Киссавур

Киссавур

Киссавур
Киссавур

Ёз. Хаво иссик. Кукон автовокзалига одам дегани сигмайди. Хар икки одамнинг бири кулидаги читрумол билан узини елпигани-елпиган. Иссик айникса, автобус хайдовчиларини домига олган. Юравериб урганиб кетган булишса-да, барибир кулларидаги корайиб кетган румолчани буйинларига суришларидан дим хаво жонларига тегиб кетганини билиб олиш кийин эмас…

Панарокда юзтача одам турганди. Бачкир автобуси кириб келганини куришди-ю, хаммалари уша ёкка чопа кетишди. Кимдир елкасига майда-чуйда тула халтани илган, кимдир ёнидагини турта-турта олдинга интилган. Максад битта. Нима килиб булмасин, автобусга чикиб олиш. Колиб кетсанг, яна соатлаб иссикда ковриласан…

Ёши ун еттидан ошган, буйнига тукилган румолча ташлаб, огзидаги сакични жагининг уёгидан буёгига олифталарча айлантираётган Мамир хам оломон автобусга узини урганини куриб жинсисининг чунтагига кулини солди-да, яримта писка чикарди ва икки бармогининг уртасига жойлаштирди…

Писка чунтаккесарларнинг жони-дили. Синдириб ярмини кафтингга жойлайсан-у, сумка борми, чунтак борми, билдирмайгина кесиб кетаверасан…

Йук, бунинг хам уз йуллари бор. Кесгандан кейин сих хам, кабоб хам куймайдиган кили-иб кесиш керак. Чунтак ёки сумка эгаси пайкамаслиги лозим…

Кесдингми, ичидагиниям усталик билан олиб кетишни билишинг шарт. Йукса, кесишдан не фойда?..

Мамир эса, бунака ишларни кийворади. Куконлик устаси Нор кийшик (кузи гилайлиги учун шундай лакаб орттириб олган) нинг калтакларини еявериб пишган. Ана энди ошиги олчи. Манаман деганини кесиб, борини шилиб кетади. Сезиб бупти!..

Ха, айтганча, писка яна бир нарса учун жуда аскотади. Масалан, катмон ёхуд пул эгаси пайкаб колиб шартта билагидан олди дейлик. Ана шундай махалларда Мамир писка кистирилган бармогини унга тугрилайди-ю, бир зарб билан юзига тортиб юборади. Курибсизки, уша одам кон тизиллаган юзини куллари билан беркитиб ерга энгашган куйи то узига келгунча Мамир гойиб булади. Мелисагаям хабар килишга улгурмай колади…

Мамир бир четда огзидаги сигаретини уёкдан-буёкка айлантирганча кузатиб турган Нор кийшикка маъноли куз кисиб куйди-да, автобусга узини ураётган оломон орасига кирди. Аксига олгандек бу ердагиларнинг аксарияти кариялар экан. Хаммасининг эгнида чопон…

— Уф-ф!..

Мамир жигибийрон булиб одамларни турта-турта, енгилрок кийинганини, кулида сумкаси борини кидира бошлади…

— Эх, ана!..

Унинг кузлари тикилинчда базур нафас олиб инкиллай-инкиллай олдинга интилаётган ёши тахминан ун саккизлардаги узун сочли кизни мулжалга олди. Киз сумкачасини култигига махкам кистириб олибди…

Мамир устозининг «угит»ларини эслади.

— «Агар куринишидан енгилтак, олифтанамо кизларни тунамокчи булсанг, — деганди Нор кийшик. — Аввал уларнинг баданига кул теккизиб кур. Ишон, енгилтак кизлар эркакнинг кулларини баданида туйса, эриб кетишади. Сен ана шундан фойдаланиб коласан…»

Мамир кийналиб-сикталиб булса-да, кизнинг оркасидан тушди.

Ха, у хакикатан офатижон эди. Сочлари такимини упган, калтагина куйлаги остидан туртиб чиккан сийналари оханрабодек узига тортади…

Мамир амал-такал автобусга чикди-да, кизнинг оркасига урнашиб олди.

«Улжа» бу тахлит тикилинчларга куникмаган эканми, тез-тез силкиниб куяр, ковогидан кор ёгиларди.

«Хозир сени мулойимлаштириб куяди аканг! — хаёлидан утказди Мамир кизнинг майин сочларини хидлаб-хидлаб куяркан. — Сочига юзим тегсаям индамади. Демак, буям устоз айтганидек кетаверадиган хилидан…»

Ишкилиб, охири бахайр булсин!..

Шу тобда аксига олгандек, одамлар уёкдан-буёкка сиргалиб утиб Мамирнинг бемалол харакатланишига халал берарди…

— Йук, — деди узига узи кутилмаганда муштларини тугиб. — хозир харом иш килиб утирмайман. Бекорга вакт кетказиб нима киламан?.. Кетворган биттта бумиди?.. Катмонини олволсам, бунакаларнинг унтасига етади…

Яна устоз ургатган усуллар ишга тушди. Мамир бармоклари орасидаги писканинг тигини сумкачага теккизиб секингина тортганди, туртта бармокча сиккулик тешикча пайдо булиб, сумкача ичидагилар унинг кафтини тулдирди.

Бу холатни киз тугул, ёнидагилар хам сезмай колишди…

Мамир кафтидагиларни махкам гижимларкан, бугун кечагидан хам мумайрок пул ишлаб топганини дарров хис килди…

* * *

— Болам-ей, кай гурларда сангиб юрасан-а сен? — шом пайти уйга кириб келган ширакайф Мамирни уриша кетди онаси Мунис ая. — Эрталабдан бери йулингга куз тикаман.

— Уйнаб юрганим йук-ку, она!.. — гулдиради Мамир афтини бужмайтириб. — Тирикчилик килиб юрибман, тирикчилик!

— Оббо, качон сурасам, бир гапни кайтараверасан. Нима иш килганингни айтмайсан. Ахир, мен онангман! Ичингдагини билишим керакми-йукми?

— Билиб нима киласиз? Сизга пул олиб келсам булдими?

— Э, олиб келган пулингам куриб кетсин!.. Хавотир олганим-чи?..

— Манг, манави пулларни олиб куйинг! — Мамир бир даста мингталик чикариб Мунис аянинг кулига тутди.

— Вой, мен улай, шунча пулни каердан олдинг?.. Илгари бунака катта пул олиб келмасдинг-ку!.. Айт, килган ишинг кандай иш эканки, шунча пул тулашса?.. (Мунис ая шу кунга кадар углим бировларнинг хожатини чикариб пул топяпти деб уйларди)

— Сизга нима? — онанинг кузларига бакрайиб тикилди Мамир. — Узумини енг-у, боги билан ишингиз булмасин!..

— Йук, айтасан. Каердан олганингни айтмагунингча куймайман.

— Уф-ф!.. Хотин киши дегани узи… Ношукур буларкан-да!.. Айтдим-ку, буёгини суриштирманг деб, она!.. Тергайвераркансиз-да!..

Мамир Мунис аянинг хай-хайлашига эътибор килмай хонасига кириб кетди.

Хозир ёлгиз колиб тунги режалар хакида бош котириши лозим эди.

* * *

Ойдин кеча. Шахар кучаларида уткинчиларнинг хам деярли кети узилган. Факат Мамиргина эгнига кора шим, кора куйлак кийиб бошини эгганча номаълум тарафга кетиб борарди.

Чоррахага етганда бошини янада пастрок тушириб олди. Бу угриларга хос одат. Чироклар ёругидан хам хавфсирашади. Кундузи киссаси кесиб кетилган кимсаларнинг биронтаси беихтиёр учраб колишидан куркишади…

Нихоят, у кузлаган тор куча куринди. Куча бошида келишилганидек уни Нор кийшик кутиб турарди.

— Намунча судралмасанг? — дуклаган булди у Мамир якин келиб улгурмай. — Лаллаявераркансан-да качон караса!..

— Братан, нима деяпсиз? — тиржайди Мамир. — Бугун «лой»нинг каттасини кулга киритдим.

— Йуг-э… Хуш, канча?

— Уёгини суриштирманг-да! Мана, улушингиз!..

Нор кийшик шогирдининг кулидан бир даста мингталикни оларкан, кузлари чакчайиб кетди.

— Оббо сен-эй!.. Котирибсан-ку-а?.. Кани, бир бошдан айт-чи!.. Кайси бойваччани умардинг?..

— Аввалига анави курсатган кизингизни. — мактана кетди Мамир. — Кейин нариги автобусга чиккандим, бир олифтанамо кария утирган экан. Вей, кийикка тугвопти пулларини… Секи-ин якин бордим. Карасам, мудраб боряпти. Пайтдан фойдаландим-у, астагина кулидаги кийикни сугурволиб жуфтакни ростладим. Ишонасизми, кимирлаб хам куймади.

— Ёнидагилар-чи?

— Э, биттаси ола караш килганди, пискани шундок томогимга олиб бориб уёкдан-буёкка юргазим куйдим. Тушунди шекилли, айбдор одамдай ерга караб олди, хи-хи-хи-хи!..

— Бас, кулишни бас кил!.. Деворниям кулоги бор дейишади… Айтганча, кизни китиклаб курмадингми?

— Тугриси, братан, кунглим тортмади.

— Кунглингдан ургилдим, тирранча!.. Узинг кимсан-у, кунглинг нима буларди.

— Жа ерга ураверманг!.. Биласиз-ку, унча-мунчасига карайвермайман!.. Сизнинг таълимингизни олганман-да!..

— Бупти, энди кулок сол!.. Хозир бир ерга борамиз. Хонадонни умарамиз.

— Братан, хавфли-ку!..

— Куёнюрак булма! Мен ташкарида атрофни кузатиб тураман. Сен ичкарига кирасан-да, пул кидирасан. Эсингда булсин, буюм-суюмга эътибор килиб утирма. Факат пул кидир!..

— Ховлими?

— Йук, квартира. Жа бой одамники…

— Бупти, кетдик унда!..

— Мен олдинрокда, сен ун беш метр оркада борасан. Униси-буниси хитланмаслиги керак.

— Жа устасиз-да!.. — Нор кийшикнинг елкасига уриб куйди Мамир ва тайинлангандек ун беш метр оркада колиб йулга тушди…

* * *

Афсуски, бу режа амалга ошмайдиган куриниб колди.

Кучанинг нариги юзида буйи нак икки метр келадиган, хар кули гурзидек Хомит киморбоз хамтовоги Гани билан бирга утиб кетаётган экан. Нор кийшикни куриб бирдан тухтади.

— Хой, кийшик! — кичкирди у кучани бошига кутариб. — Нима бало, кузингни ёг босганми?..

Нор киморбозни таниб чукур уф тортганча унга якин борди.

— Э, акалар, калай, ошиклар олчими ишкилиб? — хазиллашган булди Нор.

— Каёкка кетяпсанлар? — жавоб бериш урнига суради Хомит.

— Ха, энди… Сизларнинг каерга кетаётганингизни сураётганимиз йук-ку, брат!..

— Сени жа бойиб кетди дейишяпти?.. Качон акаларингга улуш бериб, мундок дуо оласан-а?..

— Ака, угрининг хеч киморбоздан дуо олганини курганмисиз?..

Бу гапдан Хомит сал ранжигандай булдими, кутилмаганда айёрона куз кисиб Норнинг елкасидан ушлаб четга тортди.

— Хозир зур уйин булади. Юр, шогирдингни олиб бир четда томоша киласан. Вей, у ерда узинг биласан-ку, хаммаси букиб ичишади. Унг келса, биронтасини шилволармидинг…

Нор бирдан бошини ушлади.

Хакикатан, киморбоз тугри айтяпти. Катта киморлиги рост булса, унаканги ерларда илгариям булган. Ит эгасини танимай колади. Бемалол кимнидир шилиб жуфтакни ростлаб юборса буладиган… Колаверса, хам пулли булади, хам кайф килади…

— Мен рози, кани бошланг уша киморингизга!.. — деди Нор ёнидаги Мамирга билинар-билинмас куз кисиб. — Бунаканги ишларни мана, Мамир койиллатиб ташлайди.

— Лекин айтиб куяй, — деди Хомит пичирлаб. — Бировга димингни чикармайсанлар!..

— Албатта. Гап булиши мумкинмас…

* * *

Шу чоккача шахардаги манаман деган угри хам киморбозни умармаганди.

Нор таваккал килди.

Мамирга ишонди.

Каталакдеккина ховлидан утиб киморхонага кириб бораркан, остона хатлаганданок ичкарида ёнбошлаганча кайф сураётган ун чогли катта-кичик киморбозларга бир-бир разм солиб чикди. Шу аснода пул беркитиб куйилиши мумкин булган жойларни куздан кечирди.

Хона бум-буш. Жихоз деганининг узи йук. Демак, булар ютган пулини ё шолча остига, ё бурчакда калашиб ётган сумкаларга жойлашади…

— Кани, журабоши, карталарни суз!.. — деди Хомит дераза токчасида турган бир пиёла арокни симириб ичгач. — Кутишга токат йук.

Журабоши деганлари Мамат исмли киркларни оралаган, ок сочли, кошлари калинлигидан буралиб-буралиб кетган, орик бир эркак эди. Эринибгина урнидан турди-да, кулидаги карталарни аралаштира-аралаштира, дастурхон устига ташлади.

— Аввал хамма атаганини уртага ташласин! — Мамат бир-бир киморбозларга куз солди. — Нимага аммамнинг бузогидай лаллайиб утирибсанлар? Ташласанг-чи хамманг!..

— Узи… Бугун канчадан тикамиз? — суради Хомит.

— Бошкаларни билмадим-у, лекин мен бошланишига ун минг тикаман. — Мамат биринчи булиб дастурхон устига бир даста юзталик ташлади.

— Унда мен йигирма минг тикаман. — дея Хомит хам бир даста икки юзталикни уртага куйди…

Хуллас, кимдир беш минг, яна кимдир ун мингдан пулни ташлаб булгандан сунг кунгли таскин топган Мамат карталарни сузишга тушди.

Нор эса, хамон бир нарсани уйларди. Тезрок кайсидир киморбоз ютиб, ютукни «юва» бошласа-ю, Мамирни имласа. Мана шу… Дастурхоннинг нак ярмини эгаллаб турган пулларни ими-жимида умариб жуфтакни ростласа…

— Булар кимлар? — кутилмаганда Хомитга юзланиб суради Мамат Нор ва Мамирга ишора килиб. — Булар хам уйнайдими?

— Э, булар шунчаки томоша килишга келган. Менинг укаларим.

— Сотиб куйишмайдими ишкилиб?

— Нега сотаркан? Булар хам узимиздан. Факат бошка йулминан пул топишади…

— Шунаками?.. Ха майли, бошладим булмаса!..

Кимор бошланди. Картасининг юз томонини яшириб олган киморбозлар аланг-жаланг эди.

Хонада пашша учса эшитилгудек сукунат.

Кимдир картасига бокиб норози бош чайкаб куяди. Кимдир билинар-билинмас жилмайиб куяди.

Орадан ун беш дакикалар вакт утиб факат Хомитнинг кулида учта, Маматда бир донагина карта колди.

Киморбозлар хайрон эди. Ютказиш нималигини билмайдиган учар одам нахотки бу кеча уйинни бой берса?..

Хомитнинг узи булса, хотиржамгина бир муддат карталарга тикилиб утирди.

— Э, бу уйин-да, акаси! — нихоят уртадаги жимликни бузди Мамат. — Бу гал ютказган булсанг, кейинги гал ютарсан. Шунгаям ковок-тумшук килиб утирадими одам?..

— Ким ютказибди? — даст урнидан кузгалиб тиззалаб олди Хомит. — Сен Мамат жа хаддингдан ошаверма!.. Кани, картангни курсат-чи!.. Хм-м… Мана булмаса!..

Дастурхон устига Хомитнинг кулидан учта туз учиб тушди.

Утирганлар ох тортиб юборишди.

— Мени ютадигани хали тугилмаган, Мамат! — хайкирди Хомит ва шоша-пиша уртадаги пулларни сикимлаб-сикимлаб кора чарм сумкасига жойлади. — Мен онамнинг корнидалигимдаёк бошлаганман карта уйнашни, укдиларингми? Кани, арокдан куй энди!..

Бу Нор учун кутилмаган вазият эди. У бошка бир бегона киморбознинг ютишини кутганди.

Энди нима булади? Бу ерга Хомитнинг узи бошлаб келди-ку!.. Энди узини тунаб кетадими?.. Кандай буларкин?..

«Узидан курсин! — кунглидан утказди у Мамирнинг бикинига охиста туртиб. — Шундай бойваччанинг квартирасини ташлаб бу ерларга келиб утирибман. Курук кетаманми энди. Хомит пешонасидан кураверади…»

* * *

Хаш-паш дегунча ичкилик бошланди. Кимдир аламидан ичарди, кимдир шунчаки вакт утказиш учун кадах уриштирарди. Хомит эса… Бу тахлит «байрам»ларга куниккани сабабми, одатига кура катта пиёлага тулдириб-тулдириб арок куяр, хар кутарганда «Шарманда килмасин!» деган сузни албатта тилга оларди…

— Мамир, бул, сумкани кулга ол!..

Киморбозларнинг аксарияти таркаган. Хонада факат Мамат хуррак отиб ухлар, Хомит булса, ташкарига шамоллаб келиш бахонасида чикиб кетганди.

— Тезрок куён булмасак кеч булади. — деди шивирлаб Нор. — Юришидан пишиб колганди Хомит. — Кани, деразадан ошиб тушамиз…

Мамир итоаткорона сумка тула пулларни култигига кисди-да, Норнинг ортидан дераза ошиб пастга сакради.

Афсуски, икки-уч метр нарида Хомит икки кулини белига тираганча уларни кузатиб турарди.

— Вой ифлослар-эй!.. — асабий шивирлаб икки угрига якин келди у. — Хали мени чув туширмокчи булдиларингми, мени-я?..

— Буни пешона деб куйибди, брат! — буш келмади Нор хам. — Ютишингизни узингиз хам билмагансиз, шундаймасми?.. Ха-энди… Биз хам катта бир ишни ташлаб оркангиздан келганмиз…

— Мана сенга, канжик!.. — бехосдан башарасига келиб тушган мушт Норни ерга кулатди. Унинг оркасидан худди шу тахлит Мамир хам ер тишлади…

— Жон ака, урманг бизларни, урманг!.. — бакувват Хомитнинг оёклари остида чангга беланиб ётган икки угри бараварига ялинишарди. — Жон ака, тавба килдик!.. Тавба килдик!..

Хомит яна бир-икки тепки билан уларни сийлагач, шошилмасдан Мамирнинг ёнида ётган сумкани кулига олди.

— Энди баччагарлар… Узингга узинг кип куйдинг иккалангам!.. Эртадан бошлаб автобус бекати атрофида курмай сенларни! У ерда менинг жияним булади эртадан. Мабодо куриб колсам, нак бугизлаб ташлайман!..

— Бупти, ака!.. Факат… Куйворсангиз булди!..

* * *

— Киморбоз бизни боплади! — деди эртаси куни Нор Мамирга кукарган юзларини силай-силай. — Мараз барибир бир кун оладиганини олади. Уни сог куймайман!..

— Келинг, бошка гапдан гаплашайлик! — норози тунгиллади Мамир. — Ушандан булак ташвишимиз йукми?.. Анави айтганингиз нима булади энди?

— Кайси? Ха-а, квартирами? Вей, шу ишни бир ёкли килиш керак. Бир дунё пул булиши аник уйида. Узим курганман. Ёлгиз аёл углиминан яшайди. Ёшиям анчага бориб колган. Угли качон караса, Россияда юради. Уша ёкларда юриб «сокка» килади дейишарди…

— Ишкилиб, угли кеп колмасмикан?

— Йук. Якиндагина жунаб кетган. Кампир жа бегам хотин экан. Пишиллаб ухлагани-ухлаган эмиш… Хуллас, хаммасини аниклаганман…

— Бупти, ака, шу бугунок кирамиз унда. Ха энди, бизам бир карокчилик килсак килибмиз-да-а, нима дедингиз?..

— Сен бушашмасанг булди.

— Менам анойи эмасман. Мана курасиз, котириб опчикаман борини…

Икковлари шу кунни чекка-чеккада утириб, пиво ичиб кеч килишди. Мамир хам уйига бормади. Мунис ая каерда муштлашиб юзлари кашка булганин

Хикоялар
КИССАВУР…