География, 7 синф, Ғуломов П, 2017

Darslik matnini o`quvchilar tomonidan tushuntirishi va o`zlashtirilishi

1.2. Geografiya darsligi va u bilan ishlash texnologiyasi

O`ZBekiston respublikasi xalq ta`limi vazirligi ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti tabiatshunoslik va geografiya fakul`teti

1.2. Geografiya darsligi va u bilan ishlash texnologiyasi

Bu sahifa navigatsiya:
• Darslik bilan ishlash texnologiyasi
• Geografiya darsligi bilan ishlash metodlari
• MATN TURLARI MISOLLAR

1.2. Geografiya darsligi va u bilan ishlash texnologiyasi

Geografiya darsligining tuzilishi. Darslik bilan ishlash texnologiyasi

Geografiya ta`limida darsliklar asosiy bilim olish manbai bo`lib hisoblanadi,

shuning uchun ular asosiy o`qitish vositalaridir.

Geografiya darsliklari yuqori ilmiy darajaga ega bo`lishi, metodik va

pedagogik jihatdan asoslangan bo`lishi lozim. Darslikning metodik tuzilishi

o`quvchilarni o`qishga o`rgatishga yo`naltirilgan. Darslik juda ko`p ta`limiy

Darslik bilan ishlaganda o`quvchilar quyidagi ishlarni bajarishadi: matn

bilan ishlash usullari ; kartografik ma`lumotlar bilan ishlash usullari; statistik

ma`lumotlar bilan ishlash usullari; chizmalar, rasmlar, fotografiyalar bilan ishlash

usullari; matndagi jadvallar bilan ishlash usullari; matndan tashqaridagi materiallar

bilan ishlash usullari; darslikdagi ilovalar bilan ishlash usullari va x. k.

Geografiya o`qituvchisi darslikning mazmuni bilan yaxshi tanishgan va

o`zlashtirgan taqdirdagi darslik bilan ishlash ishlarini yaxshi tashkil qilish mumkin.

Geografiya darsliklari ikkita yirik qismga bo`linadi (1-rasm):

a) darslikning o`quv matni

b) matndan tashqaridagi materiallar. Mazkur qismlarning har biri yana o`z

navbatda alohida – alohida qismlarga bo`linib ketadi.

Darslikning asosini uning matni tashkil qiladi. Matnda o`quvchilar uchun

yangi ma`lumotlar beriladi.

Darslikning matnida ma`lum bir mavzuning bayoni berilgan va u quyidagi

qismlardan iborat: nazariyalar, tushunchalar, tavsiflar va metodologiya.

Nazariyalar, ilmiy tushunchalar, qonuniyatlari, tamoyillari, dunyoqarash g`oyalar

va yakuniy xulosalar iborat. Darsliklarda ko`p xollarda tushunchalarni

ifodalaydigan atamalar shriftlar bilan ajratiladi. Izohli material geografik aloqa va

Darslikning matnida tabiiy va iqtisodiy geogeografik komplekslar orasidagi

o`zaro aloqalarini ochib beradi, ishlab chiqarish tarmoqlarni joylanish

tamoyillarini, u yoki bu tabiiy voqea va hodisalarni sababini tushuntirib beradi.

Ayrim xollarda matndagi tushunchalar muammoli xususiyatlarga ega bo`lishi

mumkin, bu esa o`quvchilarni ijodiy tafakkurrini rivojlanishga va bilim faoliyatini

faollashuvga imkan beradi.

Geografik matnlarning asosiy xususiyatlaridan biri voqea va hodisalarni

bayoniga bag`ishlangandir. Masalan, sharoit tavsifi, iqtisodiy geografik tavsif, va

Darslikning matnida ilmiy belgilarni olish usullari hamda fanning metodlari

bilan tanishishga katta ahamiyat berilgan. Masalan, kartografik usul, landshaft

usul, aerometodlar, kosmik usul va h.k.

Darslik matnida o`quv metodlarini bayonida juda ko`p mantiqiy aloqalar

uchraydi. Masalan, shuning uchun, shunday qilib, demak, agar, shundan kelib

chiqqan holda va h.k. matn bayoni davomida ayrim hollarda topshiriqlar uchrab

qolishi mumkin. Masalan, tushuntirib bering nima uchun shimoliy yarim sharda

daryolar o`ng qirg`og`ini emiradi; aytingchi daryolarning nishabi ular tezligiga

qanday ta`sir qiladi; o`ylab ko`ring nima uchun Afrikada qaloq davlatlar ko`p va

h.k. shunday qilib matnni tuzilishini o`zi o`quvchilarni o`quv materialini

tushunishga yo`naltiriladi, yangi bilimlarni o`zlashtirishni osonlashtiradi.

Darslik matnini o`quvchilar tomonidan tushuntirishi va o`zlashtirilishi

murakkab jarayon xisoblanadi. U quyidagi omillarga bog`liq:

a) o`quvchilarda zarur bilimlarni bor yoki yo`qligi;

b) matndagi tanish va notanish so`zlarning nisbatiga;

v) matnni o`qish ko`nikmasini shakllanish darajasiga.

Matndan tashqaridagi ma`lumotlar o`qitish va nazorat vazifalarini bajaradi.

Matndan tashqaridagi ma`lumotlarga quyidagilar kiradi:

a) savol va topshiriqlar;

b) mundarija, shriftlar, sanali belgilar;

v) ko`rgazma metodlar.

Har bir darslik juda ko`p savol va topshiriqlar tizimi berilgan. Ular

tushunchalarni o`zlashtirishga, geografik voqea va xodisalar orasidagi aloqalarni

aniqlashga, ko`nikmalarni qo`llash yo`naltirilgan. Savol va topshiriqlar darslikni

turli joylarida uchraydi: yangi mavzuni oldida; matnni ichida; matnni oxirida.

Darslik matnini oldida joylashgan savol va topshiriqlar o`quvchilar

tomonidan ilgari olingan bilimlarni faollashtirishga yo`naltirilgan bo`ladi.

Masalan, biror xududni iqlimini o`ganishdan oldin iqlim hosil qiluvchi omillar

haqidagi bilimlarini faollashtirish.

Matnni ichidagi savol va topshiriqlar o`quvchilarini fikrlash faoliyatini

yangi o`quv materialini o`zlashtirishga yo`naltiradi. Matnni so`ngida berilgan

savol va topshiriqlar esa olingan bilim va ko`nikmalarni qo`llashga yo`naltiradi.

Masalan, daryolar mavzusini o`tganda, daryo nima, o`zan nima, daryo vodiysi,

daryoni to`yinishi haqida olingan bilimlarni qo`llash mumkin.

Yirik bo`limlar so`ngida berilgan savol va topshiriqlar umumalashgan

xususiyatga ega, bilimlarni tartibga ega bilimlarni tartibga undaydi, o`quvchilarni

umumiy dunyoqarash xulosalar qilishga olib keladi.

Matndagi ko`rgazmali materiallarga quyidagilar kiradi: matndagi kartalar :

muqovadagi kartalar ; diagrammalar, chizmalar va jadvallar; rasmlar va

fotografiyalar; turli xil kesmalar; orografik chizmalar. Ko`rgazmalar faqat matnni

mazmunini boyitibgina qolmasdan alohida bilim manbai bo`lib ham hisoblanadi.

Geografiya darsliklarining oxirida berilgan atama va tushunchalar lug`atda

mazkur kursda berilgan tushunchalar tizimining ro`yxati beriladi.

Darslik bilan ishlash texnologiyasi

Darslik bilan ishlash geografiya ta`limida muntazam olib boriladi. Darslik

bilan ishlash texnologiyasi qo`yidagi qismlardan iborat: darslik bilan tanishish va u

bilan ishlash qoidalarini o`rgatish; darslik matnni bilan ishlash; darslikdagi kartalar

bilan ishlash; matndagi tizmalar bilan ishlash; matndagi rasmlar bilan ishlash;

matndagi jadvallar bilan ishlash; darslik ilovalari bilan ishlash; darslik bilan

ishlashni tashkil qilish; har bir sinf darsligi bilan ishlashni o`ziga xos xususiyatlari.

O`quv yilini boshida o`qituvchi o`quvchilarni darslik bilan tanishtiradi.

Darslik bilan tanishtirish quyidagi tartibda amalga oshiriladi. Dastlab darslikni

nomi, mualliflari, qaysi nashriyotda va qachon chop etilgani o`quvchilarga

tushuntiradi. Shundan so`ng darslikning tarkibiy tuzilishi ochib beriladi. (Kirish,

necha qism, necha bob, ilovani bor yo`qligi) Masalan, 9-sinf darsligini oladigan

bo`lsak, darslik Jahonning iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi deb nomlanadi,

darslikning mualliflari A.Qayumov, I.Safarov, M.Tillabaeva hisoblanadi, darslik

“ O`zbekiston” nashriyotida 2014 yil chop etilgan.

Darslik kirish, ikkita bo`lim, 12-qism va ilovadan iborat. Darslikning birinchi

bo`limi jahonning umumiy tavsifiga bag`ishlangan, ikkinchi bo`limi esa jahonning

mintaqaviy tavsif bayoniga bag`ishlangan. Darslikning ilova qismi 4-ta jadvaldan

rivojlanishining asosiy ko`rsatkichlari, dunyo aholisining soni, aholisi 1mln. dan

ortiq shaharlar ) Darslikning umumiy hajmi 223bet. Darslikdagi rasmlar

kartalardan, diagrammalardan, chizmalardan iborat.

Shundan so`ng darslikdan foydalanish qoidalari tushuntiriladi (toza tutish,

darslik sahifalariga turli xil so`zlarni yozmaslik, buzmaslik, yiritmaslik va h.k)

Darslikning matni bilan ishlash. Darslikni matni bilan ishlash quyidagi

qismlardan iborat: izohli o`qish; matni asosida reja tuzish; matnni ma`lum bir

qismini o`qib so`ngra so`zlab berish.

Izohli o`qish o`qituvchi yoki o`quvchi tomonidan amalga oshirilishi

mumkin. Bundan matn qismlarga bo`linib o`qiladi so`ng o`qilgan matnga izoh

beriladi. Masalan, 7-sinf darsligining birinchi bo`limini 14-§ da quyidagi jumlani

keltirishimiz tekisliklar O`rta Osiyoning markaziy, g`arbiy va shimoliy qismlarda

joylashgan. O`rta Osiyoning anchagina qismlarida Turon tekisligi egallagan. Bu

tekislikda O`rta Osiyoning yirik cho`llari – Qoraqum va Qizilqum joylashgan (41

bet). Mazkur jurnalni o`qigandan so`ng o`qituvchi unga izoh beradi. Izoh deganda

u tekisliklar, ularning turlari, kelib chiqishi haqida so`zlab. O`rta Osiyodagi eng

yirik bo`lgan Turon tekisligini kartadan ko`rsatib, uning asosiy xususiyatlarini

Matnni ayrim qismlariga reja tuzilishi. Bunda matn ma`lum bir qismlarga

bo`linib o`quvchilarga bo`lib beriladi va ulardan matnning ushbu qismiga reja

tuzish vazifasi beriladi. Masalan, O`rta Osiyo xududining rivojlanish tarixi va

foydali qazilmalari mavzusini matnini quyidagi qismlarga bo`lish mumkin:

– paleozoy erasida xududning rivojlanishi:

– mezozoy erasida xududining rivojlanishi:

– kaynazoy erasida xududning rivojlanishi:

– kaynazoy erasida xududning rivojlanishi:

Shulardan foydali qazilmalar qismiga quyidagicha reja tuzish mumkin:

yoqilg`i foydali qazilmalari: (ko`mir, nef`t, gaz), qora metall konlari: rangli

metallar konlari: mineral o`g`itlar konlari: qurilish xom ashyosi konlari (marmar,

ohak, qum, granat).

Darslikdagi kartalar bilan ishlash. Har bir sinf geografiya darsligining

matnidagi mavzusiga oid turli xil kartalari bilan. Kartalar 6,7,8 va 9-sinf

darsliklarida ko`proq matndagi kartalar asosan mustaqil ishlarni bajarishda ko`proq

ishlatiladi. Masalan, 7-sinf darsligining 7-chi sahifasida evrosiyoning tabiiy

geografik o`lkalari kartasi berilgan. Ushbu karta bo`yicha quyidagi topshiriqlarni

o`quvchilarga berish mumkin:

– Janubiy Osiyoda joylashgan evrosiyo tabiiy geografik o`lkalarini aniqlang

va ularning geografik joylanishiga baho bering:

joylashgan tabiiy geografik o`lkalarni aniqlang:

– O`rta Osiyo tabiiy geografik o`lkasi qaysi o`lkalar orasida joylashgan:

– Shimoliy Osiyo qanday tabiiy geografik o`lkalardan iborat va x.k.

Shunday taxlilda har bir mavzuli karta bo`yicha o`quvchilarga mustaqil ish

uchun vazifa berish mumkin.

Darsliklarda juda ko`p rasmlar ham berilgan. Mazkur rasmlar tabiiy va

iqtisodiy geografik ob`ektlarini tasviriga bag`ishlangan. Shuning uchun kartadagi

rasmlar bo`yicha ham o`quvchilarga mustaqil ishlar berish mumkin. Geografiya

darslaridagi rasmlarni quyidagi guruhlarga bo`lish mumkin: buyuk olim va

shayxlarning rasmlari : tabiiy landshaftlar manzarasini tasvirlaydigan rasmlar

(tog`lar, tekisliklar, vodiylar chuqurlar va h.k) tabiiy geografik jarayonlarning

oqibatlari va ko`rinishlari tasvirlaydigan rasmlar (nurash, sho`rxok, vulqon, zil-

zila va h.k) : iqtisodiy geografik ob`ektlarni tasvirlaydigan rasmlar (zavod,

fabrika, suv omborlari, qishloq xo`jalik ekinlari, yo`llar, kanallar va h.k)

Chizmalar kartalarga o`xshab darslikdagi juda ko`p uchraydi. Ular geografik

aloqalar va qonuniyatlarni ifodalaydi, ular orqali mavzuga tegishli qonuniyatlarni

o`quvchilarga oson tushuntirish mumkin. Masalan, erga quyoshdan keladigan

issiqlikni uni tushish burchagiga bog`liqligini ko`rsatuvchi chizmalar.

Darsliklarda berilgan chizmalarni quyidagi guruhlarga bo`lish mumkin:

– tabiiy geografiya boshlang`ich kurslarida berilgan chizmalar (litosfera,

gidrosfera, atmosfera, biosfera, er va olam mavzularida):

– materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi hamda O`rta Osiyo va

O`zbekiston tabiiy geografiya kurslari buyicha berilgan chizmalar:

– iqtisodiy va ijtimoiy geografiya kurslarida berilgan chizmalar. Mazkur

chizmalar asosan diagrammalardan iborat. Ular xalq xo`jaliq tarmog`ini ma`lum

bir qismlarini ko`rsatkichlarini tasvirlaydi.

Umumiy o`rta ta`lim maktablari geografiya darslarida jadvallardan

foydalanilgan. Tabiiy geografiya darslarida jadvallar asosan ilovalarda berilgan.

Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya darslarida matndagi jadvallar ko`proq o`rin olgan

jadvallarda ko`proq iqtisodiy ko`rsatkichlar berilgan. Ular orasida ma`lum bir

iqtisodiy tarmoqni o`sish dinamikasini ochib berish mumkin. Iqtisodiy va ijtimoiy

geografik darslardagi jadvallarni quyidagi guruhlarga bo`lishimiz mumkin: siyosiy,

geografik, demografik, tabiiy resurslar, sanoat, qishloq xo`jaligi, transport va

xalqaro iqtisodiy aloqalar regional iqtisodiy geografik sharoitni tasvirlaydigan

Jadvallarni tahlili bo`yicha o`quvchilarga juda ko`p mustaqil ishlar berish

Har bir sinfda darslik bilan ishlash o`ziga xos xususiyatlarga ega. Beshinchi

sinfda tabiiy geografiya boshlang`ich kursini o`rganishda izohli o`qish, matndagi

savollarga javob berish, matnining rejasini tuzish, matndagi asosiy fikrli aniqlash

muhim o`rin tutadi.

6-sinfda Materiklar va okeanlarning tabiiy geografiyasini o`rganishda

quyidagi holatlarga katta e`tibor berish lozim: qiyoslash: matnning mazmuni

bo`yicha chizmalar: rasmlar va jadvallar tuzish, matndan ma`lumotlarni ko`chirib

olish: geografik ob`ektlar ro`yxatini tuzish: matnni kengaytirilgan rejasini tuzish.

7-sinfda O`rta Osiyo tabiiy geografiyasini o`rganishda ishlar biroz

murakkablashadi. Mazkur kurs bo`yicha quyidagi topshiriqlarni berish mumkin:

matnga kengaytirilgan reja tuzish, chizmalar chizish, turli xil aloqalar va

bog`liqliklarni ko`rsatadigan jadvallar tuzish (tabiiy geografik o`lkalar) jadvalini

tuzish, iqlimiy jadvallar tuzish va h.k).

8 – sinfda “O`zbekiston iqtisodiy va ijtimoiy geografiya” kurs o`tiladi.

Mazkur kurs darsligi bo`yicha quyidagi ishlarni bajarish mumkin: matnga reja

tuzish; turli xil kartalar bilan ishlash (foydali qazilmalar, ma`muriy, iqtisodiy,

transport va h.k. % jadvallar bilan ishlash (aholi, mineral resruslari, tarmoqlar

bo`yicha iqtisodiy ko`rsatkichlar); chizmalar (diagrammalari bilan ishlash) va h.k.

9 – sinfda “jahon iqtisodiy va ijtimoiiy geografiyasi” kursida o`tiladi.

Mazkur kursni o`rganishda o`quvchilarga murakkabroq topshiriqlar beriladi:

matnni o`qib xulosalar tayyorlash; iqtisodiy geografik кartalarni tahlil qilib ma`lum

bir davlatni iqtisodiy geografik tavsifini tuzish, yoki bo`lsa sanoat va qishloq

xo`jaligi rivojlangan xududlarni aniqlash, jadvallarini tahlili asosida turli xil

chizmalar va diagrammalar tuzish va h.k.

Geografiya darsligi bilan ishlash metodlari

Geografiya darsligi bilan ishlash metodlari nihoyatda xilma-xil bo`lib ular

Matn bilan ishlash

Savol va topshiriqlar bilan ishlash

Darslikdagi illyustratsiyalar va raqamli materiallar bilan ishlash.

Darslik bilan ishlashdagi eng muhim hususiyat uning metodik tuzilishi

hisoblanadi. Bular quyidagilardan namoyon bo`lgan. Avvalo har bir matn

geografik kartalar bilan uzviy bog`langanligi geografik atama va nomlar, raqamli

ko`satkichlar va illyustrativ materiallarning mavjudligi bilan ajralib turadi.

Geografik matnlar bilan ishlashda o`qituvchi darslikdagi matn, karta,

o`qituvchi jonli so`zi, illyustratsiyani o`yg`unlashgan holda qo`llay olishi

Geografiya o`qituvchisi darslik bilan ishlashga kirishdan oldin avvalo

o`quvchilarning darslik bilan ishlashga tayyorgarligini aniqlashdan iborat.

O`quvchilarda boshlang`ich sinflardan va boshqa predmetlarda shakllangan darslik

bilan ishlashdagi ko`nikmalaridan ham foydalanishi kerak.

Darslik bilan ishlashda asosiy o`rinni darslik matni bilan ishlash egallaydi.

Avvalo geografiya o`qituvchisi o`quvchini darslik matnini o`qishga o`rgatish

maqsadga muvofiq. Buni quyidagicha amalga oshirish zarur.

O`kituvchi o`quvchilarning matn bilan ishlash jarayoniga rahbarlik qiladi,

javoblarini to`ldiradi, unga oid qiziqarli faktlarni aytadi. Rasmlarni tahlil qiladi.

O`quvchilarga matnni qanday o`qish zarurligi haqida ko`rsatmalar berib boradi.

Matnni o`qishda albatta o`quvchining izohlab va tushintirib borishi samarali

natijalar beradi. O`quvchilarning darslik bilan ishlash metodlari murakkablashib

borgan sari, ular qo`yilgan savollarga darslikdan mustaqil javob topa olishlari

asosiy o`rinni egallashi zarur. O`qituvchining oldindan tayyorlangan topshiriqlari

asosida o`quvchilarning matn bilan ishlashida quyidagi metodlarni tavsiya qilishi

Matndagi tushunchani topa olishi va unga ta`rif bera olish.

Qo`yilgan savolga darslik matnidan aniq javoblarni topa olish.

Matndan mavhum savollarga javob topa olishni o`rgatish.

Matnni tahlil qilish orqali quyilgan savolga javob topish.

Xulosalar chiqara olish u yoki bu hududning tabiiy sharoitini baholay

olishlari matn bilan ishlashdagi muhim omillardan biri sanaladi.

ko`nikmalarini shakllantirilmasa ko`zlangan maqsadga etishib bo`lmaydi. Chunki

o`quvchilarni majburlab matn bilan ishlashga o`rgatib bo`lmaydi. Ularni bunga

ongli va ijodiy yondoshishga o`rgatish kerak.

Hozirgi kunda barcha geografiya darsliklari o`quvchilarga u bilan qanday

ishlash kerakligi haqidagi eslatmalar bilan boshlanadi. Ammo ular etarlicha emas.

Geografiya o`qituvchisi darslik bilan ishlashda quyidagilarga e`tibor berishi kerak.

Darslik bilan ishlashga kirishdan oldin darslik nomi, mualliflar haqida ayrim

ma`lumotlar (agar o`qituvchi bu haqida ma`lumotga ega bo`lsa) darslikning yirik

mavzulari, mazmuni, ilovalari, rasmlari, kartalari bilan o`quvchilarni tanishtiradi

va ular bilan qanday ishlash zarurligi va yo`llarini uqtiradi.

Geografiya darsligi bilan ishlashga kirishishdan oldin barcha o`quvchilarda

atlas kartalar bo`lishiga erishish zarur. Aks holda ko`zlangan maqsadga erishib

bo`lmaydi. Darslik yoki o`quv ko`llanma asosida o`rganilayotgan matn qismlarga

bo`lib, o`rganilishi o`qtiriladi. O`quvchilar mastaqil ravishda har bir qismdagi

atamalar nomlarini topadi. O`qituvchi ularni doskaga, o`quvchilar esa daftarlarga

Darslik matni bilan ishlash metodlari xilma-xil bo`lib, har bir metod o`ziga

xos xususiyatga ega. Bular ichida darslik matnini tahlil qilish katta ahamiyatga

ega. Matn mazmunini tahlil etishda uning asosiy komponentlarini bilish zarur. Bu

komponentlar quyidagilardan iborat.

Umumgeografik tushunchalar ta`rifini aniqlash.

Ob`ektlar va hodisalarni ta`riflash. Bunda rel`ef, iqlim, foydali

qazilmalarga oid bo`lgan birinchi va ikkinchi darajali tomonlarini

yoritish, ya`ni asosiy va qo`shimcha bilimlarni aniq ko`rsatish.

Voqea va hodisalarni kelib chiqishi va o`zgarishiga oid ma`lumotlarni

Ta`riflovchi, izohlovchi, aralash matnlarini aniqlash va ajrata olish.

Darslikdagi matnlarni tuzilishiga ko`ra quyidagicha farqlash mumkin

MATN TURLARI

1. Sababdan oqibatlarga

2. Oqibatlardan sabablarga

3. Butundan qismlarga

Afrika rel`efidagi turli shakllariga

4. Faktlardan umumlashga

Matnlar mazmuniga ko`ra quyidagi turlarda namoyon bo`ladi

Matnlar mazmuniga ko`ra turlari

Daryolar, ko`llar, tog`lar va h.k.

Tog`larning tekisliklarning hosil bo`lishi

Darslik matnlari bilan ishlashning quyidagi keng tarqalgan turlari bor. Bular:

izohlab o`qish, tanlab o`qish, reja tuzish, savol-javob, matnni gapirib berish, sabab-

oqibatlarni o`rgatish, matndagi asosiy g`oyani topish, taqqoslash va boshqa

metodlardan iborat. Ko`pchilik geografiya o`qituvchilari darslik matnlari bilan

ishlashda konspekt olishga e`tibor beradilar. Bu metodni quyi sinflarda (VIII

sinfgacha) qo`llash yaxshi natijalar berishligi tajribalarda isbotlandi.

O`quvchilarni matn bilan ishlashida tayyor rejalardan fiydalanib matnni

o`rganishi yaxshi va samarali natijalar beradi. Matnlarning tabiat ob`ektlari va

hodisalarini, ularning o`zgarishini obrazli qilib yoritishi zarur. Matn mazmuni

odatda muammoli bo`lishi kerak. Matnning yoritilishi jarayonida savollar keltirishi

o`quvchilarni fikrlashga, izlanishga undaydi. Eng muhimi o`quvchilar ham savollar

keltirishi o`quvchilarni fikrlashga izlanishga undaydi. Bu orqali ular savol va

topshiriqlar tuzishga o`rganadilar. O`quv materiali mazmuni asosida savol berishi

yoki uni o`qituvchilarga yoki uni o`qituvchilarga berish o`quvchilarda savol

topshiriqlar tuzish ko`nikmalarini shakllantirishga yordam beradi.

Savollar tuzish nafaqat darslik matni asosida balki kartalar va boshqa

illyustrativ materiallar asosida ham tashkil qilinsa, o`quvchilarda bu ko`nikma

malaka darajasiga ko`tarilishiga imkon tug`iladi. Darsda o`quvchilar tomonidan

mustaqil tuzilgan savol topshiriqlar sinf o`quvchilari o`rtasida muhokama etilishi

tahlil qilinishi maqsadga muvofiq. Mavzu matni bo`yicha qo`shimcha savollar

tuzib kelishni o`yga vazifa qilib berish yaxshi natijalar beradi.

Darslik matni bilan ongli ishlash yakunlaridan biri, o`quvchilarning u yoki

bu metodni mustaqil bajara olishi unda geografik fikrlash, tahlil, umumlashtirish,

hislatlarini shakllanganligidan dalolat beradi.

«Qiyoslash geografiyaning jonidir» degan edi buyuk geograf metodist

N.N.Baranskiy. Darslik matni asosida ob`ekt va hodisalarni qiyoslash orqali

matndagi yakka tushunchalarni shakllantirish imkoniyati tug`iladi. Quyida Janubiy

Amerika va Janubiy Sharqiy Osiyodagi nam ekvatorial o`rmonlarni qiyoslab

tasvirlash rejasini keltiramiz. O`qituvchi qiyoslash rejasini o`quvchilar diqqatiga

havola qiladi. O`quvchilar esa darslik matnidan har ikkala hududning o`xshash va

farq tomonlarini mustaqil aniqlaydilar. Qiyoslash rejasi taxminan quyidagicha

Har ikkala hududdagi nam ekvatorial o`rmonlarni joylashishi va ular

География, 7 синф, Ғуломов П., 2017

Учебник по географии для 7 класса на таджикском языке.

SДар синфи 7-ум Шумо географияи табиии кишвари табийгеографии Осиёи Миёнаро, ки дар он мамлакати мо — Республикам Узбекистан ҷойгир аст, инчунин бевосита географияи табиии Ватани моро меомӯзед. Бо масъалаҳои мавқеи географии Осиёи Миёна, хусусиятҳои хос, сохти геологи, релеф, канданиҳои фоиданок, иқлим, обҳо, хокҳо, растаниҳо, олами ҳайвонот, истифодаи оқилона аз табиат ва сарватҳои он шинос мешавед. Дар баробари ҳамин, истифодаи харитаро ҳангоми омӯзиши география, навъҳои онро, истифодаи харитаҳои топографиро дониста мегиред. Илова бар ин, дар бораи вақти маҳаллй, минтақаҳои соат, омилҳое, ки иқлимро ҳосил мекунанд, хокҳо соҳиби мафҳумҳои умумӣ мегардед.

ТАЪРИХИ ТАДҚИҚИ ГЕОГРАФИИ ОСИЁИ МИЁНА.
Омухтани табиати Осиёи Миёна аз давраҳои хеле қадим cap шудааст. Чунки Осиёи Миёна дар роҳи муҳими савдои байнал-халқии байни давлатҳои Ғарб ва Шарқ ҷойгир аст.

Нахустин маълумотҳоро дар бораи Осиёи Миёна дар асарҳои Геродот, Страбон, Арриан, Птолемей ва дигарон дучор омадан мумкин. Таърихи омузиши географии табиати Осиёи Миёна аз якчанд зина иборат.

Зинаи якум — давраи мавҷудияти «Роҳи Бузурги абрешим». Роҳи абрешим аз асри II пеш аз мил од то асри XVI милодИ роҳи асосии савдо ба ҳисоб мерафт. Дар ин давр, табиати Осиёи Миёна аз ҷониби олимони хитой, араб ва Осиёи Миёна омухта шуд.

МУНДАРИҶА.
Муқаддима.
Қисми I. Географияи табиии Осиёи Миёна.
§1. Мафҳум дар бораи кишвари табиӣ-географии Осиёи Миёна.
§2. Мавқеи географй, сарҳадҳо ва хусусиятҳои ба худ хоси кишвари табиии Осиёи Миёна.
§3. Таърихи тадқиқи географии Осиёи Миёна.
§4. Аҳолй ва харитаи сиёсии Осиёи Миёна.
§5. Мафҳум дар бораи харитаҳои географй, андозаҳои харита (проексияҳо).
§6. Харитаҳои географй ва аломатҳои шартии онҳо.
§7. Навъҳои харита ва истифода аз онхо.
§8. Харитаҳои топографй.
§9. Истифода аз харитаҳои топографй.
§10. Ченаки вақт. Минтақаҳои соат. Тақвимҳо.
§11. Машгулияти амалй.
§12. Сохти геологии Осиёи Миёна. Ҳисоби вакти геологи.
§13. Таърихи ривоҷёбии ҳудуди Осиёи Миёна. Канданиҳои фоиданоки он.
§14. Хусусиятҳои асосии сохти сатҳи замин.
§15. Иклими Осиёи Миёна. Омилҳое, ки ба иклим таъсир мерасонанд.
§16. Анбӯҳи ҳаво. Сиклон ва антисиклонҳо.
§17. Таърифи иклими кишвар. Иклими ҳамвори.
§18. Иклими кӯҳҳои Осиёи Миёна.
§19. Тафовутҳои иклими дар Осиёи Миёна.
§20. Мафҳуми умуми дар бораи обҳои Осиёи Миёна.
§21. Дарёҳо.
§22. Кӯлҳо ва обанборҳо.
§23. Обҳои зеризамини.
§24. Мафҳум дар бораи хокҳо.
§25. Хокҳои Осиёи Миёна.
§26. Растаниҳои Осиёи Миёна.
§27. Растаниҳои биёбон.
§28. Растаниҳои адир, кӯҳ ва яйловҳо.
§29. Олами ҳайвонот.
§30. Зонаҳои табиат.
§31. Мафҳум дар бораи ноҳиябандии табии-географи.
§32. Кишварҳои хурд ва ноҳияҳои табиии Осиёи Миёна.
§33. Муаммоҳои экологи ва ҳифзи табиати Осиёи Миёна.
§34. Такрор.
Қисми II Географиям табиии Узбекистан.
§35. Мавқеи географи, сарҳадҳо ва масоҳати Ӯзбекистон.
§36. Релеф, сохти геологи ва канданиҳои фоиданок.
§37. Сохти геологи ва тараккиёти релефи он.
§38. Иклими Узбекистан.
§39. Фаслҳои сол ва ресурсҳои иклими.
§40. Обҳои дохили ва сарватҳои обии Узбекистан.
§41. Кӯлҳо, обанборҳо ва обҳои рӯйизамини.
§42. Истифода ва ҳифзи сарватҳои обии Узбекистан.
§43. Хокҳо, растани ва олами ҳайвоноти Узбекистан.
§44. Сарватҳои табиии Узбекистан ва ҳифзи онҳо.
§45. Тавсифи маҷмӯаҳои табии. Округҳои табии-географии Ӯзбекистон.
§46. Округи табии-географии Чирчиқ-Оҳангарон.
§47. Иқлим, обҳо, хокҳо, растани ва олами ҳайвонот.
§48. Округи табии-географии Фарғона.
§49. Иқлим, обҳои дохили, хокҳо, қабати растани ва олами ҳайвонот.
§50. Округи табии-географии Мирзочӯл.
§51. Иқлим, обҳо, хокҳо, растани ва олами ҳайвонот.
§52. Округи табии-географии Зарафшони Миёна.
§53. Иқлим, обҳои дохилй, қабати хокҳо, растанй ва олами ҳайвонот.
§54. Округи табий-географии Қашқадарё.
§55. Иқлим, обҳо, хокҳо ва олами ҳайвонот.
§56. Округи табий-географии Сурхондарё.
§57. Иқлим, обҳо, хокҳо ва олами ҳайвонот.
§58. Округи табий-географии Поёноби Зарафшон.
§59. Иқлим, обҳо, хокҳо, растаниҳо ва олами ҳайвонот.
§60. Округи табий-географии Қизилқум.
§61. Иқлим, обҳо, хокҳо, растаниҳо ва олами ҳайвонот.
§62. Округи табий-географии Поёноби Амударё.
§63. Иқлим, обҳо, хокҳо, растаниҳо ва олами ҳайвонот.
§64. Округи табий-географии Устюрт.
§65. Иқлим, обҳо, хокҳо, растаниҳо ва олами ҳайвонот.
§66. Округи табий-географии Арал.
§67. Машғулиятҳои амали. Додани тавсифи муқоисави ба округҳои табии-географии Ӯзбекистон.
§68. Такрори ҷамъбасти.
Илова.

Бесплатно скачать электронную книгу в удобном формате, смотреть и читать:
Скачать книгу География, 7 синф, Ғуломов П., 2017 – fileskachat.com, быстрое и бесплатное скачивание.

Скачать pdf
Ниже можно купить эту книгу по лучшей цене со скидкой с доставкой по всей России. Купить эту книгу

Поиск материала «География, 7 синф, Ғуломов П., 2017» для чтения, скачивания и покупки

Найденные материалы, документы, бумажные и электронные книги и файлы:

Ниже показаны результаты поиска поисковой системы Яндекс. В результатах могут быть показаны как эта книга, так и похожие на нее по названию или автору.

Search results:

1. 1-34.p65

Siz bilishingiz lozim bo‘lgan tushuncha va atamalar alohida harflar bilan ajratib yozilgan. Siz har bir mavzuni qanchalik o‘zlashtirib olganligingizni tekshirib ko‘rish uchun «Savol va topshiriqlar» berilgan. Bu savollarga javob berishda, topshiriqlarni bajarishda 7 – sinf uchun nashr qilingan geo-grafik atlasdan foydalaning. 1. Darslikda berilgan topografik xaritadan (6- rasm) uning kilo-metrli to‘riga qarab 143,0 (13–66- katak) va 153,0 (12—64-katak) balandlik belgilarining koordinatalari va ular orasi-dagi masofa uzunligini aniqlang. 2. 7 – sinf atlasidagi xaritalardan foydalanib, o‘z joyingiz tabiatini tavsiflang. n.ziyouz.com

Geografiya. 7 – sinf • Kutubxonachi.Uz. 8042 dona Yuklangan. 3.6 MB Hajmi. 14740 dona Ko’rilgan. Geografiya. 7 – sinf . Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7 -sinfi uchun O‘zbekiston Xalq ta’limi vazirligi tomonidan tasdiqlangan darslik.Geografiya. 7 – sinf (2009, P.G’ulomov, H.Vahobov, P.Baratov, M.Mamatqulov). kutubxonachi.uz

Канцтовары: бумага, ручки, карандаши, тетради. Ранцы, рюкзаки, сумки. И многое другое. my-shop.ru Купить

Siz bu sahifada O`zbekistonning (Toshkent) 7 sinf uchun Geografiya kitobini tekinga ko`chirishingiz mumkin. Bundan tashqari, kitob bilan tanishish uchun bu kitobga prevyu yuklab olish mumkin. Скачать . 7 – sinf uchun Geografiyadan darslikni yuklab oling. www.Test-uz.ru

Здесь вы сможете скачать учебник по Географии для 7 класса в Узбекистане (Ташкент). На этой странице вы можете бесплатно скачать учебник по Географии для 7 класса в Узбекистане (Ташкент). Кроме этого, доступно превью всей книги, чтобы вы могли ознакомиться с ней. www.Test-uz.ru

Umumta`lim maktablarining 7 – sinf o`quvchilari uchun o`quv qo`llanma. O`zbekiston Respublikasi Xalq ta`limi vazirligi tavsiya etgan. Kitob fayli qanday ochiladi? Похожие статьи по теме. 9- sinf Geografiya darsligi (o`zbek va rus tillarida). geografiya.uz

Сводка хранения данных. Скачать мобильное приложение. moodle.bellashuv.uz

Дараҷа: Китоби дарсӣ барои синфӣ 7 . Байзоев А, Кабиров Ш. Алифбо ва матни ниёгон. Китоби дарсӣ барои хонандагони синфи 7 -ум. Душанбе, Маориф, 2018. -208 саҳ. ravshanfikr.tj

Книги учат нас, что такое хорошо и что такое плохо, учат нас быть смелыми и отважными, сильными и гордыми. По книгам мы учимся любить и жить, так как это подобает настоящему человеку. В данной странице можете скачать электронную версию учебников для 7 -ых классов. Катта рахмат! *- синф адабиёт дарслиги хам булганида яхши булар эди, балки топа олмагандирман. idum.uz

Вопросы олимпиады по географии . Чтобы загрузить вопросы об Олимпийских играх, щелкните один раз нужный файл или нажмите кнопку « скачать ». 9-geografiya-yozma скачать 9-geografiya-test скачать 9-10-11-geografiya скачать 10-geog-test-uzbek-rus-40-talik- скачать 10-geografiya-yozma скачать Geografiya fanidan. mbaza.uz

Подобные знания и получают школьники на занятиях, но колоссальный объем новой информации далеко не каждому по силам впитать, поэтому и была создана возможность скачать учебник по географии 7 класс. Желая отправиться на отдых или получить европейское образование, нужно быть подготовленным. Обыватель должен иметь представление о выбранной стране, знать культуру и обычаи народа, стабильность ситуации в пределах границ, уровень жизни и развитие науки. 11klasov.net

География . 7 класс. Лифанова Т.М., Соломина Е.Н. Учебник предназначен для обучающихся с интеллектуальными нарушениями и обеспечивает реализацию требований Адаптированной основной образовательной программы в предметной области “Естествознание”. Содержание учебника составляют сведения о географическом положении, климате, формах земной поверхности, водоёмах, разнообразии растительного и животного мира, населении, хозяйстве, экономико-географических районах России. 11klasov.net

Алгебра Английский язык Биология География Геометрия Изобразительное искусство Информатика История Казахский язык Каракалпакский язык Киргизский язык Литература Музыка Немецкий язык Прочее Родной язык Русский язык Таджикский язык Технология. География G‘ulomov P. RU География Гулямов П . RU География Ǵulomov P. RU География Ғуломов П . RU География Gulamow P. RU География Гуламов П . RU География Ғуломов П . RU. uzedu.online

Таъкидлаш ўринлики, истиқлол йилларида умумий ўрта таълим мактаблари учун дарсликларнинг янги авлодини яратиш давлат миқёсидаги вазифага айланди. Чиндан ҳам ҳар бир ўқувчининг дарсликлар билан тўлиқ таъминланиши таълим сифатини оширишда муҳим аҳамият касб этади. Ушбу саҳифа ёрдамида 7 – синф ўқувчиларига мўлжалланган дарсликларнинг электрон нусхасини кўчириб олишингиз мумкин. Cўнгги йилларда нашр қилинган 7 синф дарсликлари. idum.uz

География . Материки и океаны. 7 класс. Допущено Министерством образования Республики Беларусь. Скачать учебник (15.45 Mb). Авторы: Кольмакова Е. Г., Лопух П . С., Сарычева О. В. Предмет: География . www.aversev.by

География — 7 класс — Учебник — Душина И.В. Притула Т.Ю. Смоктунович Т.Л. — Земля — планета людей. География — 7 класс — Учебник — Душина — Материки, океаны, народы и страны. shkolnaiapora.ru

Siz bu sahifada O`zbekistonning (Toshkent) 7 sinf uchun Geometriya kitobini tekinga ko`chirishingiz mumkin. Bundan tashqari, kitob bilan tanishish uchun bu kitobga prevyu yuklab olish mumkin. Скачать . 7 – sinf uchun Geometriyadan darslikni yuklab oling. www.Test-uz.ru

Похожие статьи по теме. 8- sinf uchun test savollari. 7 – sinf uchun test savollari. geografiya.uz

Siz bu sahifada O`zbekistonning (Toshkent) 7 sinf uchun Texnologiya kitobini tekinga ko`chirishingiz mumkin. Bundan tashqari, kitob bilan tanishish uchun bu kitobga prevyu yuklab olish mumkin. Скачать . 7 – sinf uchun Texnologiyadan darslikni yuklab oling. www.Test-uz.ru

Siz bu sahifada O`zbekistonning (Toshkent) 7 sinf uchun Fizika kitobini tekinga ko`chirishingiz mumkin. Bundan tashqari, kitob bilan tanishish uchun bu kitobga prevyu yuklab olish mumkin. Скачать . 7 – sinf uchun Fizikadan darslikni yuklab oling. www.Test-uz.ru

Siz bu sahifada O`zbekistonning (Toshkent) 7 sinf uchun Zoologiya kitobini tekinga ko`chirishingiz mumkin. Bundan tashqari, kitob bilan tanishish uchun bu kitobga prevyu yuklab olish mumkin. Скачать . 7 – sinf uchun Zoologiyadan darslikni yuklab oling. www.Test-uz.ru

Просмотр содержимого документа “Учебник по географии , коррекция, 7 класс (Т.М. Лифанова, Е.М. Соломина)”. География 10 класс ФГОС. Электронная тетрадь по географии 11. multiurok.ru

7 класс. Учебное пособие для 7 класса учреждений общего среднего образования с русским языком обучения. Пособие выпущено издательством «Адукацыя i выхаванне». Допущено Министерством образования Республики Беларусь. Все права защищены. Воспроизведение материалов сайта, в том числе материалов для скачивания и изображений обложек пособий, с целью извлечения прибыли (в коммерческих или рекламных целях) без разрешения правообладателей ЗАПРЕЩЕНО. Нарушение авторских прав преследуется по закону. uchebniki.by

7 – sinf (2017, P.Habibullayev, A.Boydedayev). Powered by Phoca Download . Saytimiz rivojiga hissa. n.ziyouz.com

7 – sinf darsliklarning elektron shakllari pdf holatida. barcha fanlardan 7 – sinf elektron darsliklar. Yo’riqnoma. Kerakli 7 – sinf darslik ustiga bosing va fayl yuklab olinadi. Вопросы олимпиады по географии . Чтобы загрузить вопросы об Олимпийских играх, щелкните один раз нужный файл или нажмите кнопку « скачать ». 9-geografiya-yozma скачать 9-geografiya-test скачать 9-10-11-geografiya скачать 10-geog-test-uzbek-rus-40-talik- скачать 10-geografiya-yozma скачать Geografiya fanidan. mbaza.uz

Вопросы олимпиады по биологии. Чтобы загрузить вопросы об Олимпийских играх, щелкните один раз нужный файл или нажмите кнопку « скачать ». 9-biologiya-test скачать 9- sinf -biologiya-yozma скачать 9- sinf -biologiya-yozma скачать 9-10-11- sinf -olimpiada biologiya скачать 9-biologiya-yozma. mbaza.uz

Siz bu sahifada O`zbekistonning (Toshkent) 7 sinf uchun Algebra kitobini tekinga ko`chirishingiz mumkin. Bundan tashqari, kitob bilan tanishish uchun bu kitobga prevyu yuklab olish mumkin. Скачать . 7 – sinf uchun Algebradan darslikni yuklab oling. www.Test-uz.ru

Siz bu sahifada O`zbekistonning (Toshkent) 7 sinf uchun Informatika kitobini tekinga ko`chirishingiz mumkin. Bundan tashqari, kitob bilan tanishish uchun bu kitobga prevyu yuklab olish mumkin. Скачать . 7 – sinf uchun Informatikadan darslikni yuklab oling. www.Test-uz.ru

Электронные учебники Казахстана на 2021-2022 учебный год, сборник ссылок для быстрого, бесплатного скачивания в едином месте. Ссылки на учебники проверены, работают (список необходимых учебников взят с официального сайта Министерства образования и науки Республики Казахстан).. Как скачать электронный учебник — нажмите на ссылки справа от названия учебного предмета. Если в ссылке указано Онлайн-учебник, значит эта версия требует постоянного подключения к интернету и скачать её нельзя. mhelp.kz

7 класс. Земля – планета людей – Душина И.В., Притула Т.Ю., Смоктунович Т.Л. cкачать в PDF. География . География . Земля и люди. 7 класс – Кузнецов А. П ., Савельева Л.Е., Дронов В. П . cкачать в PDF. Сборник заданий и упражнений по географии . fizikadlyvas.net

Скачать Файл: Ushbu ma’lumotni yuklab olish uchun ro’yxatdan o’ting. Ma’lumotlar mutlaqo bepul. Чтобы скачать этот файл зарегистрируйтесь или войдите на сайт. Please register or login to download this file. aim.uz

Скачать учебную литературу по предмету География для седьмого класса: учебник, сборник задач и упражнений, методичка, начальный курс, тетрадь-практикум, рабочая тетрадь, рекомендации, готовые домашние задания, гдз. Андриевская З.Я., Галай И. П ., 2011 год. Учебник по географии Душиной География . Материки, океаны, народы и страны. 7 класс. Душина И.В., Коринская В.А., Щенев В.А., 2014 год. geo.koltyrin.ru

География . 7 класс. Лифанова Т.М., Соломина Е.Н. скачать бесплатно в формате PDF. Методический аппарат учебника представлен вопросами и заданиями, размещёнными до и после каждой статьи. Учебник составляет учебно-методический комплект с рабочей тетрадью по географии для 7 класса автора Т.М.Лифановой. Приложение к учебнику ” География ” – это атлас с картами и иллюстрациями по темам: Физическая карта России; Занятия населения России; Природные зоны России; Растительный мир; Животный мир; Заповедники; Часовые зоны. school-textbook.com

На данной странице Вы можете найти лучшие результаты поиска для чтения, скачивания и покупки на интернет сайтах материалов, документов, бумажных и электронных книг и файлов похожих на материал «География, 7 синф, Ғуломов П., 2017»

Для формирования результатов поиска документов использован сервис Яндекс.XML.

Нашлось 79 тыс. ответов. Показаны первые 32 результата(ов).