ҳ исобвара ғ идан топшири қ номада белгиланган суммани мабла ғ ларни олувчининг ҳ исобвара ғ ига ўтказиш тў ғ рисидаги топшири ғ и назарда тутилган ҳ исоб-китоб ҳ ужжати.

30. Тўлов топшири қ номалари билан товарлар (ишлар, хизматлар), соли қ лар ва бош қ а мажбурий тўловлар ҳ амда қ онун ҳ ужжатларида та қ и қ ланмаган бош қ а тўловлар бўйича ҳ исоб-китоблар амалга оширилиши мумкин.

Хўжалик юритувчи субъектлар томонидан Ўзбекистон Республикасининг интерактив давлат хизматлари ягона портали ва Ўзбекистон Республикаси Давлат соли қ қ ўмитасининг расмий сайтида жойлашган соли қ тўловчиларнинг шахсий кабинети ор қ али электрон тўлов топшири қ номаси билан бюджетга ва давлат ма қ садли жам ғ армаларига соли қ лар ҳ амда бош қ а мажбурий тўловлар амалга оширилиши мумкин .

31. Банк ҳ исобвара ғ и шартномасида бош қ ача тартиб назарда тутилмаган бўлса, тўлов топшири қ номаси банк томонидан мижознинг ҳ исобвара ғ ида мабла ғ лар мавжуд бўлгандагина қ абул қ илинади.

32. Мижознинг ҳ исобвара ғ ида мабла ғ бўлиши ёки бўлмаслигидан қ атъи назар, мижознинг соли қ лар ва бош қ а мажбурий тўловлар бўйича та қ дим этган тўлов топшири қ номалари банк томонидан қ абул қ илинади.

Мижознинг ҳ исобвара ғ ида мабла ғ бўлмаган та қ дирда, тўлов топшири қ номаси “Муддатида тўланмаган ҳ исоб-китоб ҳ ужжатлари” (2-картотека) 90963 баланс ҳ исобвара ғ ига жойлаштирилади ҳ амда мабла ғ ларнинг келиб тушишига қ араб қ онун ҳ ужжатларида белгиланган тартибда тўланади.

Мижознинг ҳ исобвара ғ ида етарли мабла ғ бўлмаган та қ дирда, банк томонидан мижознинг соли қ лар ва бош қ а мажбурий тўловлар билан бо ғ ли қ тўлов топшири қ номалари бўйича қ исман тўлов амалга оширилади, бунда тўлов топшири қ номасининг ор қ а томонида қ исман тўланган сумма ва сана кўрсатилиб, имзо қ ўйилади. Мабла ғ ларнинг етарли бўлмаган қ исми доирасида тўлов топшири қ номаси “Муддатида тўланмаган ҳ исоб-китоб ҳ ужжатлари” (2-картотека) 90963 баланс ҳ исобвара ғ ига жойлаштирилади ҳ амда мабла ғ ларнинг келиб тушишига қ араб қ онун ҳ ужжатларида белгиланган тартибда тўланади.

Мижоз томонидан соли қ лар ва бош қ а мажбурий тўловлар бўйича та қ дим этилган тўлов топшири қ номалари тегишли давлат соли қ хизмати органининг ёзма рухсати ёки электрон шаклдаги мурожаати асосидагина қ айтариб олиниши мумкин.

33. Тўлов топшири қ номасининг санаси у банкка та қ дим этилган сана билан бир хил бўлиши керак, улар мос келмаган та қ дирда, тўлов топшири қ номаси банк томонидан ижро учун қ абул қ илинмайди.

34. Мижоз почта ало қ аси ташкилотларига ва АТ Хал қ банки филиалларига пенсиялар, алиментлар ва бош қ а тўловлар бўйича ўтказиладиган мабла ғ лар билан бо ғ ли қ тўлов топшири қ номаларига барча зарур ҳ ужжатларни (маълумотномалар, ўтказмалар рўйхати ва бош қ алар) та қ дим этиши шарт.

35. Хўжалик юритувчи субъектнинг кечиктириб бўлмайдиган э ҳ тиёжлари учун ўз ҳ исобвара ғ идаги мабла ғ лардан фойдаланиши Хўжалик юритувчи субъектларнинг банк ҳ исобвара қ ларидан пул мабла ғ ларини ҳ исобдан чи қ ариш тартиби тў ғ рисидаги йўриқномага (рўйхат ра қ ами 2342, 2012 йил 15 март) мувофи қ тўлов топшири қ номалари асосида амалга оширилади. Бунда тўлов топшири қ номасининг “Тўлов ма қ сади” графасига “Кечиктириб бўлмайдиган э ҳ тиёжлар суммаси ҳ исобидан” деб ёзиб қ ўйилади.

36. Тўлов топшири қ номалари банкка:

а) мабла ғ ларни тўловчи ва мабла ғ ларни олувчига битта банк томонидан хизмат кўрсатилганда, тўлов топшири қ номалари уч нусхада та қ дим қ илинади. Бунда тўлов амалга оширилгандан сўнг, тўлов топшири қ номасининг:

биринчи нусхаси – банкнинг кунлик ҳ ужжатлар йи ғ мажилдига тикиб қ ўйилади;

иккинчи нусхаси – мабла ғ ларни олувчининг шахсий ҳ исобвара ғ идан кўчирмага илова қ илинган ҳ олда мабла ғ ларни олувчига та қ дим қ илинади;

учинчи нусхаси – мабла ғ ларни тўловчининг шахсий ҳ исобвара ғ идан кўчирмага илова қ илинган ҳ олда мабла ғ ларни тўловчига та қ дим қ илинади;

б) мабла ғ ларни тўловчи ва мабла ғ ларни олувчига турли банклар томонидан хизмат кўрсатилганда – тўлов топшири қ номалари икки нусхада та қ дим қ илинади. Бунда тўлов амалга оширилгандан сўнг, тўлов топшири қ номасининг:

биринчи нусхаси – банкнинг кунлик ҳ ужжатлар йи ғ мажилдига тикиб қ ўйилади;

иккинчи нусхаси – мабла ғ ларни тўловчининг шахсий ҳ исобвара ғ идан кўчирмага илова қ илинган ҳ олда мабла ғ ларни тўловчига та қ дим қ илинади.

37. Мижозлардан умумий фойдаланишдаги телекоммуникация тармо қ лари ор қ али олинган электрон тўлов топшири қ номаси дастурий назоратдан ўтказилади ва банк амалиёт кунида қ айта ишлаш учун узатилади. Электрон тўлов топшири қ номаси тўлов амалга оширилганидан сўнг, рўйхат кўринишида чоп этилади ва банкнинг кунлик ҳ ужжатлар йи ғ мажилдига тикиб қ ўйилади.

Банк ҳ исобвара қ ларига масофадан хизмат кўрсатиш тизими ор қ али юборилган электрон тўлов топшири қ номаларининг қ о ғ оз кўринишидаги асл нусхаси банкка та қ дим этилмайди. Электрон тўлов топшири қ номаларининг расмийлаштирилиши ва улардаги маълумотларнинг тў ғ рилиги учун мижоз жавобгар ҳ исобланади.

38. Мабла ғ ларни олувчи банк томонидан тўлов тизими ор қ али олинган электрон тўлов топшири қ номалари рўйхат кўринишида чоп этилиб, банкнинг кунлик ҳ ужжатлар йи ғ мажилдига тикиб қ ўйилади. Электрон тўлов топшири қ номасининг бир нусхаси мабла ғ ларни олувчининг шахсий ҳ исобвара ғ идан кўчирмага илова қ илинган ҳ олда унга та қ дим қ илинади.

V БОБ. ТЎЛОВ ТАЛАБНОМАЛАРИ

БИЛАН Ҳ ИСОБ-КИТОБЛАР

39. Тўлов талабномаси – мабла ғ ларни олувчининг мабла ғ ларни тўловчи томонидан тўлов талабномасида кўрсатилган суммани банк ор қ али тўлаш тў ғ рисидаги талаби назарда тутилган ҳ исоб-китоб ҳ ужжати.

Тўлов талабномаси хўжалик юритувчи субъектларнинг фа қ ат асосий талаб қ илиб олингунча депозит ҳ исобвара ғ ига та қ дим этилиши мумкин.

40. Тўлов талабномаси товарлар (ишлар, хизматлар) учун, шунингдек мабла ғ ларни олувчи ҳ амда мабла ғ ларни тўловчи ўртасида тузилган шартномада назарда тутилган бош қ а тўловлар бўйича та қ дим этилиши мумкин.

41. Тўлов талабномалари қ уйидаги турларга бўлинади:

акцептли тўлов талабномаси – тўлов талабномасида назарда тутилган сумма мабла ғ ларни тўловчи томонидан акцептланганидан (тан олинганидан) сўнг, тўловлар амалга ошириладиган ҳ исоб-китоб ҳ ужжати;

акцептсиз тўлов талабномаси – тўлов талабномасида назарда тутилган сумма мабла ғ ларни тўловчининг розилиги бўлиши ёки бўлмаслигидан қ атъи назар, тўловлар амалга ошириладиган ҳ исоб-китоб ҳ ужжати.

42. Товарларни етказиб берувчи тўлов талабномасининг “Тўлов ма қ сади” графасида:

шартнома тури, санаси ва тартиб ра қ ами;

товарни жўнатиш (топшириш) санаси ва товар-транспорт ёки қ абул қ илиш-топшириш ҳ ужжатлари ра қ ами ҳ амда транспорт тури, товарлар почта ало қ аси ор қ али жўнатилганда эса, почта квитанцияларининг ра қ ами;

товарлар сотиб олувчининг транспорт воситаси билан олиб кетилганда “__-сонли ишонч хати асосида сотиб олувчининг транспорт воситаси билан олиб чи қ иб кетилган” деган ёзув кўрсатилиши шарт.

43. Тўлов талабномаси битта операция бўйича такроран та қ дим этилиши мумкин эмас, дастлабки тўлов талабномаси мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банкка келиб тушмаган ҳ оллар бундан мустасно.

44. Тўлов талабномаси мабла ғ ларни олувчи томонидан мазкур Низомнинг 7-иловасига мувофи қ шаклдаги икки нусхада тузилган Реестр билан бирга унга хизмат кўрсатувчи банкка та қ дим қ илинади. Реестрнинг биринчи нусхаси ташкилот ра ҳ бари ва бухгалтерия ҳ исоби ва молиявий бош қ ариш вазифаларини амалга оширувчи шахс томонидан имзоланган ҳ амда ташкилот му ҳ ри билан тасди қ ланган бўлиши керак, бунда тадбиркорлик субъектлари томонидан та қ дим қ илинган реестрда му ҳ р изининг мавжудлиги талаб этилмайди. Реестрнинг биринчи нусхаси қ абул қ илиш санаси кўрсатилиб, банк масъул ходимининг имзоси ва банк томонидан унга бириктириб қ ўйилган му ҳ р билан тасди қ ланган ҳ олда мабла ғ ларни олувчига хизмат кўрсатувчи банкда қ олади .

Реестрнинг иккинчи нусхаси қ абул қ илиш санаси кўрсатилиб, бухгалтернинг имзоси ва банк томонидан бухгалтерга бириктириб қ ўйилган му ҳ р билан тасди қ ланган ҳ олда мабла ғ ларни олувчига қ айтарилади.

45. Акцептли тўлов талабномалари қ уйидагича та қ дим қ илинади:

а) мабла ғ ларни тўловчи ва мабла ғ ларни олувчига битта банк томонидан хизмат кўрсатилганда, тўлов талабномаси уч нусхада та қ дим қ илинади.

Бунда тўлов талабномасининг биринчи ва иккинчи нусхалари – банкда қ олдирилади. Тўлов талабномасининг учинчи нусхаси – у келиб тушгандан кейинги иш кунидан кечиктирмай (мабла ғ ларни тўловчи ёки унинг вакили белгиланган муддатда банкка ташриф буюрмаган ҳ оллар бундан мустасно), банк томонидан ҳ ужжатни қ абул қ илиш санаси кўрсатилган ҳ олда акцептлаш учун мабла ғ ларни тўловчи ёки унинг вакилига топширилади .

Мижоз томонидан тўлов талабномаси акцептланганидан ва тўлов амалга оширилганидан сўнг, тўлов талабномасининг:

биринчи нусхаси – банкнинг кунлик ҳ ужжатлар йи ғ мажилдига тикиб қ ўйилади;

иккинчи нусхаси – мабла ғ ларни олувчининг шахсий ҳ исобвара ғ идан кўчирмага илова қ илинган ҳ олда мабла ғ ларни олувчига та қ дим қ илинади;

б) мабла ғ ларни тўловчи ва мабла ғ ларни олувчига турли банклар томонидан хизмат кўрсатилганда – тўлов талабномалари уч нусхада мабла ғ ларни олувчи банкка та қ дим қ илинади. Тўлов талабномасининг барча нусхалари мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банкка юборилади. Бунда тўлов талабномасининг:

биринчи ва иккинчи нусхалари – банкда қ олдирилади;

учинчи нусхаси – кейинги иш кунидан кечиктирмай (мабла ғ ларни тўловчи ёки унинг вакили белгиланган муддатда банкка ташриф буюрмаган ҳ оллар бундан мустасно), банк томонидан қ абул қ илиш санаси кўрсатилган ҳ олда акцептлаш учун мабла ғ ларни тўловчи ёки унинг вакилига топширилади ;

в) мабла ғ ларни тўловчи тўлов талабномасини белгиланган муддатда банкка ташкилот ра ҳ барининг (якка тартибдаги тадбиркор ва юридик шахс ташкил этмасдан туриб де ҳқ он хўжалиги фаолияти билан шу ғ улланувчи шахс) имзоси билан акцепт тў ғ рисида тўлов талабномасининг ю қ оридаги чап бурчагига белги қ ўйиб қ айтариши керак. Мабла ғ ларни тўловчи белгиланган муддатда ўзининг розилиги ёки тўловдан тўлалигича ёхуд қ исман бош тортиши тў ғ рисида маълум қ илмаган та қ дирда, тўлов талабномаси банк томонидан умумий тартибда акцептланади ҳ амда тўлов амалга оширилгандан сўнг, тўлов талабномасининг:

биринчи нусхаси – банкнинг кунлик ҳ ужжатлар йи ғ мажилдига тикиб қ ўйилади;

иккинчи нусхаси – мабла ғ ларни тўловчининг шахсий ҳ исобвара ғ идан кўчирмага илова қ илинган ҳ олда мабла ғ ларни тўловчига та қ дим қ илинади.

46. Тўлов талабномасига дебиторлик-кредиторлик қ арзларини солиштириш далолатномаси, товарлар (ишлар, хизматлар) тў ғ рисидаги далолатноманинг илова қ илиниши тўлов талабномасини акцептлаш учун асос бўлмайди.

Тўлов талабномасини бош қ а усуллар билан (дебиторлик-кредиторлик қ арзларини солиштириш далолатномаси ва бажарилган ишлар (хизматлар) бўйича далолатноманинг тўлов талабномасига илова қ илиниши) акцептлашга йўл қ ўйилмайди.

47. Акцептсиз тўлов талабномалари банкка:

а) мабла ғ ларни тўловчи ва мабла ғ ларни олувчига битта банк томонидан хизмат кўрсатилганда, тўлов талабномалари уч нусхада та қ дим қ илинади. Бунда тўлов амалга оширилгандан сўнг, тўлов талабномасининг:

биринчи нусхаси – банкнинг кунлик ҳ ужжатлар йи ғ мажилдига тикиб қ ўйилади;

иккинчи нусхаси – мабла ғ ларни тўловчининг шахсий ҳ исобвара ғ идан кўчирмага илова қ илинган ҳ олда мабла ғ ларни тўловчига та қ дим қ илинади;

учинчи нусхаси – мабла ғ ларни олувчининг шахсий ҳ исобвара ғ идан кўчирмага илова қ илинган ҳ олда мабла ғ ларни олувчига та қ дим қ илинади;

б) мабла ғ ларни тўловчи ва мабла ғ ларни олувчига турли банклар томонидан хизмат кўрсатилганда – тўлов талабномалари икки нусхада та қ дим қ илинади. Бунда мабла ғ ларни олувчига хизмат кўрсатувчи банк томонидан тўлов талабномасининг барча нусхалари мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банкка юборилади ва тўлов амалга оширилгандан сўнг, тўлов талабномасининг:

биринчи нусхаси – банкнинг кунлик ҳ ужжатлари йи ғ мажилдига тикиб қ ўйилади;

иккинчи нусхаси – мабла ғ ларни тўловчининг шахсий ҳ исобвара ғ идан кўчирмага илова қ илинган ҳ олда мабла ғ ларни тўловчига та қ дим қ илинади.

48. Электрон тўловлар тизими ор қ али банкка келиб тушган электрон тўлов талабномалари рўйхат кўринишида чоп этилиб, банкнинг кунлик ҳ ужжатлар йи ғ мажилдига тикиб қ ўйилади. Электрон тўлов талабномасининг нусхаси мабла ғ ларни олувчининг шахсий ҳ исобвара ғ идан кўчирмага илова қ илинган ҳ олда мабла ғ ларни олувчига та қ дим қ илинади.

49. Мабла ғ ларни тўловчининг ҳ исобвара ғ ида мабла ғ лар мавжуд бўлмаган та қ дирда, тўлов талабномаси “Муддатида тўланмаган ҳ исоб-китоб ҳ ужжатлари” (2-картотека) 90963 баланс ҳ исобвара ғ ига жойлаштирилади ҳ амда бу ҳ а қ да уч иш куни ичида мабла ғ ларни олувчига хизмат кўрсатувчи банкка маълум қ илинади ва мабла ғ ларнинг келиб тушишига қ араб тўлаб борилади.

Мабла ғ ларни тўловчининг ҳ исобвара ғ ида етарли мабла ғ бўлмаган та қ дирда, банк томонидан ҳ исобвара қ қ олди ғ и доирасида тўлов амалга оширилади. Мабла ғ ларнинг етарли бўлмаган қ исми доирасида тўлов талабномаси “Муддатида тўланмаган ҳ исоб-китоб ҳ ужжатлари” (2-картотека) 90963 баланс ҳ исобвара ғ ига жойлаштирилади, бунда тўлов талабномасининг ор қ а томонида қ исман тўланган сумма ва сана кўрсатилиб, имзо қ ўйилади.

50. Акцептли ва акцептсиз тўлов талабномаларининг “Муддатида тўланмаган ҳ исоб-китоб ҳ ужжатлари” (2-картотека) 90963 баланс ҳ исобвара ғ идан ҳ исобдан чи қ арилиши мабла ғ ларни олувчининг ёзма аризасига асосан амалга оширилади ҳ амда унга хизмат кўрсатувчи банкка ижро этилмасдан қ айтариб юборилади.

51. Акцептли тўлов талабномасининг нусхаси банкка келиб тушгандан кейинги кундан кечиктирмай, мабла ғ ларни тўловчи ёки унинг вакилига “Тўлов муддатини кутаётган ҳ исоб-китоб ҳ ужжатлари” журналида имзо қ ўйдирган ҳ олда топширилади ҳ амда “Тўлов муддатини кутаётган ҳ исоб-китоб ҳ ужжатлари” (1-картотека) 90962 баланс ҳ исобвара ғ ига жойлаштирилади.

Акцептли тўлов талабномасининг нусхасини мабла ғ ларни тўловчи ёки унинг вакилига имзо қ ўйдирган ҳ олда топшириш имкони бўлмаган та қ дирда, тўлов талабномаси у келиб тушгандан сўнг, ўн иш куни ўтгач мабла ғ ларни олувчига хизмат кўрсатувчи банкка тўлов талабномасининг ю қ ори чап бурчагига “Мижознинг келмаганлиги сабабли ижро этилмади” деб ёзилган ҳ олда ижро этилмасдан қ айтариб юборилади.

Агар ўн кун ичида мабла ғ ларни тўловчининг топшири ғ ига кўра унинг ҳ исобвара ғ идан мабла ғ ларни ҳ исобдан чи қ ариш операциялари (жумладан, на қ д пул бериш) амалга оширилган бўлса, мабла ғ ларни олувчи мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банкдан Ҳ исоб ра қ амлар очиш, мижозлар ҳ исоб ра қ амларидан мабла ғ ларни ўтказиш ва кўчириш, ме ҳ натга ҳ а қ тўлаш ва қ онун ҳ ужжатларида назарда тутилган бош қ а э ҳ тиёжлар учун на қ д пул бериш бўйича белгиланган талабларни бузганлик учун тижорат банкларига жазо жарималарини қ ўллаш тартиби тў ғ рисидаги низомга (рўйхат ра қ ами 1044, 2001 йил 30 июнь) (Ўзбекистон Республикаси вазирликлари, давлат қ ўмиталари ва идораларининг меъёрий ҳ ужжатлари ахборотномаси, 2001 й., 12-сон) мувофи қ жарима ундиришга ҳ а қ ли.

52. Мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банк томонидан акцептли тўлов талабномаларини акцептлаш бўйича қ уйидаги муддат белгиланади:

бир ҳ удудда (вилоятлар, Тошкент ша ҳ ри, Қ ора қ алпо ғ истон Республикаси) жойлашган мижозлар учун – тўлов талабномаси топширилганидан кейинги кундан бошлаб уч иш куни;

бош қ а ҳ удудда жойлашган мижозлар учун – тўлов талабномаси топширилганидан кейинги кундан бошлаб беш иш куни;

мабла ғ ларни тўловчининг ёзма талабига кўра – тўлов талабномаси топширилганидан кейинги кундан бошлаб ўн иш куни.

Мабла ғ ларни тўловчи ушбу муддат ичида тўлов талабномасини акцептлашни тўла ёки қ исман ёзма равишда рад этиш ҳ у қ у қ ига эга.

53. Мабла ғ ларни тўловчининг ёзма равишдаги аризаси имзолар намуналари ва му ҳ р изи қ ўйилган вара қ чада кўрсатилган шахслар томонидан имзоланиши ва аризада тўла ёки қ исман рад этиш сабаблари кўрсатилиши шарт.

54. Мабла ғ ларни тўловчи томонидан банкка акцептлашни тўла рад этиш бўйича мурожаат келиб тушган та қ дирда, тўлов талабномаси шу куннинг ўзида “Тўлов муддатини кутаётган ҳ исоб-китоб ҳ ужжатлари” (1-картотека) 90962 баланс ҳ исобвара ғ идан олиниб, ижро этилмасдан мабла ғ ларни олувчига хизмат кўрсатувчи банкка мурожаатнинг нусхаси билан бирга қ айтариб юборилади.

Мабла ғ ларни тўловчи томонидан акцептлаш қ исман рад этилган та қ дирда, тўлов акцептланган сумма доирасида амалга оширилади. Мабла ғ ларни тўловчининг ҳ исобвара ғ ида мабла ғ бўлмаган та қ дирда, тўлов талабномаси “Муддатида тўланмаган ҳ исоб-китоб ҳ ужжатлари” (2-картотека) 90963 баланс ҳ исобвара ғ ига жойлаштирилади. Бунда мабла ғ ларни олувчига хизмат кўрсатувчи банк уч иш куни ичида мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банк томонидан тўлов талабномасини акцептлашнинг қ исман рад этилганлиги тў ғ рисида ёзма равишда хабардор қ илинади.

55. Мабла ғ ларни тўловчи мазкур Низомнинг 52-бандида белгиланган муддатда тўлов талабномасини акцептлаш ёхуд акцептлашни тўла ёки қ исман рад этиш бўйича банкка мурожаат қ илмаган та қ дирда, тўлов талабномаси акцептланган ҳ исобланади.

Тўлов талабномасини акцептлашни тўла ёки қ исман рад этиш сабаблари ва уларни асослашга доир низолар банклар томонидан кўриб чи қ илмайди.

56. Мабла ғ лар қ уйидаги ҳ олларда акцептсиз ҳ исобдан чи қ арилади:

тўлов талабномасига мабла ғ ларни тўловчининг суммани тан олганлиги тў ғ рисидаги ёзма хати асл нусхада илова қ илинганда. Дебиторлик-кредиторлик қ арзларини солиштириш далолатномаси, товарлар (ишлар, хизматлар) тў ғ рисидаги далолатноманинг тўлов талабномасига илова қ илиниши акцептсиз ҳ исобдан чи қ ариш учун асос бўлмайди;

банклар томонидан – мабла ғ ларни тўловчининг асосий ҳ исобвара ғ ига хизмат кўрсатувчи банкка – мабла ғ ларни тўловчининг кредитлар бўйича қ арзлари ўз ва қ тида сўндирилмаганда;

қ онун ҳ ужжатларида назарда тутилган бош қ а ҳ олларда.

Бундай ҳ олларда, тўлов талабномасининг ю қ ори ўнг бурчагига “Акцептсиз” деган ёзув киритилади.

57. Банк амалиёт куни давомида мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банкка келиб тушган акцептсиз тўлов талабномалари бўйича тегишли сумма шу куннинг ўзида тўланади, мабла ғ ларни тўловчининг ҳ исобвара ғ ида мабла ғ бўлмаган ёки етарли мабла ғ бўлмаган та қ дирда, тўлов талабномаси тўланмаган сумма доирасида “Муддатида тўланмаган ҳ исоб-китоб ҳ ужжатлари” (2-картотека) 90963 баланс ҳ исобвара ғ ига жойлаштирилади.

VI БОБ. ИНКАССО ТОПШИРИ Қ НОМАЛАРИ

БИЛАН Ҳ ИСОБ-КИТОБЛАР

58. Инкассо топшири қ номаси – мабла ғ ларни олувчининг инкассо топшири қ номасида кўрсатилган суммани мабла ғ ларни тўловчининг ҳ исобвара ғ идан сўзсиз равишда ҳ исобдан чи қ ариш бўйича топшири ғ и назарда тутилган ҳ исоб-китоб ҳ ужжати.

Инкассо топшири қ номаси хўжалик юритувчи субъектларнинг фа қ ат асосий талаб қ илиб олингунча депозит ҳ исобвара ғ ига та қ дим этилиши мумкин.

59. Қ уйидагилар инкассо топшири қ номаларини та қ дим этиш ҳ у қ у қ ига эга:

а) давлат соли қ хизмати органлари:

давлат бюджетига тўланадиган соли қ лар ва бош қ а мажбурий тўловларни ундириш учун;

Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳ узуридаги бюджетдан таш қ ари Пенсия жам ғ армасига мажбурий тўловларни ундириш учун;

фу қ ароларнинг шахсий жам ғ ариб бориладиган пенсия ҳ исобвара қ ларига жам ғ ариб бориладиган бадаллар бўйича тўловларни ундириш учун;

савдо ташкилотларини истисно қ илганда, микрофирмалар ва кичик корхоналар томонидан ҳ исобланган ягона соли қ тўлови ми қ дорининг қ онун ҳ ужжатларида белгиланган тегишли фоизини ўзаро қ ўллаб- қ увватлаш тў ғ рисидаги шартномалар асосида Ўзбекистон ёшлар иттифо қ ининг ривожлантириш жам ғ армасига ундириш учун;

дебиторларнинг банк ҳ исобвара қ ларига ўзаро ҳ исоб-китобларнинг солиштирма далолатномасини илова қ илган ҳ олда соли қ тўловчининг соли қ қ арзи суммасини ундириш учун;

б) божхона органлари – ўз муддатида тўланмаган божхона тўловлари ва жарималарни ундириш тў ғ рисида;

в) давлат ижрочилари ва ундирувчилар – ижро ҳ ужжатлари бўйича пул мабла ғ ларини ундириш тў ғ рисида;

в-1) Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси ҳ узурида Мажбурий ижро бюроси ва унинг ҳ удудий тузилмалари етказиб берилган энергия ресурслари ҳ амда сув таъминоти ва сув чи қ ариш хизмати учун қ арздорликни истеъмолчилар – юридик шахслар ва якка тартибдаги тадбиркорларнинг банк ҳ исобвара қ ларига;

г) Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги:

республика бюджетидан молиялаштириш жараёнида белгиланган ми қ дордан орти қ ўтказилган мабла ғ ларни қ айтариш учун бюджет ташкилотларининг бюджет ҳ исобвара қ ларига;

тижорат банкларига шартнома асосида депозитга қ ўйилган Ўзбекистон Республикасининг республика бюджети мабла ғ лари ва улар бўйича ҳ исобланган фоизлари ўз ва қ тида қ айтарилмаган та қ дирда, уларнинг исталган ҳ исобвара қ ларига;

Ўзбекистон Республикаси кафолати остида берилган хорижий кредитларни қ айтариш ва фоизлар тўлаш билан бо ғ ли қ мажбуриятлар бўйича қ арздорларнинг миллий ва чет эл валютасидаги банк ҳ исобвара қ ларига ;

д) Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳ узуридаги Қ ишло қ хўжалигини давлат томонидан қ ўллаб- қ увватлаш жам ғ армаси (бундан буён матнда Жам ғ арма деб юритилади) – Жам ғ арма мабла ғ лари ҳ исобидан тижорат агентларига (“Ўзпахтасаноат” АЖ, “Ўздонма ҳ сулот” АК, “Ўзагролизинг” АЖ, “Ўзмашлизинг” МЧЖ) ажратилган ма қ садли мабла ғ ларни қ айтариш бўйича мажбуриятлар тижорат агентлари томонидан бажарилмаган та қ дирда, уларнинг банк ҳ исобвара қ ларига.

60. “Суд ҳ ужжатлари ва бош қ а органлар ҳ ужжатларини ижро этиш тў ғ рисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қ онунининг 7-моддасида назарда тутилган ҳ ужжатлар ижро ҳ ужжатлари ҳ исобланади.

61. Мабла ғ ларни ижро ҳ ужжатлари асосида ундириш бўйича инкассо топшири қ номалари ижро ҳ ужжатининг асл нусхаси та қ дим қ илинган та қ дирда, банк томонидан қ абул қ илинади. Ижро ҳ ужжатининг асл нусхаси йў қ олган та қ дирда, унинг дубликати ундирув учун асос бўлади. Мабла ғ ларни ижро ҳ ужжатларининг нусхалари асосида ҳ исобдан чи қ ариш та қ и қ ланади.

Давлат ижрочилари томонидан қ ўйиладиган инкассо топшири қ номалари давлат ижрочисининг қ арорига илова қ илинган ҳ олда та қ дим қ илинади . Давлат ижрочилари энергия ресурслари ҳ амда сув таъминоти ва сув чи қ ариш хизмати бўйича қ арздорликни ундиришда инкассо топшири қ номаларини бевосита мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банкка давлат ижрочисининг қ арорини илова қ илмаган ҳ олда та қ дим этиши мумкин.

Мабла ғ ларни ижро ҳ ужжатлари асосида ундириш бўйича инкассо топшири қ номалари “Тўлов ма қ сади” графасида ижро ҳ ужжатининг тартиб ра қ ами ва санаси, шунингдек давлат божи харажатлари ва қ арз суммалари ало ҳ ида ажратиб кўрсатилиши керак.

62. Инкассо топшири қ номаларининг тў ғ ри та қ дим этилиши бўйича жавобгарлик инкассо топшири қ номасини та қ дим этган органлар зиммасига юклатилади. Инкассо топшири қ номалари бўйича тўловларни мабла ғ ларни тўловчиларнинг ҳ исобвара қ ларидан сўзсиз равишда ҳ исобдан чи қ аришга оид эътирозлар банк томонидан кўриб чи қ илмайди.

63. Инкассо топшири қ номалари бўйича мабла ғ ларни ундириб олишни тўхтатиб қ ўйиш ёки ча қ ириб олиш инкассо топшири қ номасини та қ дим этган орган томонидан ёки ундирувчининг аризасига кўра ёхуд суд қ арорига мувофи қ амалга оширилади. Инкассо топшири қ номаси суд қ арорига асосан бекор қ илиниши мумкин .

64. Инкассо топшири қ номасини топшириш ёки жўнатишда у банкнинг бош бухгалтери ва мижознинг ҳ исобвара ғ ига хизмат кўрсатувчи бухгалтернинг имзоси ва банкнинг му ҳ ри билан тасди қ ланади ҳ амда қ уйидаги маълумотлар кўрсатилган ҳ олда устхат ёзилади:

инкассо топшири қ номасининг банкка келиб тушган санаси;

инкассо топшири қ номаси бўйича мабла ғ қ исман тўланган бўлса, ундириб олинган сумманинг ми қ дори;

инкассо топшири қ номасини топшириш ёки жўнатиш санаси.

65. Инкассо топшири қ номалари:

бир ҳ удуд ичидаги ҳ исоб-китобларда – мабла ғ ларни олувчига хизмат кўрсатувчи банкка ёки мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банкка та қ дим қ илинади;

ҳ удудлараро ҳ исоб-китобларда – фа қ ат мабла ғ ларни олувчига хизмат кўрсатувчи банкка та қ дим қ илинади.

66. Мазкур Низомнинг 59-бандида назарда тутилган инкассо топшири қ номаларини та қ дим этиш ҳ у қ у қ ига эга бўлган субъектлар инкассо топшири қ номаларини электрон шаклда мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банкка та қ дим этиши ёки ча қ ириб олиши мумкин.

Инкассо топшири қ номаси битта операция бўйича такроран та қ дим этилиши мумкин эмас, дастлабки инкассо топшири қ номаси мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банкка келиб тушмаган ҳ оллар бундан мустасно .

67. Инкассо топшири қ номаси банкка қ уйидаги тартибда та қ дим қ илинади:

а) мабла ғ ларни тўловчи ва мабла ғ ларни олувчига битта банк томонидан хизмат кўрсатилганда – инкассо топшири қ номалари тўрт нусхада та қ дим қ илинади. Бунда инкассо топшири қ номасининг:

биринчи, иккинчи ва учинчи нусхалари – ижро учун банкда қ олдирилади;

тўртинчи нусхаси – қ абул қ илиш санаси кўрсатилган ҳ олда мижознинг ҳ исобвара ғ ига хизмат кўрсатувчи бухгалтер томонидан имзоланади ва унга бириктирилган му ҳ р билан тасди қ ланиб, мабла ғ ларни олувчига қ айтариб берилади;

б) бир ҳ удуд ичида ҳ исоб-китобларни амалга оширишда инкассо топшири қ номалари уч нусхада бевосита мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банкка та қ дим қ илиниши мумкин. Бунда инкассо топшири қ номасининг:

биринчи ва иккинчи нусхалари – ижро ҳ ужжатлари илова қ илинган ҳ олда ижро учун банкда қ олдирилади;

учинчи нусхаси – қ абул қ илиш санаси кўрсатилган ҳ олда мижознинг ҳ исобвара ғ ига хизмат кўрсатувчи бухгалтер томонидан имзоланади ва унга бириктирилган му ҳ р билан тасди қ ланиб, мабла ғ ларни олувчига қ айтариб берилади;

в) ҳ удудлараро ҳ исоб-китобларни амалга оширишда инкассо топшири қ номалари уч нусхада фа қ атгина мабла ғ ларни олувчига хизмат кўрсатувчи банкка та қ дим қ илинади. Бунда инкассо топшири қ номасининг:

биринчи ва иккинчи нусхалари – қ абул қ илиш санаси кўрсатилган ҳ олда мижознинг ҳ исобвара ғ ига хизмат кўрсатувчи бухгалтер томонидан имзоланади ва унга бириктирилган му ҳ р билан тасди қ ланиб, мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банкка юборилади;

учинчи нусхаси – қ абул қ илиш санаси кўрсатилган ҳ олда мижознинг ҳ исобвара ғ ига хизмат кўрсатувчи бухгалтер томонидан имзоланади ва унга бириктирилган му ҳ р билан тасди қ ланиб, мабла ғ ларни олувчига қ айтариб берилади.

68. Мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банк томонидан инкассо топшири қ номасини бажариш қ уйидаги тартибда амалга оширилади:

а) мабла ғ ларни тўловчи ва мабла ғ ларни олувчига битта банк томонидан хизмат кўрсатилган та қ дирда, тўлов амалга оширилгандан сўнг, инкассо топшири қ номасининг:

биринчи нусхаси – банкнинг кунлик ҳ ужжатлар йи ғ мажилдига тикиб қ ўйилади;

иккинчи нусхаси – ижро ҳ ужжатлари илова қ илинган ҳ олда шахсий ҳ исобвара ғ идан кўчирма билан бирга мабла ғ ларни тўловчига берилади;

учинчи нусхаси – шахсий ҳ исобвара ғ идан кўчирма билан бирга мабла ғ ларни олувчига берилади;

б) бир ҳ удуд ичида ҳ исоб-китоблар амалга оширилганда, тўлов амалга оширилгандан сўнг, инкассо топшири қ номасининг:

биринчи нусхаси – банкнинг кунлик ҳ ужжатлар йи ғ мажилдига тикиб қ ўйилади;

иккинчи нусхаси – ижро ҳ ужжатлари илова қ илинган ҳ олда шахсий ҳ исобвара ғ идан кўчирма билан бирга мабла ғ ларни тўловчига берилади;

в) ҳ удудлараро ҳ исоб-китоблар амалга оширилганда, тўлов амалга оширилгандан сўнг, инкассо топшири қ номасининг:

биринчи нусхаси – банкнинг кунлик ҳ ужжатлар йи ғ мажилдига тикиб қ ўйилади;

иккинчи нусхаси – ижро ҳ ужжатлари илова қ илинган ҳ олда шахсий ҳ исобвара ғ идан кўчирма билан бирга мабла ғ ларни тўловчига берилади.

69. Бир ҳ удуд ичидаги ва ҳ удудлараро ҳ исоб-китоблар бўйича мабла ғ ларни олувчига хизмат кўрсатувчи банкка электрон тўловлар тизими ор қ али келиб тушган инкассо топшири қ номалари рўйхат кўринишида чоп этилиб, банкнинг кунлик ҳ ужжатлар йи ғ мажилдига тикиб қ ўйилади. Электрон инкассо топшири қ номаси нусхаси банк томонидан мабла ғ ларни олувчининг шахсий ҳ исобвара ғ идан кўчирмага илова қ илинган ҳ олда мабла ғ ларни олувчига та қ дим қ илинади.

70. Мабла ғ ларни тўловчининг ҳ исобвара ғ ида мабла ғ бўлмаган та қ дирда, инкассо топшири қ номаси “Муддатида тўланмаган ҳ исоб-китоб ҳ ужжатлари” (2-картотека) 90963 баланс ҳ исобвара ғ ига жойлаштирилади ва бу ҳ а қ да мабла ғ ларни олувчига хизмат кўрсатувчи банкка уч иш куни ичида хабар берилади ҳ амда мабла ғ ларнинг келиб тушишига қ араб қ онун ҳ ужжатларида белгиланган тартибда тўланади.

71. Мабла ғ ларни тўловчининг ҳ исобвара ғ ида етарли мабла ғ бўлмаган та қ дирда, банк томонидан ҳ исобвара қ қ олди ғ и доирасида инкассо топшири қ номаси бўйича тўлов амалга оширилади. Қ олган сумма “Муддатида тўланмаган ҳ исоб-китоб ҳ ужжатлари” (2-картотека) 90963 баланс ҳ исобвара ғ ига жойлаштирилади ҳ амда инкассо топшири қ номасининг ор қ а томонида қ исман тўланган сумма ва сана кўрсатилиб, имзо қ ўйилади.

Бунда мабла ғ ларни олувчига хизмат кўрсатувчи банк уч иш куни ичида мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банк томонидан “Муддатида тўланмаган ҳ исоб-китоб ҳ ужжатлари” (2-картотека) 90963 баланс ҳ исобвара ғ ига кирим қ илинган сумма тў ғ рисида ёзма равишда хабардор қ илинади.

72. Мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банк инкассо топшири қ номасининг ўз айби билан бажарилмаганлиги ёки лозим даражада бажарилмаганлиги учун қ онун ҳ ужжатларида белгиланган тартибда жавобгар бўлади.

VII БОБ. АККРЕДИТИВЛАР БЎЙИЧА

73. Аккредитив бўйича ҳ исоб-китоб қ илинганида мижознинг (мабла ғ ларни тўловчининг) топшири ғ и билан ва унинг кўрсатмаларига мувофи қ аккредитив очган банк (банк-эмитент) мабла ғ ларни олувчи ёки у кўрсатган шахс ҳ ужжатларни та қ дим этган ва аккредитивда назарда тутилган бош қ а шартларни бажарган та қ дирда тўловни амалга ошириш мажбуриятини олади.

74. Аккредитивнинг амал қ илиш муддати ва у бўйича ҳ исоб-китоб қ илиш тартиби мабла ғ ларни тўловчи билан мабла ғ ларни олувчи ўртасидаги шартномада белгилаб қ ўйилади.

75. Шартномада яна қ уйидагилар бўлиши керак:

мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банкнинг номи;

аккредитивнинг тури ва уни бажариш усули;

аккредитив очилганлиги ҳ а қ ида мабла ғ ларни олувчини хабардор қ илиш усули;

аккредитив бўйича мабла ғ лар олиш учун мабла ғ ларни олувчи томонидан та қ дим этиладиган ҳ ужжатларнинг тўли қ рўйхати ва ани қ тавсифи;

товарлар жўнатилганидан (хизматлар кўрсатилган, ишлар бажарилганидан) кейин ҳ ужжатларни та қ дим этиш муддатлари, уларни расмийлаштиришга қ ўйиладиган талаблар.

76. Аккредитив қ уйидаги турларга бўлинади:

қ опланган (депонентланган) аккредитив;

қ опланмаган аккредитив.

77. Қ опланган (депонентланган) аккредитив очилган та қ дирда, мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банк уни очиш ва қ тида мижознинг ўз мабла ғ ларини ёки унга берилган кредитни мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банкнинг мажбуриятлари амал қ илиб турадиган бутун муддатга мабла ғ ларни олувчига хизмат кўрсатувчи банк ихтиёрига ўтказиши шарт.

Қ опланмаган аккредитив очилган та қ дирда, мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банк мабла ғ ларни олувчига хизмат кўрсатувчи банкка аккредитивнинг бутун суммасини мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банкнинг мабла ғ ларни олувчига хизмат кўрсатувчи банкда юритилаётган ҳ исобвара ғ идан ўчириш ҳ у қ у қ ини беради.

Қ опланган ва қ опланмаган аккредитивлар ча қ ириб олинадиган ва ча қ ириб олинмайдиган шаклда бўлиши мумкин. Аккредитивда унинг ча қ ириб олинмаслиги назарда тутилмаган бўлса, бундай аккредитив ча қ ириб олинадиган аккредитив ҳ исобланади.

78. Аккредитивлар банклар томонидан кўзда тутилмаган ҳ олатлар бўйича ало ҳ ида баланс ҳ исобвара қ ларида ва “Мижозларнинг аккредитивлар бўйича депозитлари” 22602 баланс ҳ исобвара ғ ида ҳ исобга олинади. Мабла ғ ларни олувчи учун унга хизмат кўрсатувчи банкда аккредитивлар бўйича ало ҳ ида депозит ҳ исобвара қ лар очилади.

79. Ча қ ириб олинадиган аккредитив мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банк томонидан мабла ғ ларни олувчи билан олдиндан келишилмасдан ўзгартирилиши ёки бекор қ илиниши мумкин. Аккредитивнинг ча қ ириб олиниши мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банк учун ҳ еч қ андай мажбуриятни вужудга келтирмайди.

Ча қ ириб олинадиган аккредитив шартларини ўзгартириш ёки бекор қ илиш бўйича мабла ғ ларни тўловчининг топшири қ лари мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банк ор қ али берилади ва мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банк томонидан мабла ғ ларни олувчига хизмат кўрсатувчи банкка, мабла ғ ларни олувчига хизмат кўрсатувчи банк томонидан эса – мабла ғ ларни олувчига хабар берилади.

80. Мабла ғ ларни олувчига хизмат кўрсатувчи банк аккредитивни ўзгартириш ёки бекор қ илиш бўйича хабарнома олмаган та қ дирда, ча қ ириб олинадиган аккредитив бўйича барча операцияларни амалга оширишга мажбур.

81. Ча қ ириб олинмайдиган аккредитив мабла ғ ларни олувчининг розилигисиз ўзгартирилиши ёки бекор қ илиниши мумкин эмас.

82. Мабла ғ ларни олувчига хизмат кўрсатувчи банк ча қ ириб олинмайдиган аккредитивни мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банк билан тузилган шартнома асосида тасди қ лаши мумкин. Бунда ча қ ириб олинмайдиган аккредитив тасди қ ланган аккредитив ҳ исобланади.

Тасди қ ланган аккредитивларда мабла ғ ларни олувчига хизмат кўрсатувчи банк тўловни амалга ошириш бўйича қ ўшимча мажбуриятлар олади. Тасди қ ланган аккредитив мабла ғ ларни олувчига хизмат кўрсатувчи банкнинг розилигисиз ўзгартирилиши ёки бекор қ илиниши мумкин эмас.

83. Аккредитивлар бўйича ҳ исоб-китоблар, агар қ онун ҳ ужжатларида бош қ ача тартиб белгилаб қ ўйилган бўлмаса, на қ д пулсиз тартибда амалга оширилади.

Аккредитивни бош қ а шахслар номига қ айта расмийлаштириш та қ и қ ланади.

84. Мабла ғ ларни тўловчи аккредитив очиш учун унга хизмат кўрсатувчи банкка шартномани илова қ илган ҳ олда икки нусхада аккредитивга ариза билан мурожаат қ илади. Бунда аризанинг:

биринчи нусхаси – тўловлар амалга оширилгандан сўнг банкнинг кунлик ҳ ужжатлар йи ғ мажилдига тикиб қ ўйилади;

иккинчи нусхаси – мабла ғ ларни тўловчининг шахсий ҳ исобвара ғ идан кўчирмага илова қ илинади.

Аккредитив суммаси бир ва қ тнинг ўзида кўзда тутилмаган ҳ олатлар баланс ҳ исобвара ғ ига кирим қ илинади.

85. Аккредитив бўйича шартномада мазкур Низомнинг 75-бандида назарда тутилган маълумотлар бўлмаган та қ дирда, мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банк томонидан аккредитив очилмайди.

86. Аккредитивда назарда тутилган сумма электрон тўловлар тизими ор қ али мабла ғ ларни олувчига хизмат кўрсатувчи банкнинг ҳ исобвара ғ ига мижознинг аризасига асосан ўтказилади. Бунда банк аккредитивда назарда тутилган сумма мабла ғ ларни олувчининг ҳ исобвара ғ ига келиб тушганлиги ҳ а қ ида уни хабардор қ илади.

87. Электрон тўловлар тизими ор қ али келиб тушган аккредитивга аризалар банк томонидан икки нусхада чоп этилиб, унинг бир нусхаси банкнинг кунлик ҳ ужжатлар йи ғ мажилдига тикиб қ ўйилади, иккинчи нусхаси “Тўлов муддатини кутаётган ҳ исоб-китоб ҳ ужжатлари” (1-картотека) 90962 баланс ҳ исобвара ғ ига жойлаштирилади.

88. Аккредитивнинг муддати тугагунига қ адар мабла ғ ларни олувчи ва мабла ғ ларни тўловчи ўртасида тузилган шартномада белгиланган ва мабла ғ ларни олувчи томонидан аккредитив шартлари бажарилганлигини тасди қ ловчи ҳ ужжатлар икки нусхада та қ дим қ илинган та қ дирда, тегишли сумма унинг ҳ исобвара ғ ига ўтказиб берилади. Бунда банк томонидан мабла ғ ларни олувчининг аккредитив шартларига риоя қ илганлиги ҳ амда уларнинг бажарилганлигини тасди қ ловчи ҳ ужжатларни тў ғ ри расмийлаштирганлиги текширилиши шарт.

89. Мабла ғ ларни тўловчи ва мабла ғ ларни олувчи ўртасида тузилган аккредитив бўйича шартномада белгиланган шартларнинг биттаси бажарилмаган та қ дирда ҳ ам аккредитив бўйича тўловлар амалга оширилмайди.

90. Мабла ғ ларни олувчининг ҳ исобвара ғ ига мабла ғ ларни ўтказишда банк томонидан тўрт нусхада мемориал ордер расмийлаштирилиб, унинг “Тўлов ма қ сади” графасида тўлов қ айси шартнома асосида амалга оширилаётган бўлса, шу шартноманинг тартиб ра қ ами ва санаси кўрсатилади. Бунда мемориал ордернинг:

биринчи нусхаси – тасди қ ловчи ҳ ужжатлар нусхаси билан бирга банкнинг кунлик ҳ ужжатлари йи ғ мажилдига тикиб қ ўйилади;

иккинчи ва учинчи нусхалари – уларга тасди қ ловчи ҳ ужжатлар нусхаси илова қ илинган ҳ олда мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банкка юборилади;

тўртинчи нусхаси – шахсий ҳ исобвара ғ идан кўчирма билан бирга мабла ғ ларни олувчига берилади ҳ амда аккредитив бўйича тўланган сумма “Тўлов муддатини кутаётган ҳ исоб-китоб ҳ ужжатлари” (1-картотека) 90962 баланс ҳ исобвара ғ идан ҳ исобдан чи қ арилади.

91. Мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банк томонидан аккредитивнинг ижро этилганлиги тў ғ рисидаги ҳ ужжат мабла ғ ларни олувчига хизмат кўрсатувчи банкдан олинганидан сўнг, аккредитив суммаси кўзда тутилмаган ҳ оллар ҳ исобвара ғ идан мемориал ордерга асосан ҳ исобдан чи қ арилади ва мемориал ордернинг бир нусхаси тасди қ ловчи ҳ ужжатлар илова қ илинган ҳ олда мабла ғ ларни тўловчига берилади.

92. Аккредитив мабла ғ ларни олувчига хизмат кўрсатувчи банкда:

аккредитив муддати тамом бўлгач;

мабла ғ ларни олувчининг аккредитивнинг амал қ илиш муддати тамом бўлгунга қ адар ундан фойдаланишдан воз кечиши ҳ а қ идаги аризасига кўра, агар бундай воз кечиш мумкинлиги аккредитив шартларида назарда тутилган бўлса;

мабла ғ ларни тўловчининг аккредитивни бутунлай ёки қ исман ча қ ириб олиш ҳ а қ идаги талабига мувофи қ , агар бундай ча қ ириб олишга аккредитив шартлари бўйича йўл қ ўйилса, ёпилади.

Аккредитив ёпилганлиги ҳ а қ ида мабла ғ ларни олувчига хизмат кўрсатувчи банк мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банкни хабардор қ илиши керак.

93. Аккредитив мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банк томонидан хабарнома олинган кунда “Мижозларнинг аккредитивлар бўйича депозитлари” 22602 баланс ҳ исобвара ғ идаги суммадан кам бўлмаган суммага камайтирилади ёки ёпилади.

94. Қ опланган (депонентланган) аккредитивнинг фойдаланилмаган суммаси аккредитив ёпилиши билан бир ва қ тда мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банкка қ айтариб берилиши керак. Мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банк қ айтариб берилган суммаларни мабла ғ ларни тўловчининг мабла ғ лар депонентланган ҳ исобвара ғ ига киритиб қ ўйиши шарт.

95. Аккредитивдан тўли қ фойдаланилмаганлиги сабабли, мабла ғ лар тўловчига хизмат кўрсатувчи банкка қ айтарилган та қ дирда, банк томонидан очилган кўзда тутилмаган ҳ олатлар баланс ҳ исобвара ғ и ҳ ам ёпилади.

96. Аккредитив бўйича қ исман тўловлар амалга оширилган та қ дирда, мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банк амалга оширилган қ исман тўловларни кўзда тутилмаган ҳ олатлар баланс ҳ исобвара ғ идан ҳ исобдан чи қ ариб боради.

VIII БОБ. ЧЕКЛАР БИЛАН Ҳ ИСОБ-КИТОБЛАР

97. Чек – чек берувчининг ҳ исобвара ғ идан чек олувчининг ҳ исобвара ғ ига чекда белгиланган суммани ўтказиш бўйича топшири қ назарда тутилган ҳ исоб-китоб ҳ ужжати.

98. Чеклар банклар буюртмасига мувофи қ “Давлат белгиси” давлат-ишлаб чи қ ариш бирлашмаси томонидан тайёрланади. Чекнинг серияси ва тартиб ра қ ами, мабла ғ ларни тўловчига хизмат кўрсатувчи банкнинг номи ва фирма белгиси босма шаклда чоп этилади.

99. Чеклар жисмоний ва юридик шахслар ўртасидаги на қ д пулсиз ҳ исоб-китобларда қ ўлланилади.

100. Чекнинг максимал суммаси Ўзбекистон Республикаси Марказий банки томонидан, минимал суммаси, шунингдек чекнинг амал қ илиш муддати банклар томонидан белгиланади.

101. Банк томонидан чек берилганда жисмоний шахснинг аризасига асосан чекнинг суммасига “Жисмоний шахсларнинг талаб қ илиб олингунча са қ ланадиган депозитлар” 20206 баланс ҳ исобвара ғ ида ало ҳ ида иккиламчи шахсий ҳ исобвара қ очилади ва тўловлар ушбу ҳ исобвара қ ор қ али амалга оширилади.

102. Чек жисмоний шахслар томонидан омонат ҳ исобвара ғ идаги мабла ғ лар ёки топширилган на қ д пул мабла ғ лари ҳ исобидан берилади.

103. Чек амал қ илиш муддати давомида банкка та қ дим қ илинмаган бўлса, у ҳ олда чек суммаси ” Ҳ аракатсиз депозит мажбуриятлари” 29842 баланс ҳ исобвара ғ ида ҳ исобга олинади. Чек эгаси амал қ илиш муддати тугаган чек билан банкка мурожаат қ илган та қ дирда, банк чек эгасининг шахсини тасди қ ловчи ҳ ужжати асосида чекни қ абул қ илиши ва унда кўрсатилган суммани тўлаб бериши лозим.

104. Чекларни бериш тартиби:

а) чек берилаётган ва қ тда, унда банкнинг масъул ходими томонидан қ уйидаги реквизитлар кўрсатилиши шарт:

чек берилган сана;

чек бўйича бериладиган сумма;

жисмоний шахснинг (чек берувчининг) фамилияси, исми ва отасининг исми;

шахсни тасди қ ловчи ҳ ужжатнинг серияси ва тартиб ра қ ами;

чек берувчининг ҳ исобвара ғ и;

чек берган банкнинг номи ва уникал коди (хос ра қ ами);

чек амалда бўладиган охирги сана.

Мазкур реквизитлар тўлдирилгандан сўнг, банк бухгалтери ва кассири томонидан чекка имзо қ ўйилиб, кесиш чизи ғ ида қ олган сонлар чек суммасига мувофи қ бўлиши ва му ҳ р билан тасди қ ланиши керак. Чек милки имзолаш учун чек олувчига берилиши керак. Чекнинг серияси ва тартиб ра қ ами, чек ёзилган шахснинг фамилияси, исми ва отасининг исми, шунингдек чек суммаси ва унинг келиб чи қ иш манбалари кўрсатилган ҳ олда ало ҳ ида дафтарга ёзиб қ ўйилади;

б) банк кассири банкнинг масъул ходимидан барча зарур ҳ ужжатларни олгач:

ҳ ужжатларни тў ғ ри расмийлаштирганлигини текширади ва уларни имзолайди;

чек олувчи шахсни ча қ иради, ундан чек учун тўловни қ абул қ илади;

чек олувчига чекни беради;

амалиёт кунининг охиригача чек милкини ўзида са қ лайди;

в) амалиёт кунининг охирида банк кассири на қ д пулларда олинган сумма ва омонат дафтарчасидан ҳ исобдан чи қ арилган суммани кўрсатади ҳ амда чекнинг милкларини банкнинг масъул ходимига топширади.

Чекнинг милки “Жисмоний шахсларнинг талаб қ илиб олингунча са қ ланадиган депозитлар” 20206 баланс ҳ исобвара ғ идаги ало ҳ ида иккиламчи шахсий ҳ исобвара қ дан ҳ исобдан чи қ ариш учун келгунга қ адар банкда са қ ланади. Чекларнинг милклари банкнинг кунлик ҳ ужжатлар йи ғ мажилдига тикиб қ ўйилади;

г) чек бланкини тўлдиришда хатога йўл қ ўйилган та қ дирда, ушбу бланк бузилган деб топилади ва ўрнига янгиси тўлдирилади.

Бузилган чек бланки қ уйидаги тартибда ҳ исобдан чи қ арилади:

” ҳ исоб-китоб чеки” деган сўзларнинг бир қ исми қ ир қ иб олинади;

чек бланкига “бузилган” деган ёзув киритилади ва сана кўрсатилади;

бош бухгалтер ва кассир томонидан имзоланади;

д) қ абул қ илинган, ишлатилган ва қ айтарилган чек бланкларининг ҳ исоби қ атъий ҳ исобда турувчи бланклар ҳ исоби қ айд этиб бориладиган дафтарда ва кўзда тутилмаган ҳ олатлар баланс ҳ исобвара ғ ида юритилади. Амалиёт куни давомида чек бланклари чи қ им ордери бўйича кўзда тутилмаган ҳ олатлар баланс ҳ исобвара ғ идан ҳ исобдан чи қ ариб борилади.

105. Чеклар билан тўловлар қ уйидагича амалга оширилади:

а) чек тўловга та қ дим қ илингандан сўнг, чекни тўловга қ абул қ илган ташкилот ходими чекнинг ор қ а томонига ташкилот му ҳ ри ва мансабдор шахсининг имзосини қ ўяди;

б) товар (иш, хизмат) қ иймати чекда кўрсатилган суммадан кам бўлган та қ дирда, чекни тўловга қ абул қ илган ташкилот ушбу чек суммасининг 25 фоизигача бўлган қ ийматини на қ д пулда бериши мумкин;

в) тўловга қ абул қ илинган чеклар уни тўловга қ абул қ илган ташкилот томонидан хизмат кўрсатувчи банкка пул тушуми билан бирга инкассатор ор қ али юборилади;

г) банк томонидан қ абул қ илинган чеклар бўйича тўловлар қ уйидаги тартибда амалга оширилади:

чек берувчи ва чек олувчига битта банк томонидан хизмат кўрсатилган та қ дирда, чеклар бўйича тўловлар чекни тўловга қ абул қ илган ташкилот ҳ исобвара ғ ининг кредити ва “Инкассо қ илинган пул тушумлари ва чеклар” 19903 баланс ҳ исобвара ғ и ор қ али чек та қ дим этувчи ҳ исобвара ғ ининг дебети бўйича ўтказилади. Чекнинг асл нусхаси банкнинг кунлик ҳ ужжатлар йи ғ мажилдига тикиб қ ўйилади;

чек берувчи ва чек олувчига турли банклар томонидан хизмат кўрсатилган та қ дирда:

чекда кўрсатилган сумма чек олувчига хизмат кўрсатувчи банк томонидан чек олувчининг ҳ исобвара ғ ига ўтказилади;

банкнинг электрон ҳ исоб-китоб чеки электрон тўловлар тизими ор қ али чек берувчига хизмат кўрсатувчи банкка юборилади ҳ амда чекнинг асл нусхаси банкнинг кунлик ҳ ужжатлар йи ғ мажилдига тикиб қ ўйилади;

электрон чекда кўрсатилган сумма чек берувчига хизмат кўрсатувчи банк томонидан дастурий равишда чек берувчининг иккиламчи ҳ исобвара ғ идан ҳ исобдан чи қ арилади ҳ амда электрон чек чоп этилиб, банкнинг кунлик ҳ ужжатлар йи ғ мажилдига тикиб қ ўйилади;

д) чек меросхўрлар ва бош қ а ваколатли шахслар томонидан чекнинг амал қ илиш муддати ўтганлигидан қ атъи назар, хизмат кўрсатувчи банкка та қ дим қ илиниши мумкин. Банк томонидан меросхўрлар ва бош қ а шахсларнинг чекни тасарруф қ илиш учун ваколатлилиги ани қ лангач, чекда кўрсатилган сумма тўлаб берилади;

е) фойдаланилмаган чеклар банкка та қ дим қ илинган та қ дирда, банк ходими:

чекнинг ҳ а қ и қ ийлигини ва уни та қ дим қ илган шахснинг ваколатлилигини текширади;

чекнинг олд томонига “Сумма _______-сонли ҳ исобвара ққ а ўтказилсин” деб устхат ёзади;

чекни бош бухгалтерга беради;

ж) йў қ отилган чеклар бўйича унда кўрсатилган сумма ҳ исобдан чи қ арилганлиги учун банк жавоб бермайди.

IX БОБ. БПКлар БИЛАН Ҳ ИСОБ-КИТОБЛАР

106. БПК – банк томонидан эмиссия қ илинган, персонализацияланган, тўлов воситаси сифатида ишлатиладиган ва ўз са қ ловчисига банк ҳ исобвара ғ идаги мабла ғ лари доирасида операцияларни, жумладан, ҳ исобвара қ ор қ али на қ д пулсиз ҳ исоб-китобларни (тўловларни) амалга ошириш, ундан на қ д пул мабла ғ ларини ва банк кредитини олиш имконини берувчи банк пластик картаси.

107. БПКлардан жисмоний ва юридик шахслар томонидан амалга ошириладиган на қ д пулсиз ҳ исоб-китобларда, шунингдек на қ д пул берадиган шохобчалар ва банкоматлардан на қ д пул мабла ғ ларини олишда фойдаланилади.

108. Хал қ аро БПКлар ваколатли банклар томонидан муомалага чи қ арилади ва уларга хизмат кўрсатилади.

109. БПКларга хизмат кўрсатиш бўйича тузиладиган шартнома қ уйидаги маълумотларни ўз ичига олиши шарт:

тарафларнинг ҳ у қ у қ лари ва мажбуриятлари;

ҳ исоб-китобларни амалга ошириш шартлари;

шартноманинг амал қ илиш муддати ва уни бекор қ илиш шартлари;

низоларни ҳ ал қ илиш тартиби;

тарафларнинг юридик манзили.

110. БПКлар персонализация қ илинган та қ дирда, унда қ уйидаги реквизитлар кўрсатилиши шарт:

идентификацияловчи маълумотлар (БПКнинг серияси ва тартиб ра қ ами);

банк-эмитентнинг уникал коди (хос ра қ ами);

ҳ исобвара қ нинг тартиб ра қ ами ва БПК са қ ловчисининг фамилияси, исми, отасининг исми (ташкилотнинг номи);

БПКнинг амал қ илиш муддати.

БПКга операцияларни амалга ошириш ва улар ҳ исобини олиб бориш учун бош қ а қ ўшимча маълумотлар ҳ ам киритилиши мумкин.

111. Қ айта персонализация қ илиш учун банкка қ айтарилган БПКлар ҳ исоби “Са қ ланаётган қ имматба ҳ о буюмлар” 93609 кўзда тутилмаган ҳ олатлар баланс ҳ исобвара ғ ининг ало ҳ ида шахсий ҳ исобвара ғ ида юритилади.

112. БПКлардан фойдаланган ҳ олда амалга оширилган ҳ исоб-китоблар қ о ғ озда (слип, электрон терминал квитанцияси) ёки электрон шаклда (банкомат ёки терминалнинг электрон ҳ ужжати) ёки бош қ а маълумотномалар билан тасди қ ланади. Бунда мазкур маълумотномалар ҳ исоб-китобларни амалга оширишда иштирок этувчи томонларга етарли нусхаларда шакллантирилади. Маълумотномалар БПК ор қ али амалга оширилган операциялар тў ғ рисидаги барча маълумотларни ўз ичига олиши керак.

113. Маълумотномаларда БПК ва БПК са қ ловчиларнинг банкдаги ҳ исобвара қ лари реквизитлари, шунингдек ташкилотлар, на қ д пул бериш пунктлари ва банкоматларнинг ҳ исобвара қ лари реквизитлари бўлиши шарт.

114. Электрон маълумотномалар банк-эквайерга, банк-эмитентга ёки шартномада назарда тутилган процессинг марказига юборилади.

115. БПКлар бўйича банклар ўртасидаги ҳ исоб-китоблар:

электрон тўловлар тизими ор қ али умумий асосда амалга оширилади;

амалиёт куни давомида ўзаро мажбуриятларни якуний ҳ исоб-китоби ва якуний ҳ исоб-китоблар суммасини банкларнинг вакиллик ҳ исобвара қ лари ор қ али ҳ исобга ўтказиш асосида ҳ исоб-китоб иштирокчилари томонидан ташкил қ илинган процессинг маркази ор қ али ҳ исоб-китобларни амалга ошириш.

116. Амалга оширилган операциялар бўйича умумий ҳ исоб-китоблар электрон тўловлар тизими ор қ али қ уйидагича амалга оширилади:

а) банк-эмитент томонидан авторизация қ илинмаган ҳ олда амалга оширилган ҳ исоб-китобларда:

банк томонидан хизмат кўрсатилаётган ташкилотдан олинган электрон ҳ ужжатлар асосида банк-эквайер унинг ҳ исобвара ғ ига тегишли мабла ғ ларни ўтказади, бунда автоматик равишда дебет электрон мемориал ордер шаклланади ва электрон тўловлар тизими ор қ али банк-эмитентга юборилади;

мижознинг БПК ҳ исобвара ғ идаги мабла ғ лар банк-эмитент томонидан дебет электрон мемориал ордер асосида дастурий равишда ҳ исобдан чи қ арилади. Дебет электрон мемориал ордер рўйхат кўринишида чоп этилиб, банкнинг кунлик ҳ ужжатлар йи ғ мажилдига тикиб қ ўйилади;

б) банк-эмитент томонидан авторизация қ илинган ҳ олда амалга оширилган ҳ исоб-китобларда:

банк томонидан хизмат кўрсатилаётган ташкилотдан олинган электрон ҳ ужжатлар асосида банк-эквайерда автоматик равишда электрон хабарнома шаклланади ҳ амда ўтказмаларни авторизация қ илиш ва амалга ошириш учун электрон тўловлар тизими ор қ али банк-эмитентга юборилади;

банк-эмитент электрон хабарнома асосида транзакцияни авторизация қ илиб, мабла ғ ларни электрон тўловлар тизими ор қ али тегишли ташкилотлар ҳ исобвара ғ ига ўтказиш учун банк-эквайерга юборади ҳ амда мабла ғ ларни БПК ҳ исобвара ғ идан ҳ исобдан чи қ ариш учун электрон мемориал ордерни дастурий равишда шакллантиради;

мабла ғ лар банк-эквайер томонидан банк-эмитентдан олинган электрон мемориал ордер асосида тегишли ташкилотларнинг ҳ исобвара ғ ига ўтказилади ва мемориал ордер рўйхат кўринишида чоп этилиб, банкнинг кунлик ҳ ужжатлар йи ғ мажилдига тикилади.

117. Процессинг маркази ор қ али ҳ исоб-китоблар қ уйидагича амалга оширилади:

амалиёт куни давомида БПКлар бўйича процессинг маркази ор қ али амалга оширилган барча операциялар ҳ исоб-китоб иштирокчилари учун очилган ало ҳ ида шахсий ҳ исобвара қ ларда юритилади;

якуний суммалар Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг ҳ исоб-китоб марказида очилган банкларнинг вакиллик ҳ исобвара қ лари ор қ али шартномада назарда тутилган муддатда ўтказилади;

банклар томонидан процессинг марказидан олинган маълумотлар асосида мижознинг БПК ҳ исобвара ғ ига мабла ғ лар ўтказилади ёки ҳ исобдан чи қ арилади.

X БОБ. ЮРИДИК ШАХСНИ Қ АЙТА ТАШКИЛ ЭТИШ

ВА ТУГАТИШ ВА Қ ТИДА МАБЛА Ғ ЛАРНИ

Ҳ ИСОБДАН ЧИ Қ АРИШ

118. Қ айта ташкил этилаётган ( қ ўшиб юбориш, қ ўшиб олиш, бўлиш, ажратиб чи қ ариш, ўзгартириш) юридик шахснинг ҳ исоб-китоб ҳ ужжатлари бўйича тўловлар қ онун ҳ ужжатларига мувофи қ унинг асосий ҳ исобвара ғ идан амалга оширади.

119. Кредиторлар ва ҳ у қ у қ ий ворис ўртасида низо юзага келган та қ дирда, мабла ғ лар суд қ арорига асосан ҳ у қ у қ ий вориснинг ҳ исобвара ғ идан ҳ исобдан чи қ арилади.

120. Тугатилаётган юридик шахснинг ҳ исобвара ғ идан мабла ғ ларни ҳ исобдан чи қ ариш зарурлиги тў ғ рисида тугатиш комиссияси томонидан банкка ариза та қ дим қ илинади ҳ амда тугатилаётган юридик шахснинг барча ҳ исобвара қ лари тугатиш комиссиясининг ихтиёрига ўтади.

Тугатилаётган юридик шахснинг имзолар намуналари ва му ҳ р изи қ ўйилган вара қ часи ўз кучини йў қ отган деб топилиб, унинг ўрнига тугатиш комиссияси аъзоларининг имзо намуналари туширилган имзолар намуналари ва му ҳ р изи қ ўйилган вара қ ча расмийлаштирилади. Бунда имзо намуналари ўз кучини йў қ отган деб топилмаган шахсларнинг топшири қ ларига асосан тугатилаётган юридик шахснинг ҳ исобвара қ ларидан мабла ғ ларнинг ҳ исобдан чи қ арилганлиги учун банклар жавобгар бўлмайди.

XI БОБ. ЯКУНИЙ Қ ОИДАЛАР

121. Ҳ исоб-китоб интизомига риоя қ илмаган банклар Ҳ исоб ра қ амлар очиш, мижозлар ҳ исоб ра қ амларидан мабла ғ ларни ўтказиш ва кўчириш, ме ҳ натга ҳ а қ тўлаш ва қ онун ҳ ужжатларида назарда тутилган бош қ а э ҳ тиёжлар учун на қ д пул бериш бўйича белгиланган талабларни бузганлик учун тижорат банкларига жазо жарималарини қ ўллаш тартиби тў ғ рисидаги низомга (рўйхат ра қ ами 1044, 2001 йил 30 июнь) мувофи қ жавобгар бўлади.

122. Банкларнинг вакиллик ҳ исобвара қ лари ор қ али ўтказиладиган операциялар, агар овердрафт ( қ ис қ а муддатли кредит бериш) назарда тутилмаган бўлса, банкларнинг вакиллик ҳ исобвара ғ идаги мабла ғ лар доирасида амалга оширилади.