МАЙМУННИ ОДАМ ҚИЛСА БЎЛАДИМИ? (ХОҲ ИШОНИНГ, ХОҲ ИШОНМАНГ…)
Америкалик эр-хотин биологлар Уинтроп ва Люэлла Келлог 1931 йили газеталарда ўрмон ва чангалзонлардаги ҳайвонлар орасида ўсган болалар ҳақидаги мақолаларни ўқигач, бир саволни кўндаланг қўйишди. Агар маймунни уй шароитида тарбияланса, нима бўлади? Одамга айланадими?..
Дастлаб улар ўзининг янги туғилган ўғилчаси Доналдни олиб Суматру оролларига боришни мўлжаллашди. Ўша ердан орангутаннинг боласини топиб ўғилчаси билан бирга тарбияламоқчи бўлишди. Лекин Суматру оролига боришнинг имкони бўлмади. Пуллари етмади. Шунда одамсифат маймунлар ҳаётини ўрганиш Йел марказидаги танишлари Гуа лақабли шимпанзе боласини таклиф қилди. Гуа ўшанда 7 ойлик бўлган экан. Доналд эса 10 ойлик эди. Эр-хотин рози бўлишди. Ишонишдики, шимпанзе улар кутган натижани беради. Албатта одамга айланади. Доналд ва Гуа жуда тез тил топишишди. Ҳатто, бир-бирларидан ажралмасдан, доимо бирга ўйнайдиган бўлишди. Ажабланарлиси, айрим экспериментлар жараёнида Гуа Доналдга нисбатан тийракроқ эканини исботлай бошлади. Масалан, ипга илинган печенени таёқча ёрдамида олишни қойиллатди. Лекин қўлларига қалам тутқазишганда, Доналд устун келди. У қўлидаги нарса қалам эканини идрок этиб, қоғозга чиза бошлади. Гуа эса бу нима эканини, қандай ҳаракатлар содир этишни билмади. Эр-хотин биологлар англаб етишдики, бу эксперимент омадли кечмабди. Тўғри, Гуа икки оёқда эркин ҳаракатланар, қошиқ ёрдамида овқатланишни ўзлаштирган, одамлар тилини бироз бўлса-да, тушуна бошлаганди. Аммо биологлар қанча ҳаракат қилишмасин, Гуа биттагина бўлсин сўзни тилига кўчира олмади. Доналд бир ярим яшар бўлганда, эр-хотин экспериментни тўхтатишга мажбур бўлишди. Нега деганда, пайқашдики, уларнинг ўғли ҳам сўз бойлигини оширишга шошилмаяпти. Бир ярим ёшга етгунча атиги учта сўзни айта оладиган бўлди холос. Бу ҳам етмагандек, эмоциясини худди Гуа каби турли имо-ишоралар, ғалати товушлар орқали изҳор этадиган бўлди. Бу ҳолатни кўриб биологлар қўрқиб кетишди. Ахир, эксперимент аксил натижа берса, Доналд маймунсифатга айланиб қолса нима бўлади?..
Дарҳол Гуани марказга етказишди. Доналдни эса одатий қоидалар бўйича тарбиялай бошлашди.
Улар бир нарсани тушунишдики, «Қазидир, қартадир, асл зотига тортадир.» Ҳайвон ҳеч қачон одамга айланмас экан. На илож. Бу ҳам худонинг хоҳиши-да!
Астағфирилло!!!
Хикоялар
МАЙМУННИ ОДАМ ҚИЛСА БЎЛАДИМИ? (ХОҲ ИШОНИНГ, ХОҲ ИШОНМАНГ…)